Þjóðviljinn - 25.10.1987, Blaðsíða 11

Þjóðviljinn - 25.10.1987, Blaðsíða 11
MYNDUST s/seir menn siija iynr. í sófa yg þegja. Á meðan tón- stin fyllir úf í rýmið. Og þar iugsa. Þess vegna geta >eirsefiðsvona lengi. Þess 'egna er hœgf að horfa 3 þá svona lengi. Vegna )ess að hugsunin er ó x^kvðþó.Lokshœfiir naðurað vita hvaðan nnlistin kemur. Og hugs- jnin. Þú bara srtur úti í sal yg óskar þess að senan uk aldrei enda. in eftir að skyggja tekur. Og neit- ar að horfast í augu við spegil. Að mála heiminn Hvergi kemur fram að móðirin vilji að stúlkan sín verði listmálari eins og hún sjálf hafði líka hæfi- leika til. Þannig kúga konur aðrar konur. Móðirin kúgar dótturina, því hún er ófullnægð. Enn og aft- ur stendur einstaklingurinn (barnið) frammi fyrir ósættan- legum andstæðum í lífinu. Föðu- rnum og móðurinni sem vilja skapa sinn heim úr einu barni. Þau eru einmana, reyna að hafa vit fyrir börnunum, gera þau háð sér og hefta þau. Djúpar tilfinn- ingar sem tengdar eru ástinni og sambandinu færir fólk ómeðvitað yfir á börnin. Þannig reynir lista- maður líka að gera verkið háð sér. Af því hann er hræddur við myrkrið sem bíður hans. Þegar listaverkið hefur haldið út í heim- inn. Aðeins listamaður sem hefur nestað sitt verk vel, getur sest óhræddur við eldinn. í myrkrinu. Og hugsað. Þangað til hugsunin kemur aftur til hans. Óhrædd hugsun. Því þannig verða lista- verk til. Annars verður maður brjálað- ur. Adolf spyr: Hvernig varð ég brjálaður? Hann finnur út að það verður ekki bara að gefa barni líf, heldur líka sálina í sér. í því felst kannski uppeldi. Er það þess vegna sem hann reynir að skjóta barnið? En hvernig fór þetta allt saman? Ekkert er hafið. Af því að við hættum að trúa og vita og kynnast því að það er allt í lagi að vera hræddur. Hræðslan er bara nauðsynleg til að geta notið hug- rekkisins. Hugrekkið er há- punkturinn á hræðslunni. Hvað stoðar mig sœmd? Hvað stoða mig heimspeki og vísindi ef ég á enga sæmd? segir Adolf. Hvað stoðar okkur tækni og framfarir ef leikurinn gleymist? Og það má líka snúa spurningunni við og segja: Hvað stoðar mig sæmd, ef ég á ekki heimspeki og vísindi? - Og hvað er þá sæmd? Er ekki sæmdin líka skyld því að vera sjálfum sér sam- kvæmur og lofa lífinu að vera? Lífinu sem kviknar þegar maður og kona leika sér saman og þá verða leiðirnar skyndilega fleiri. Þess vegna á maður aldrei að deyja. Maður á að stefna að því að verða eilífur á hverju andar- taki. Afæturnar, sem Adolf talar um. Eru það ekki holdgervingar skipulagsins þegar það fer að naga sjálft sig? Hvernig verða til afætur? Afætur eru lesendur. ekj Eftirmáli. Samkvæmt ævisögu Strindbergs er kannski réttast að túlka leikritið þannig að faðirinn og móðirin eru bæði hann sjálfur. Bara misjafnir eiginleikar hans. Og barnið ...? Augaö er merkilegt líffæri. Fyrir utan að vera „spegill sál- arinnar" er það stöðugt leitandi nýrra upplýsinga sem jafnóðum eru bornarsaman viðfyrri reynslu. Smám sam- an verður sá upplýsingabanki sem augað hefur aflað okkur drjúgur hluti af sjálfsvitund okkarog grundvallarviðmiðun við skilning okkar á umhverf- inu, umheiminum og sjálfum okkur. Sú tæknibylting síðari ára, sem kennd hefur verið við upplýs- ingaþjóðfélagið, hefur haft víð- tæk áhrif á sjónræna reynslu okk- ar. Hér á fslandi er fyrsta kyn- slóðin sem alist hefur upp við sjónvarp frá blautu barnsbeini nú orðin fullvaxta. Sjónræn reynsla þessarar kynslóðar á fátt sam- eiginlegt