Þjóðviljinn - 23.10.1985, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 23.10.1985, Blaðsíða 7
UMSJÓN: MÖRÐUR ÁRNASON Miðvikudagur 23. október 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7 Ráðgátan Kjarval „Aldarminning“ að Kjarvalsstöðum Jóhannes Sveinsson Kjarval hefði orðið aldargamall þann 15. október síðastliðinn, ef honum hefði enst aldur. í til- efni þess hefurfjórum sýning- um verið hleypt af stokkunum á höfuðborgarsvæðinu. Tvær þeirra eru í Reykjavík: í Listas- afni íslands og að Kjarvals- stöðum. Aðrartværeru í Hafnarfirði. í Háholti sýnir Þorvaldur Guðmundsson hluta af einkasafni sínu á Kjar- valsverkum, en í Hafnarborg eru til sýnis myndir í eigu Hafnarfjarðarbæjar. Að þessu sinni verður vikið að sýningunni „Aldarminning", sem færð hefur verið upp að Kjarvals- stöðum. Þar eru sýnd 214 verk, flest í einkaeign og eru 177 þeirra olíumálverk. Auk verkanna eru til sýnis munir úr dánarbúi Kjar- vals, sem tengjast starfi hans, svo og ljósmyndir af listamanninum. Verkunum hefur verið raðað nokkurn veginn eftir tímatali, svo auðvelt reynist að rekja hina skrykkjóttu þróun ntálarans frá upphafi ferils hans og til æviloka. Langur aðdragandi Af sýningunni má ráða að leið Kjarvals var bæði löng og ströng. Hann náði háum aldri, en tók seint út sinn listræna þroska. Á skólabekk settist hann ekki fyrr en hátt á þrítugsaldri og þá fyrst hlaut hann undirstöðumenntun í teikningu og málaralist. Hér er því ekkert undrabarTi á ferð, heldur þrautseigur maður sem þurfti að leggja hart að sér til að ná takmarki sínu. Að vísu bar nokkuð snemma á teiknihæfileikum hans og þroska sinn í þeirri kúnst tók hann út Blómaandlit frá um 1940. Túsk og vatnslitir. löngu á undan málaralistinni. Því miður hafa íslendingar ekki bor- ið gæfu til að skilja eðli teikninga og mikilvægi þeirra sem undir- stöðu sjónrænna lista. Þess vegna hefur teiknarinn Kjarval ávallt staðið í skugganum af málaran- um. Fæstum hefur skilist að hann var einhver, ef ekki mesti, teiknari sem við höfum átt. Aðdragandinn að meistara- tökum hans á málverkinu er miklu lengri og misjafnari. Hon- um brást sjaldan eða aldrei bog- alistin í teiknikúnstinni, en annað er uppi á teningnum í málverk- inu. Þar gengur á ýmsu fram eftir aldri. Kjarval var kominn fast að fimmtugu þegar hann fann loks leið samræmis fyrir allar þær ólíku stefnur sem brutust um innra með honunt. Aldamótamaður? Það hefur e.t.v. reynst Kjarval erfitt að finna list sinni þjóðlegan farveg, en líkt og öðrum frum- herjum íslenskrar myndlistar á tuttugustu öld, rann honum blóð- ið til skyldunnar. Hann mun lengi hafa hugleitt með hverjum hætti mætti skapa séríslenska myndlist- arhefð þar sem enga slíka hefð var að finna. Það er greinilegt að hann hefurekki látið sérnægjaað herma erlendar listastefnur upp á íslenskar aðstæður eins og kol- legar hans, þeir Ásgrímur og Jón Stefánsson gerðu. Hann vildi bersýnilega ganga lengra. Kynni Kjarvals af Einari Jónssyni myndhöggvara hafa trú- lega opnað augu hans fyrir symb- olismanum, eða táknsæisstefn- unni, sem var allsráðandi í Evr- ópu á seinustu tugum 19. aldar- innar. Það virðist augljóst að Kjarval varð fyrir sterkum áhrif- um af táknsæisstefnunni, einkunt franskættuðum meiði hennar sem kenndur var við spámenn Gamla testamentisins. Fylgis- menn hans kölluðu sig les Nabis, sem er hebreska heitið yfir spá- menn. Aðalforsprakki Spá- mægja hulduverur við íslenskt landslag. Enn önnur áhrif frá táknræisstefnunni má finna í hin- um ímynduðu vangamyndum, eða prófílum, sem hvarvetna spretta fram í teikningum og mál- verkum Kjarvals. Þessir hausar verða næsta auðveldlega raktir til franska symbolistans Odilons Redons. Kjarval tókst samt sem áður að fella öll þessi áhrif að sínum per- sónulega og frjálsa stíl. Á sama hátt auðnaðist honum að sam- sama ýmsar stefnur tuttugustu aldarinnar að málverki sínu. Það tók hann langan tíma, en á end- anum féll allt saman í eðlilega og órjúfanlega heild. Þessi sam- bræðingur aldamótastíls og nú- tímastefna er eitthvert mesta af- reksverk. Kjarvals. Hann gerir verk hans í senn hefðbundin og nútímaleg, þannig að þau sveifl- ast fram og aftur í einhverju undarlegu tímaleysi. Vanþekking Sýningin að Kjarvalsstöðum færir mönnum heim sanninn um