Þjóðviljinn - 21.01.1986, Blaðsíða 5

Jón Helgason
1899 -1986
Jón Helgason lést á sunnu-
daginn um hálf fimm I Hvidovre-
spítala í útborg Kaupmannahafn-
ar. Banamein hans var blóðtappi
í hjarta. Hann var fluttur á sjúkra-
húsið á miðvikudagskvöld, og
hélt fullri meðvitund þar til yfir
lauk að sögn Agnete Loth, eigin-
konu hans.
Jón fæddist 30. júní 1899 að
Rauðsgili í Hálsasveit í Borgar-
firði, sonur Valgerðar Jónsdóttur
og Helga Jónssonar sem þar
bjuggu. Hann tók stúdentspróf
utanskóla við Menntaskólann í
Reykjavík árið 1916 og lauk síð-
an mag. art. prófi í norrænum
fræðum við Kaupmannahafn-
arháskóla 1923. Árið 1926 varði
hann doktorsritgerð sína í Há-
skóla íslands.
Hann kenndi við háskólann í
Osló næsta vetur en varð árið
1927 forstöðumaður Árnasafns í
Kaupmannahöfn og síðar Árn-
astofnunar, og gegndi því starfi
meðan aldur leyfði auk prófess-
orsstöðu við Hafnarháskóla frá
1929.
Eftir Jón liggur ótal ritgerða,
rita og útgáfna af vettvangi ís-
lenskra og norrænna fræða.
Doktorsrit hans fjallar um Jón
Ólafsson frá Grunnvík, og af öðr-
um verkum má nefna Málið á
Nýja testamenti Odds Gottskálks-
sonar (1929), Norr0n Litteratur-
historie (1934), Norges og Islands
digtning (í Nordisk Kultur VIII,
1952), Den store saga om Olav
den hellige (útgáfa ásamt O.A.
Johnsen 1930-41). Hann hefur
annast fræðilega útgáfu texta frá
ýmsum tímum íslenskrar sögu,
frá Eddukvæðum og Hungur-
vöku um Brynjólf biskup Sveins-
son og Jón úr Grunnavík til
Bjarna Thorarensen. Kunnust
fræðilegra verka Jóns munu þó
almenningsútgáfur Eddukvæða í
Tveim kviðum fornum (1962) og
Kviðum af Gotum og Húnum
(1967), og Handritaspjall (1958).
Ritgerðakorn og rœðustúfar
komu út 1959.
Árið 1939 kom út ljóðabókin
Úr landsuðri, og aftur 1948 með
úrfellingum og viðbótum. Tutt-
ugu erlend kvieði og einu betur
(1962) og Kver með útlendum
kvœðum (K>76) geyma ljóðaþýð-
ingar.
Jón kvæntist Þórunni Ástríði
Björnsdóttur árið 1923, og eru
börn þeirra Björn (f. 1925), Helgi
(f. 1926) og Sólveig (f. 1932).
Þórunn lést árið 1966. Síðari
kona Jóns var Agnete Loth nor-
rænufræðingur í Kaupmanna-
höfn.
í EYRARSUNDI
(um veturnætur 1940)
Heim skal ntX vitjað til Hadesar bústaða dökkra,
hugur mun særast unz tómlœtið gerist hans brynja,
augað mun daprast við umlyking sífelldra rökkra,
eyrað mun sljóvgast er skrímslin í loftinu drynja.
Gustar um þiljur, og sœrinn á súðunum niðar,
síðustu dofnandi kvöldgeislar leiðina vísa...
Hverfandi frelsi! ó sól þú er sígur til viðar,
sé ég þig aftur úr djúpunum Ijómandi rísa?
Stjarnanna þúsundir tindra um himinsins hvelfing,
heilagur eldur í víðáttu geimanna lifir;
engu að síður er Ijós þeirra lifandis skelfing
lítið hjá öllu því myrkri sem nóttin býr yfir.
Mér er um megn að skilja
þá menn...
Mér þætti það óviðurkvæmilegt að standa á þeim stað sem nú stend
ég, án þess að koma nokkursstaðar nálægt því vandamáli sem gnæfir
hátt yfir öll önnur, því vandamáli sem meira er öllum öðrum sem
steðjað hafa að þessari þjóð frá því er land byggðist. Ég get skilið þá
menn sem halda að stórveldisher í landinu sé ill nauðsyn; þeir sjá tvo
kosti og báða illa, en þykir þessi þó skárri en hinn. En mér er um rnegn
að skilja þá menn sem með fullkomnu jafnaðargeði, gott ef ekki með
ánægju, horfa á þenna her búa um sig; horfa á ný og ný landsvæöi
hverfa í hendur honum; horfa á hvernig afkoma þjóðarinnar verður
háðari og háðari honum; horfa á hvernig hugirnir sljóvgast smátt og
smátt gagnvart honum, þannig að meðal sumra rnanna má helzt ekki
minnast á hann; það dugir ekki að ýfa santvizkurnar! ef þú lætur í ljósi
að þér ógni þessi her, skaltu heita kommúnisti! Þú nafni minn, Jón
Sigurðsson, þú sem stendur andspænis mér á þessari stundu, datt þér
nokkurntíma í hug að þetta ætti að liggja fyrir hinu frjálsa íslandi sem
þú barðist fyrir?
(Af svölum Alþingishúss, Istu des. 1954
Ritgerðakorn og rœðustúfar).
Sem leiftur fari
um hugskotið...
Rússneskur serkneskufræðingur að nafni KratíAovski hefur samið
geðþekka bók sem margir utanfræðigreinarmenn hafa lesið sér til
vizkudrýginda. Hann hefur varið til þess æviárum sínum að lesa og
rannsaka handrit serkneskra þjóða, og í bókinni minnist hann einatt á
þá gleði, stundum einnig á þau vonbrigði, er þeir menn hljóta oft að
reyna sem við svona hluti fást; en í ritum þar sem þeir leggja fram
árangur rannsókna sinna eru þeir tíðast fáorðir um slíkt; um niður-
stöðurnar þykir þeim sem aðra varði, en ekki um reynslú þeirrasjálfra.
KratSkovski talar hvað eftir annað um þá ókyrrð hugarins,þá hitasótt
eftirvæntingarinnar, þann skjálfta eða jafnvel hroll sem fari um líkam-
ann þegar ný athugun eða ný hugmynd er að skapast og lýsast og
skýrast. Og einusinni segir hann frá því að hann var að glíma við
torráðið lesmál, og allt í einu tekur hann á rás, öllurn nálægum til
mikillar undrunar, og hendist sem fætur toga um sali og stiga bóka-
safnsins allt upp á áttundu hæð, af því að þar vissi hann standa þá bók
sem mundi hjálpa honurn til að skera úr hvort hugboö sem hann hafði
fengið mundi rétt eða rangt; þegar hann hafði náð í bókina sá hann
letrið á henni tvöfalt og sem í móðu.
Blóðið rennur þyngra og hægra í okkur sem bornir erum frammi
undir norðlægum jöklum. Og þó kunnunt við að þekkja eitthvað til
hins sama: það er sem leiftur fari um hugskotið og því fylgir grunur sem
maður finnur á sér að hlýtur að vera réttur, jafnvel þó að sjálf rökin séu
enn í þoku eða að mestu leyti ófundin.
(Islenzk handrit í British Museum,
Ritgcrðakorn og rœðustúfar.)
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5