Þjóðviljinn - 28.06.1986, Blaðsíða 10

MINNING
Skúli Guðjónsson
frá Ljótunnarstöðum
Fœddur 30. janúar 1903 — Dáinn 20. júní 1986
Hugurinn reikar fjörutíu ár til
baka. Þá dvaldirðu, frændi minn,
lengur hjá foreldrum mínum hér
syðra en í annan tíma. Þú varst að
hefja göngu þína í myrkrinu og
lærðir á ritvél, sem þú svo notaðir
æ síðan til að senda hinum sjá-
andi bæði bréf og bækur og annað
tiltal. Lítill strákur kom norður í
sveit til þín. Þura, konan þín,
stýrði innan stokks, - Hjörtur,
bróðir þinn, sístarfandi og í
gamla bænum þau Guðjón, pabbi
þinn, og systkinin Mundi og
Guja. Allt varð stráknum stórt í
augum eins og vatnsieiðslan í
skurðinum frá bænum niður að
fjárhúsunum, sem þú hafðir unn-
ið án sjónar, og forysta þín um
töðuvöllinn þar sem þú þreifaðir
eftir heyinu með hrífunni . í þess-
ari tilveru voru synirnir, Bragi og
Björgvin, á líku reki, Ingibjörg
lítil, Heiðar farinn að hlaupa- og
við veltum okkur niður Ljótunn-
arhólinn. Mjólkin var skilin
heima og rjóminn varð þykkur, -
svo þykkur. í klettinum ofan við
veginn fundum við Bragi hellis-
holuna og beinin og þú ortir skýr-
ingu fyrir unga hugi. Og eitt sinn
lékum við strákarnir að bílum
norður í mónum og þú stóðst í
sólskini við bátinn og tókst okkur
með þér á sjó.
Á haustum áttuð þið faðir
minn sprettiræður um ritverk
þín, útgáfur þeirra og upplestur,
og um stjórnmál og strauma
þjóðfélagsins er þú sóttir fundi
sósíalista til borgarinnar. Eina
kvöldstund kom það í minn hlut
að vera leiðari þinn á flokksþingi
og þar voru Björn Jónsson og
Karl Guðjónsson auk fastra liða
og ekki allir sáttir á eina stefnu
eins og gengur. Eftir kvöldmat-
inn sagðirðu þeim frá herberg-
isfélaga þínum á Bifröst, sem
bæta vildi rykloftið og sveiflaði
herbergishurðinni í jötunmóð
uns öllu var upp þyrlað, og taldi
þá nóg að gert. Og þú spurðir
hvort mönnum fyndist ekki nóg
að gert og kominn tími að láta
setjast til.
En auðvitað settist ekkert til
nema á hvers manns veg í hans
eigin sálarkima og framvindan
hafði sinn gang. Það tognaði og
trosnaði úr flokknum og það
tognaði úr tímanum. Mörg ár
hafa gengið um garð og sjaldnar
höfum við hist en báðir vildu. Ég
hef þó notið nærveru þinnar og
kynnst þér í árdaga í þeim frá-
bæra sjóði, þar sem í þú lagðir
liðnar stundir fyrir fjórum árum í
bókinni, sem varð þín síðasta.
Og þegar nú Þura og María
mey renna upp á könnuna og
bera ykkur guði brennheitt lút-
sterkt baunakaffi með
hnausþykkum rjóma og syk-
ruðum pönnukökum, situr hann
faðir minn með ykkur við eldhús-
borðið og þið takið sprettiræður
um straumana og stefnurnar, sem
enn vilja ekki setjast til á snyrti-
legan hátt. Og meðan þú treður
Edgeworth í pípuna þína úr tó-
bakspungnum hans guðs trúi ég
hann faðir minn verði á undan að
segja við þig glaðklakkalega og
næstum því hróðugur: „Jæja,
frændi minn. Við sem fundumst á
myrku haustkvöldi heima hjá þér
á Ljótunnarstöðum fyrir nær sex-
tíu árum. - Frændi minn, - aldrei
fór þó svo, að við næðum ekki
landi.“
Kæru frændsystkin, Bragi,
Björgvin, Ingibjörg og Heiðar.
Innileg samúðarkveðja til ykkar
og fjölskyldna ykkar.
Gísli Ól. Pétursson.