með þeim reynsluheimi sem elsta kynslóð núlifandi ís- lendinga bjó við á mótunarárum sínum. Sjónræn skynjun þessara kynslóða, og þá um leið sjálfsvit- und, hlýtur því að vera í veigam- iklum atriðum frábrugðin. Því grundvallarviðmiðunin er önnur. Þar sem veðrabrigði og birta sólarinnar ásamt með árstíða- skiptum og öðrum umskiptum í ríki náttúrunnar urðu mönnum mest sjónræn tíðindi í sveita- samfélaginu á fyrsta fjórðungi þessarar aldar, þá er sú sjónræna reynsla sem sjónvarpið veitir okkur með sínum hröðu klipp- ingum og sinni yfirborðskenndu mynd af umheiminum tvímæla- laust áhrifamesta sjónræna áreit- ið sem nútímamaðurinn býr við. Ásamt með tölvuskjánum og þeirri fjölbreytilegu reynslu sem augað getur aflað sér með breyttum og hraðari samgöng- um. Heimurinn er orðinn að “þorpi“, og tæknin hefur útvíkk- að sjónræna reynslu okkar til mikilla muna. Spurningin er hins vegar hvort sjónvarpskynslóðin þekkir „þorpið" sitt betur en for- íeður hennar gerðu með því að lesa af sjónvarpi náttúrunnar. Tæknibyltingin hlaut óhjá- kvæmilega að hafa afgerandi áhrif á myndlistina, þá iðju sem maðurinn hefur stundað frá upp- hafi vega við að yfirfæra sjónræna reynslu sína og sjálfsvitund í sýni- legt form. Málverkið hefur upp- lifað hverja kreppuna á fætur annarri á þessari öld. Fyrst með tilkomu ljósmyndarinnar, síðan með tilkomu kvikmyndarinnar, sjónvarpsins og rafeindatækninn- ar. Síðasta kreppa málverksins var í hámarki á síðasta áratug. Með mínimalisma og hugmynda- list leituðust menn við að draga sem mest úr ytri umgjörð mynd- listarinnar, hinni sjónrænu reynslu og sjálfsvitund skyldi miðlað með kristaltærum hug- myndum sem menn áttu að geta séð fyrir sér án þess að notast við ramma, striga, olíu og önnur að- föng nema í sem allra minnstum mæli. Þessi stefna gat þó ekki staðist til lengdar, vegna þess hvað hún setti athafnasemi myndlistar- mannanna þröngar skorður. Og fram kom enn ein sprengingin í myndlistinni, sem kennd var við „nýja málverkið": unga sjón- varpskynslóðin braut sig undan hinni gagnrýnu afstöðu til tækn- innar og upplýsingaþjóðfélags- ins, sem lesa mátti úr afstöðu hugmyndalistarinnar og míni- malismans og hellti sér út í hömlulaust málverk þar sem öllu ægði saman, grófum expressíón- isma, rómantík og öfgakenndri framsetningu, sem jafnvel minnir í mörgu á barokklist 17. aldarinn- ar, þegar listamennirnir voru að brjóta af sér þröngar viðjar end- urreisnarinnar. Málverkið var ekki lengur gagnrýnið í afstöðu sinni, heldur fyrst og fremst hömlulaus tjáning og athöfn, þar sem blessað frelsið var skrifað með stórum staf. Formdýrkun og fagurfræði módernismans var týndur forngripur, efahyggja og gagnrýnin afstaða hugmyndalist- arinnar úrelt, stefnurnar og ism- arnir dauðir, en málverkið lifði, ferskt og endurborið eins og í árdaga! Það er auðvelt að ímynda sér þá frelsun sem margir ungir lista- menn hafa fundið í þessari þróun. Loksins mátti maður mála eins og maður vildi! Það er líka eftirtekt- arvert að þessi þróun á sér stað samfara hugmyndafræðilegri kreppu vinstrimanna í álfunni og samfara því að hugmyndir ný- frjálshyggjunnar eru að vega að velferðarþjóðfélagi því sem feður sjónvarpskynslóðarinnar hafa byggt upp með ærnum fórnum. Það er einnig athyglisvert að listaverkamarkaðurinn á Vestur- löndum hefur tekið líflega við sér við þessi umskipti, og nútímalist er orðin eftirsóttari verslunar- vara en nokkru sinni fyrr. Enginn skyldi vanmeta