Þjóðviljinn - 24.04.1988, Blaðsíða 7

Böm hafa
hundroð mál...
...en frá þeim eru tekin níutíuogníu. Ragnheiður
Sigurjónsdóttir, fóstra, um þemavinnuna á barna-
heimilum í Reggio á Ítalíu: Skapandi starf í öndvegi
„ímyndunaraflið er ekki for-
réttindi fyrir örfáa útvalinna
heldur hluti af reynsluheimi
manneskjunnar. Sá sem ekki
notar ímyndunaraflið og
byggir upp eigið tungumál
beygir sig undir valdið og talar
mál annarra."
Þessi orð ítalsks barnabók-
arhöfundar frá því fyrr á öldinni
gætu staðið sem einkunnarorð
barnaheimilanna í Reggio Emil-
ia, en rauði þráðurinn í starfsem-
inni er skapandi starf á formi
þemavinnu, og eru þau enda
löngu orðin heimsfræg fyrir vik-
ið. Ragnheiður Sigurjónsdóttir,
fóstra, hélt erindi á nýafstaðinni
ráðstefnu Fóstrufélags íslands
um uppeldi og menntun forskóla-
barna og fjallaði um þemavinn-
una í Reggio, en Ragnheiður hef-
ur kynnt sér starfsemina náið og
unnið samkvæmt sömu fyrir-
myndum á barnaheimilum í Sví-
þjóð um árabil.
Borgin er í rauða beltinu svo-
kallaða á Norður-ftalíu, og í byrj-
un sættu barnaheimilin í Reggio
hatrömmum árásum kirkjunnar,
en fyrir bragðið urðu aðstand-
endur þeirra líka að sýna fram á
að þau væru betri en barnaheimili
kirkjunnar, segir Ragnheiður.
Reggio var í rúst í lok seinni
heimsstyrjaldarinnar. Á þessum
rústum byggðu foreldrarnir upp
barnaheimilin, og að vonum kom
það hlutskipti að mestu leyti í
hlut kvennanna. Það var svo ekki
fyrr en árið 1968 sem bæjarfé-
lagið tók að sér reksturinn.
Frjálst uppeldi, til dæmis að
reyna ekki að hafa áhrif á börnin,
er hreinasta goðgá segja þau í
Reggio. Ein og óstudd yrðu þau
auðveld bráð verðmætakapp-
hlaupsins og annarra neikvæðra
fyrirbæra nútímaþjóðfélagsins.
Við verðum að kenna þeim að
sporna við því andlausa fjöl-
miðlaflóði sem hellist yfir.
Enginn má
verða þrœll
Ekki geta allir orðið listamenn,
en enginn má verða þræll. í
Reggio er hlúð að þeim hæfileika
að skynja og sjá nýtt samhengi
hlutanna, og mikil áhersla er lögð
á nánasta umhverfi barnsins, en
markmiðið er að örva og nýta alla
þá hæfileika sem börnin búa yfir.
Öll þemavinnan er sérstaklega
vel skipulögð, og starfsfólkið
skrifar jafnóðum niður allar at-
hugasemdir og frásagnir barn-
anna í daglegu starfi. Öllu er
haldið til haga, og þegar þema-
vinnunni er lokið í það og það
skiptið er haldin sýning sem
starfsfólkið, börnin og foreldrar
þeirra standa að í sameiningu.
Hvað með þátttöku foreldranna
að öðru leyti?
Ef foreldrarnir eru ekki áhuga-
samir um starfsemina þróast hún
aldrei á jákvæðan hátt. Þeim er
gert að mæta á fundi tvisvar í viku
og mega gjarnan líta inn yfir dag-
inn ef þeir koma því við, enda til
þess ætlast að þeir láti sig varða
þau viðfangsefni sem börnin eru
að kljást við. Þá má nefna að
barnaheimilisráðið sem sér um
reksturinn er skipað starfsfólki
og foreldrum til helminga.