Kynni okkar Skúla á Ljótunn-
arstöðum komust á vegna þess að
við áttum sameiginlegan góð-
kunningja, Pétur Sumarliðason
kennara. Ekki voru þau kynni
ýkja löngeða náin, aðeins bundin
við stopular ferðir Skúla suður til
Reykjavíkur, en gott þykir mér
að hugsa til þeirra stunda. Oftast
sátum við í kaffistofu útvarpsins
og röbbuðum saman. Þar gerð-
ustu jafnan sessunautar okkar
einhverjir mætismenn, „hand-
hafar“ radda, sem Skúli þekkti úr
útvarpinu, og virtist mér hann
hafa gaman af að þeir skyldu ger-
ast honum þannig nærtækir.
Skúli var afar viðræðugóður, sló
oft á létta strengi í tali sínu, en allt
um það var hann mikill alvöru-
maður, einskonar alþýðlegur
heimspekingur - alþýðuspeking-
ur. Þótt hann yrði að una því
þungbæra hlutskipti að missa
sjónina um miðjan aldur, kom
það síður en svo niður á glögg-
skyggni hans, líklega hefur hún
miklu fremur skerpzt og skýrzt á
marga lund.
Eins og að líkum lætur var út-
varpið Skúla mikilvægur miðill,
gluggi til umheimsins, og þar lét
hann alloft til sín heyra í þáttum
um daginn og veginn fyrir með-
algöngu hollvinar síns, Péturs
Sumarliðasonar, sem var kjörinn
til að gæða orð Skúla hinum rétta
málhreimi. Þá las Pétur heitinn
annað útvarpsefni eftir Skúla,
kvöldvökuþætti og æviþættina
Heyrt en ekki séð, sem komu síð-
an út á bók 1972. Fimm bækur
aðrar komu frá hendi Skúla, og
mun Pétur þá ætíð hafa lagt hon-
um lið svo um munaði. Þessar
bækur eru allar hinar eigulegustu
og bera vitni ritsnilli höfundar
síns, skýrri hugsun og heilbrigð-
um sjónarmiðum. Þá er þess að
minnast, að Skúli skrifaði um
árabil útvarpsgagnrýni í Þjóðvilj-
ann. Munu ekki aðrir hafa lagt
betri skerf til slíkrar umfjöllunar í
íslenskum blöðum heldur en
Skúli á Ljótunnarstöðum. Oft
notaði hann þá tilefni, sem út-
varpsefnið gaf honum, til sjálf-
stæðra hugleiðinga um hitt og
þetta.
í lok þessa flýtisskrifs set ég
ferhendu, sem ég sendi Skúla í
símskeyti á áttræðisafmæli hans:
Hefur á máli og málstað tök
meiri en hver einn getur.
Ef maður var blindur í sjálfs sín
sök
sástu það öðrum betur.
Mikill mætismaður er genginn.
Minning hans varir lengi.
Baldur Pálmason
Hinn 20. júní síðastliðinn lést á
Sjúkrahúsi Hvammstanga Skúli
Guðjónsson, bóndi og rithöfund-
ur á Ljótunnarstöðum, á 84.
aldursári.
Skúli varð fyrir þeirri
lífsreynslu, þegar hann var á
miðjum starfsaldri, að missa
sjónina. Hann lýsir því í einni
bóka sinna, hvernig hann vænti
þessarar breytingar og reyndi að
búa sig undir hana. En blindan
varð alls ekki eins og Skúli hafði
hugsað sér, enda getur enginn
gert sér í hugarlund ástand sitt,
sem verður, fyrr en það er orðið.
En þessi andlegi undirbúningur
Skúla mun vafalitið hafa greitt
fyrir því að hann missti ekki
kjarkinn, heldur barðist ótrauður
áfram til sigurs og vann sér sess
sem einn af merkustu rithöfund-
um þessarar þjóðar, eftir að hann
var orðinn blindur.
Almenningur gerir oft mikið úr
atorku þeirra sem blindir eru og
dáir þá fyrir starfsþrek þeirra og
árangurinn sem þeir ná. Sumum
þeim, sem eru blindir, vex þetta í
augum og hreykjast af, en aðrir
benda réttilega á að árangurinn
fari fyrst og fremst eftir því
hversu til hans er sáð og blindan
sé ekki endir alls, heldur ákveðin
kapítulaskipti í lífi manna, og
þennan kapítula verði menn að
lesa af sama áhuga og hina fyrri
kafla ævinnar. Þetta gerði Skúli;
hann las lífsbók sína af áhuga
eftir að hann missti sjónina og
miðlaði íslendingum af blöðum
hennar, sem voru þétt skrifuð
orðum fjölbreytilegrar reynslu.