þau umskipti, því þrátt fyrir allt er velgengni mynd- listarinnar háð eftirspurn og áhuga almennings. En sá vandi sem nýja málverkið stendur frammi fyrir er hins vegar Um sýningu Kristjáns Steíngríms að Kjarvalsstöðum augljós, því þar sannast enn hið fornkveðna, að fátt er vandmeð- farnara en nýfengið frelsi. Þessi vandi birtist okkur vel á sýningu þeirri sem ungur málari, Kristján Steingrímur, sýnir okk- ur nú á Kjarvalsstöðum. Eftir að hafa upplifað kreppu málverks- ins í Nýlistadeild Myndlista- og handíðaskólans á árunum 1977- 81 hélt hann til Þýskalands og nam við ríkislistaháskólann í Hamborg, þar sem nýja málverk- ið var með hvað mestum blóma á árunum 1983-‘87. Afrakstur þeirrar námsdvalar sjáum við nú í metnaðarfullri sýningu, þar sem við sjáum mörg einkenni „nýja málverksins": expressíónísk vinnubrögð, sem þó eru laus við tilvistarkreppuna og djúpsálar- fræðina sem einkenndi gamla þýska expressíónismann, kon- strúktífar formbyggingar sem eiga þó fátt skylt við þá kon- strúktífu myndbyggingu sem stundum er kennd við Bauhaus og við þekkjum hér af verkum manna eins og Þorvaldar Skúla- sonar og Karls Kvaran, róman- tísk innskot í formi „þjóðlegra“ þrykkimynda af goðsagna- kenndu miðaldamynstri og sjó- sóknarminnum frá árabátaöld- inni. Inn í þetta blandar hann svo þekkjanlegum formum svo sem önglum, árum, saltfiski og beinum og öðru því sem minnir á þjóðaratvinnuveg íslendinga. í inngangsorðum að myndarlegri sýningarskrá segir Kristján að í verkum hans sé að finna „endur- minningabrot í bland við nýjan tíma“, „nútímatækni blandaða fomeskju-eðaöfugt". Jafnframt segist hann telja sig vera „vís- indamann sem sé að skapa mynd- ræn vandræði fyrir áhorfandann til þess að glíma við“. Því verður ekki neitað að þótt sýning þessi beri með sér með- fædda hæfileika Kristjáns til þess að mála, þá skapa verkin „mynd- ræn vandræði", að minnsta kosti fyrir þann sem þetta skrifar. Myndræn vandræði höfum við reyndar í ærnum mæli fyrir í okk- ar þjóðfélagi, til dæmis á sjón- varpsskjánum, og mundu sumir segja að ekki væri á þau bætandi, að minnsta kosti ekki af alvarlega þenkjandi myndlistarmanni. Og er þá komið að niðurstöðu minni um þessa sýningu: vandræðin, sem Kristján segist vera að búa til, eru einmitt höfuðgalli hennar. Þau tákn og tilvísanir sem hann leiðir inn í myndir sínar verða ekki merkingarbær, vegna þess að á bak við þau liggur ekki sú skýra hugmynd eða sjónræna til- finning, sem gerir mér kleift að koma þeim heim og saman við mína sjónrænu reynslu. Þær ó- ljósu skírskotanir sem verkin fela í sér og vísa í ólíkustu áttir ná ekki að vinna saman að einni mark- vissri og sjónrænni heild. Frelsið, sem nýja málverkið átti að fela í sér, virðist vera tilbúið á skólan- um í Hamborg. Slíkt frelsi, sem þannig er þegið á silfurfati, verð- ur gjarnan fljótt að ánauð, og slík myndlist verður því illa fær um að hafa þau frelsandi áhrif, sem henni var væntanlega ætlað. Þetta kunna að vera hörð orð um sýningu, sem greinilega er unnin af miklum metnaði og meðfædd- um hæfileikum. En ég er ekki í nokkrum vafa um að Kristján Steingrímur á eftir að takast af meiri alvöru á við það vandasama verkefni að gefa sjónrænni reynslu okkar og sjálfsvitund það myndræna form sem verður and- anum ekki til vandræða, heldur til frelsunar. -ólg. Sunnudagur 25. október 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 11

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.