Barnaheimilin í Regio Emilia
eru 33 talsins. 90 börn eru á
hverju þeirra í þremur deildum.
Tvær fóstrur eru á hverri deild,
en að auki starfar mynd-
menntafóstra á hverju heimili og
þróar hún efnisvalið - þemað -
ásamt þeim, en hvert barnaheim-
ili vinnur að sameiginlegu þema.
Þá er starfandi brúðugerðarmað-
ur, en hann fer á milli barna-
heimilanna í leiðbeiningarskyni.
Að mála hug sinn
Við höldum oft að við spyrjum
börnin vekjandi spurninga, en
því fer fjarri, segir Ragnheiður,
heldur er iðulega um að ræða
spurningar sem má svara með jái
eða neii; ertu búin(n) að klæða
þig? og fleira í þeim dúr. Meðan
börnin í Reggio teikna og mála í
þemavinnunni spyrja fóstrurnar
spurninga á borð við: Geturðu
málað þannig að ég sjái hvað þú
ert að hugsa? Er loftið heitt eða
kalt? Allt sem einkennir við-
fangsefnið kemur fram, enda
byggjast möguleikar barnsins á
sveigjanleika okkar sem leiðum
það.
Þegar maður sér teikningar frá
krökkunum íReggio furðar maður
sig á því hvað þcer eru djúpar, og
það þrátt fyrir að fínhreyfingarnar
eru kannski svona og svona á for-
skólaaldrinum; hvernig er þetta
hœgt?
Þemavinnan hefst alltaf á mjög
rækilegu athugunarstarfi. Börnin
horfa á viðfangsefnið frá öllum
hliðum; kynnast, þreifa á, og láta
öll skynfæri njóta sín. Þetta
auðveldar þeim að koma tilfinn-
ingum sínum til skila í verkum
sínum og þau verða ekki heft eins
og svo mörg börn. Og í framhald-
inu eru þau fljót að gera kröfur til
sjálfra sín. Börn eru svo einlæg í
sínum tjáningarmáta, en það þarf
að hjálpa þeim að efla hann.
Gefandi starf
Aðaldriffjöður uppbyggingar-
innar í Reggio var uppeldis-
fræðingurinn Louis Malagussi,
og vann hann mikið með foreldr-

Ragnheiður Sigurjónsdóttir, fóstra, fjallaði um þemavinnuna á barna-
heimilunum í Reggio á Norður-ltalíu á ráðstefnu Fóstrufélagsins um
síðustu helgi: Börn eru svo einlæg í sínum tjáningarmáta, en það
þarf að hjálpa þeim að efla hann. Myndir: Sig.
unum að því að skapa þessari
uppeldisfræði sess. Eftirfarandi
texti Malagussi varpar skýru ljósi
á þá hugmyndafræði sem býr að
baki:
Börn hafa hundrað tungumál,
en skólinn og menningin skilja
höfuðið frá bolnum. Þeir neyða
okkur til að hugsa án líkama og
framkvæma án höfuðs. Leikur-
inn og vinnan, raunveruleikinn
og ímyndunin, vísindin og hug-
myndaflugið er gert að andstæð-
um hvers annars.
Skilningsþroski barnsins
stjórnar því hvernig það tekur
eftir, segir Malagussi: Síðan er
það athugunarstarfið sem auð-
veldar þeim að þroska skilning
sinn. Áugu og heili barnsins
þurfa á hjálp að halda til að upp-
götva nýtt samhengi hlutanna.
Hefurðu sjálf unnið við barna-
heimili í Reggio?
Nei, en ég fékk styrk til að
kynna mér starfsemina þegar ég
var við vinnu í Svíþjóð, en þar
starfaði ég sem fóstra í nokkur ár.
Við höfðum leshringi, fengum
fyrirlesara og ræddum um hvern-
ig hægt væri að fá foreldrana með
í samstarfið.