Skúli ritaði margt eftir að sjón-
ina þraut. Hann lærði að skrifa á
ritvél og nýtti sér hana til hins
ýtrasta. Auk bóka hans og blaða-
greina eru mönnum í fersku
minni erindi þau, sem flutt voru
eftir hann í útvarp, um daginn og
veginn og ýmsa þætti úr samtíð
hans og frá fyrri dögum, en Skúli
var langminnugur og hafði lifað
umskipti þau, sem urðu í
menningar- og atvinnulífi þjóðar-
innar í upphafi þessarar aldar og
kalla mætti með sönnu menning-
arbyltingu. Hann stóð því föstum
rótum í fortíð sem samtíð og
skildi og mat réttilega arf hins
liðna, sem hann fléttaði samtíð
sinni og hræringum hennar.
Skúli var einn þeirra sósíalísku
rithöfunda sem byggði bækur
sínar mjög á lífsreynslu sinni.
Hann ritaði margt um uppvöxt
sinn og æsku og reynsluna við
sjónmissinn. Fróðlegar eru
vangaveltur hans um hlutskipti
blindra, og mótast þær mjög af
þeirri baráttu sem hann háði við
umhverfi sitt, sem hann bendir á
að sé á tíðum skilningsvana um
hagi hinna blindu. Skúli varð að
vera sinn eiginn félagsráðgjafi og
það sem hann komst, tókst hon-
um af eigin rammleik, og ef til vill
með uppörvun náinna ættingja
sinna og vina. Þótt okkur, sem
fæddir erum sjóndaprir eða
blindir og höfum notið stuðnings
og jafnvel sérstaks uppeldis, sem
hefur átt að búa oíckur betur
undir lífsbaráttuna, finnist á
stundum Skúli taka fulldjúpt í
árinni og sé skilningsvana á ýmis-
legt, sem gerist í „heimi blindra“,
getum við ekki borið á móti því
að umfjöllun hans um þennan
hóp manna er að mörgu leyti
raunsönn - birtir okkur skoðanir
einstaklinga á sjálfum sér og
meðbræðrum sínum, skoðanir
sem hafa orðið til og mótast án
afskipta og aðstoðar þeirra, sem
eru sérlærðir um þessi málefni,
eða hafa umgengist þennan sér-
staka hóp þjóðfélagsþegna og
skapað með sér ákveðna sam-
kennd og mótað afstöðu sína
hver eftir annars reynslu. Þannig
hljómar það skrýtilega í eyrum
blinds manns þegar Skúli ræðir
um það á einum stað að ýmis orð
séu forboðin í tungutaki blindra,
t.d. eins og setningin „Sjáumst
síðar“. En skyldi ekki vera hér
um að ræða sanna lýsingu manns
á viðbrögðum sínum við að heyra
orð, sem ekki lengur höfðuðu til
sama merkingarsviðs og höfðu
ekki framar það gildi, sem áður,
þegar sjónarinnar naut við. En
samt sem áður þurfti ekki að tala
neina tæpitungu við Skúla eða
búa honum sérstakt orðafar sem
hann þyldi, enda þroskaðist mað-
urinn með fötlun sinni og lærði að
búa við hana. En þakklát megum
við vera fyrir að Skúli skyldi festa
þessar minningar sínar og viðhorf
frá fyrstu árum blindunnar á
blað.
Skúli varð þjóðþekktur rithöf-
undur og naut almennrar virðing-
ar sem ötull baráttumaður, sem
lét blinduna ekki hindra sig í að
ná settu marki. Ég minnist þess
að í æsku var Skúli sú fyrirmynd,
sem faðir minn, Helgi Benedikts-
son, notaði óspart til að brýna
okkur syni sína til dáða. Ég ólst
upp í því sérkennilega andrúms-
lofti að stjórnmálaskörungurinn
Jónas Jónsson frá Hriflu var á-
trúnaðargoð föður míns, þótt
hann vissi og viðurkenndi ýmis-
legt, sem betur mætti fara í skoð-
unum þessa mikilmennis, en að-
dáun hans á Jónasi var svo einlæg
og vinátta þeirra svo hlý, að inn í
barnssál mína síaðist hún og
skaut rótum á svipaðan hátt og
sagt er að ýmsir austantjaldsbúar
dái þjóðhöfðingja sína. Þannig
urðu mér það mikil sannindi þeg-
ar ég heyrði föður minn hafa eftir
Jónasi að menn skyldu lesa Þjóð-
viljann, því að þeir skrifuðu svo
vel, strákurinn hans Kjartans og
blindi maðurinn frá Ljótunnar-
stöðum. Þannig varð Skúli óafvit-
andi til þess að foreldri sá ástæðu
til að brýna sjóndapra syni sína
og átta sig betur á því en ella að
þeirra gat beðið nokkur framtíð.