afrek og afkastagetu þessa mikla málara. Þegar svo rnörg verk eru sarnan komin á einum stað, fer ekki hjá því að ýnúslegt líti dags- ins ljós sem áður hefur verið á huldu. Hins vegar liggur það í manna var Paul Gauguin, áður en hann yfirgaf Frakkland og hélt til Suðurhafseyja. Áhrif les Nabis og væntanlega einnig Einars Jónssonar má finna í myndinni „Á hulduströndum,“ frá 1935. Hún er staðfesting þeirra tilrauna sem hafist höfðu löngu fyrr og gengu út á það að HALLDÓR B. RUNÓLFSSOf Þjóðarbókhlaða Það er til fé Baráttuhljóð í þátttakendum á ráðstefnu um þjóðarbókhlöðu Háskólabókasafn er svo að- þrengt að forstöðumenn þess hyggjast fara f ram á annað hvortvið Háskólaráð, aðfá hátíðarsal háskólansfyrir starfsemi safnsins eða fá reistatil bráðabirgðaviðbygg- ingu aftanúraðalbyggingu háskólans þarsem afgreiðsla safnsins er nú. Að auki starfar safnið á fjórtán stöðum öðr- um. Þetta kom fram í erindi Einars Sigurðssonar háskólabókavarðar á ráðstefnu sem Bókavarðafélag íslands gekkst fyrir á laugardag um Þjóðarbókhlöðuna. Að sögn Erlu Jónsdóttur formanns Bóka- varðafélagsins var baráttuhljóð í þátttakendum á ráðstefnunni. Erla sagði í samtali við Þjóðvilj- ann að hin eiginlega niðurstaða ráðstefnunnar væri sú að knýja á um auknar fjárveitingar þannig að byggingu hússins yrði lokið að minnsta kosti fyrir aldamót. Hingað til hefur verið veitt til byggingarinnar fjárhæð sem svar- ar til 170 miljóna núvirðiskróna, og er áætlað að enn þurfi um 277 miljónir. Á fjárlögum fyrir 1986 er veitt 5 miljónum til Þjóðar- bókhlöðu, og verði sú raunin áfram lýkur byggingu hússins ekki fyrren núverandi meirihluti landsmanna er dauður, árið 2041. Ráðstefnan á laugardag var mjög fjölsótt, hátíðasalur há- skólans þéttsetinn, og umræður miklar og fjörugar. í erindi sínu minnti Erla Jónsdóttir meðal annars á byggingarsögu Safna- hússins gamla, sem reist var á hálfu þriðja ári, og átti þar ekki minnstan þátt framsýni og stór- hugur Hannesar Hafstein sem lét selja opinberar lóðir í þágu bygg- ingarsjóðsins. Hún auglýsti eftir hugmyndum í þessa veru til að flýta Þjóðarbókhlöðunni. Ýmsar hugmyndir komu fram, en flestir ræðumanna voru sammála um að í raun væru til peningar, vandinn fælist í forgangi verkefna. Eins og nú er nýtist 170 miljón króna húsið á Melavellinum ekki til neins. Meðal ráðstefnugesta voru nokkrir alþingismenn, þar á með- al fjárveitingarnefndarmenn. Ragnhildur Helgadóttir hafði ætlað að taka þátt í ráðstefnunni en sendi afboð. Sverrir Her- mannsson menntamálaráðherra var ekki einn ráðstefnugesta. -m augunt uppi að mikið rannsóknarverk erframundan, ef komast á nær kjarnanum í þessu yfirgripsmikla ævistarfi. Hingað til hefur þekking manna á Kjar- val verið næsta lítil. Persónuleiki málarans hefur blindað menn og þeir hafa haft tilhneigingu til að rugla öllu saman: list og lífi; at- ferli og ætlunarverki. Vissulega var Kjarval íslenskur listamaður, en því fer fjarri að hann hafi lokað sig af gagnvart erlendum straumum. Maðurinn nam sitt fag á erlendri grundu og hélt tvisvar í langar kynnisferðir suður í álfu. Eitthvað hlýtur hann að hafa lært af öllu þessu. Þótt mikið vatn sé runnið til sjávar og listamaðurinn sé fyrir löngu orðinn ástmögur þjóðar- innar, fer því fjarri að hún hafi sýnt honurn þann sóma sem hon- um ber. Enn hafa engar frum- rannsóknir á ævistarfi hans litið dagsins ljós. Hvergi bólar á gögnum ssm gætu varpað frekara ljósi á list hans og aðferðir. Þrátt fyrir allar þær anekdótur sem fljúga um manninn, jaðrar þekk- ing manna á honum við vanþekk- ingu. Á aldarafmæli Kjarvals hefði verið fengur að greinargóðu undirstöðuriti um list hans. En hingað til hafa engir peningar fengist til almennilegra rann- sókna á verkum hans. Maðurinn helfur því áfram að vera ráðgáta og kjarnfóður í þjóðsögur. Það er sá sómi sem honum er sýndur á aldarafmælinu. HBR Leiðrétting: Orðalag í umfjöllun minni um pappírsverk Hólmfríðar Árna- dóttur, var því miður á þann hátt, að túlka mátti umsögn mína sem svo að Hólmfríður hefði farið í smiðju til Bjargar Þorsteinsdótt- ur. Slík túlkun er alröng, enda hefur Hólmfríður starfað að list sinni og pappírsgerð lengur en svo að slíkt megi vera. Halldór Björn Runólfsson

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.