Við hófum svo þemavinnuna
hjá okkur. Foreldrarnir komu til
móts við okkur og höfðu börnin
heima í tvo daga meðan við vor-
um á undirbúningsnámskeiði.
Við þessa aðferð vann ég síðan í
þrjú ár og þótti hún mjög
skemmtileg og gefandi. Sam-
bandið og samstarfið við foreld-
rana var mjög náið og snerist ekki
bara um þessi praktísku atriði -
er hún með vettlingana sína með
sér, og fleira í þeim dúr - og rétt
eins og í Reggio máttu foreldr-
arnir taka þátt í þemavinnunni.
Hér heima er þemavinna á
þessum nótum í gangi á barna-
heimilinu Marbakka í Kópavogi,
en þar hef ég verið með námskeið
fyrir fóstrurnar. Þær byrjuðu upp
úr áramótunum að vinna eftir
þessari hugmyndafræði. Það er
að vísu erfitt að koma þessu við á
barnaheimilum með blandaða
aldurshópa eins og þar er, en þótt
byrjunarörðugleikarnir séu
vissulega til staðar er svona þem-
avinna miklu skemmtilegri vinn-
uaðferð og gefur börnunum jafnt
sem starfsfólkinu meira.
Komum því svo að í lokin að í
næsta mánuði verður sett upp
sýning frá Reggio á Kjarvalsstöð-
um. Eg hvet alla sem láta sig upp-
eldismál varða að láta hana ekki
fram hjá sér fara.
HS
„Áíslandierog verður þefta öðmvísi“
Fanný Jónsdóttir, umsjónarfóstra: Lífseig skoðun hér
ó landi að stofnanauppeldi sé ill nauðsyn
-Ég tel að enn þann dag í dag
séum við að glíma við þann
draug að fjölskyldan sé hinn
eini rétti griðastaðureinstak-
linga til að menntast og dafna
til framtíðarátaka, sagði
Fanný Jónsdóttir umsjón-
arfóstra í erindi sínu á ráð-
stefnu Fóstrufélagsins, með
tilvísuntil Húsagalaganna
svokölluðu frá því um miðja
18. öld. Erindi sitt nefndi
Fanný Dagvistaruppeldi í fort-
íð og nútíð - hugsjón eða
þjóðhagsleg nauðsyn.
í erindi sínu leitaði Fanný fyrst
og fremst svara við tveimur
spurningum: Hvað veldur því að
litið er á dagvistaruppeldi sem fé-
lagslegt úrræði, jafnvel neyðarúr-
ræði að hluta til, en ekki sem
þroskavænlegt uppeldistilboð
fyrir öll börn, og í öðru lagi leiddi
hún líkur að framtíðarsýn da-
gvistaruppeldis. í því skyni rakti
hún sögu uppeldis og menntunar
í tíma og rúmi í fróðlegu máli.
Húsagalögin
Húsagalögin voru send okkur
af Danakonungi árið 1746, og að
sögn Fannýar eru þau ekki síst
merkileg vegna þess að með til-
skipun var opinber fræðsla hér á
landi einskorðuð við kristin-
dómsfræðsluna, en fjölskyldan
gerð ábyrg fyrir að sinna þroska-
þáttum og færni meðal barna og
ungmenna. Á sama tíma eru
Danir að lögfesta og skipuleggja
skólaskyldu fyrir öll börn í Dan-
mörku, og færa fræðslu og þjálf-
un í auknum mæli frá heimilun-
um yfir á opinbera fræðsluaðila.