Skúli hafði fljótlega samband
við Blindrafélagið eftir að hann
missti sjónina og naut þar ó-
skiptrar hylli og aðdáunar. Það
þóttu ætíð stórtíðindi þegar
spurðist að Skúli væri kominn
suður og menn þyrptust til að
hitta hann, hvort sem þeir voru
samþykkir skrifum hans eða
höfðu eitthvað við þau að athuga.
Skúli gaf sér drjúgan tíma til að
ræða skoðanir sínar og hlusta á
gagnrýni annarra, en
gagnrýnendur hans fóru gjarnan
af fundi öldungsins mun fróðari
en áður.
Þegar umræðan um endurhæf-
ingu hófst á meðal blindra fyrir
rúmum áratug lét Skúli ekki sitt
eftir liggja. Honum þótti sem von
var umræðan einkum beinast að
hagsmunum þéttbýlisins og benti
á veilur nýrra hjálpartækja, sem
gerðu þau gagnslaus í strjálbýl-
inu, þar sem hann bjó og starfaði.
Þannig auðgaði hann umræðuna
og greiddi okkur sem í þessum
málum vöfstruðum götuna til
gagnrýnni skilnings á viðfangs-
efninu.
Skúli á Ljótunnarstöðum er
horfinn héðan á vit feðranna.
Með honum er genginn einn af
áhrifamestu einstaklingum úr
röðum blindra. Blindrafélagið
sér á bak einum af félagsmönnum
sínum, sem tók gagnrýninn þátt í
störfum þess og lét óhikað í ljós
skoðun sína á þeirri hættu, að fé-
lagið glataði áhrifum sínum,
þendist það út og sjáandi starfslið
tæki við hlutverki hinna blindu og
mótaði forystu þess. Ef til vill
hefur Skúli verið forspár um þau
tíðindi sem urðu innan félagsins á
síðastliðnu ári og skóku innviði
þess. En hann lifði það að sjá að
forystumenn félagsins gátu staðið
vörð um hagsmuni Blindrafélags-
ins, og má honum því vera rótt að
vita félagið nú í styrkum höndum
blinds framkvæmdastjóra og for-
manns.
Hafðu heill þökk fyrir leiðsögn
og samfylgd. Dæmi þitt mun
verða ótöldum íslendingum til
fyrirmyndar.
Arnþór Helgason.
Skúli Guðjónsson, bóndi og
rithöfundur frá Ljótunnarstöð-
Frh. á bls. 11
„UPPHAF OG ÆTTERNI“
Ég er borinn í þennan heim 30. jan. 1903 að Ljótunnarstöðum.
Ljótunnarstaðir standa við Hrútafjörð vestanverðan, nálægt miðju. Þetta segi ég vegna þess að
margir þeirra sem við mig kannast vita ekki hvar Ljótunnarstaðir eru á þessu kalda landi.
Ég sleit þar barnsskónum og vann sem vinnumaður foreldra minna framyfir tvítugt. Eftir það
var ég sem ólöglegur lausamaður og sj álfs mín húsbóndi, þótt oftast dveldi ég heima, allt til ársins
1936, að ég kvæntist og byrjaði búskap á móti föður mínum fyrstu árin. En eftir að hann brá búi
fyrir aldurs sakir og vanheilsu bjó ég á allri jörðinni til ársins 1963, er sonur minn fór að búa á móti
mér, en 1973 brá ég búi og lét í hendur barna minna.
Þetta er mín búskaparsaga.
Foreldrar mínir voru Björg Andrésdóttir og Guðjón Guðmundsson.
Móðir mín var fædd að Efri-Lág í Grundarfirði 10. júní 1867 en faðir minn var fæddur að
Guðlaugsvík við Hrútafjörð 1. ágúst sama ár og voru bæði komin út af Guðmundi gullsmið í
Hundadal í Dölum vestur....“
(Skúli Guðjónsson: Hver liðin stund er lögð í sjóð.)
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 28. júnt 1986