Segir Fanný að Danir eigi sér þó
þær málsbætur að Húsagalögin
hafi verið „neyðarúrræði“ til að
bæta og efla almenna fræðslu í
landinu, en sökum strjálbýlis og
samgönguerfiðleika hafi ekki
verið ráðist í að setja á stofn skóla
fyrir börn og unglinga eins og á
öðrum dönskum yfirráðasvæð-
um, en þess í stað gripið til þess
ráðs að styrkja ábyrgð foreldra í
þessum efnum. Að sögn Fannýar
hafa þessi lög markað djúp spor í
meðvitund þjóðarinnar um gildi
opinberrar fræðslu og mennta, og
til þeirra megi rekja drjúgan
hluta þeirrar lífseigu skoðunar að
fjölskylduuppeldi sé hið eina
rétta, en aftur á móti sé stofnana-
uppeldið í besta lagi ill nauðsyn.
Eigi að sfður hafa foreldrar nú
sífellt minni tíma til að sinna upp-
eldishlutverki fjölskyldunnar, og
því hefur foreldrahlutverkið
færst yfir á starfsfólk dagvistar-
heimilanna í síauknum mæli,
sagði Fanný: En í upphafi voru
þau ekki undir það búin að axla
þessa ábyrgð og kom ýmislegt til;
mannfæð, ónóg sérmenntun og
stuttur aðlögunartími sem hið
nýja hlutverk gerði til breyttra
starfshátta.
Breyttar aðstœður
Að mati Fannýar voru fóstrur
fljótar að aðlaga sig þessum
breyttu aðstæðum, en jafnframt
hafi sú fyrirhyggja sem þær hafi
sýnt þörfum skjólstæðinga sinna
ekki mælst vel fyrir af ráðandi
öflum í dagvistar- og fjölskyldu-
málum. Þau hafi lengi þverskall-
ast við að horfast í augu við þá
staðreynd að réttur barna til að
þroskast til líkama og sálar sem
meðfæddir eiginleikar frekast
leyfa sé ótvíræður, og vitnaði hún
til gamalla og nýrra laga þessu til
stuðnings. Fanný vildi þó meina
að skilningur á þessum atriðum
færi vaxandi; fóstrur fyndu fyrir
nýjum straumum sem gerði það
þess virði að halda áfram. En það
virðist vera erfitt fyrir íslenska
ráðamenn að uppræta þá þjóðar-
arfleifð sem var færð okkur í kon-
ungsbréfi árið 1746, sagði hún,
með vísan til Húsagalaganna.
Um miðja 19. öld óskaði
Reykjavíkurbær eftir því að
frumvarp um reglugerð fyrir
barnaskóla bæjarins yrði lögð
fram á Alþingi. Umleitan þessi
var á formi bænarskrár, og var
hún kolfelld á þingi.
Nokkur ár liðu og var málið þá
tekið upp aftur að beiðni kon-
ungs. Við umræðurnar í það sinn-
ið létu margir þingmanna í ljós
ánægju með heimakennsluna
eins og hún hafði þá lengi verið.
Einn þeirra rökstuddi skoðun
sína á eftirfarandi hátt:
„Það getur vel verið haft fyrir
satt að barnaskólar séu sá
grunnur sem öll menntun hvílir á
í útlandinu, en á íslandi er og
verður þetta öðruvísi. Það er eng-
um blöðum um það að fletta að
hið íslenska heimili er betri
Fanný Jónsdóttir: Hvað veldur
því að litið er á dagvistaruppeldi
sem félagslegt úrræði, jafnvel
neyðarúrræði að hluta til, en ekki
sem þroskavænlegt uppeldistil-
boð fyrir öll börn? Mynd: E.ÓI.
barnaskóli en hinir stóru barna-
skólar í útlandinu og enginn vafi
leikur á því að hin íslenska alþýða
er betur upplýst en hin útlenska,
allavega í trúarlegum efnurn."
Þjóðrembingur á skítagallan-
um mætti segja um alþingismann-
atal þetta, en Fanný tilfærir þessi
orð til að renna stoðum undir þá
staðhæfingu sína að viðhorf þau
til uppeldis og menntunar sem
húsagalögin mótuðu með þjóð-
inni hafi lengi verið býsna rót-
gróin.
HS
Sunnudagur 24. apríl 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7