Þjóðviljinn - 05.08.1988, Blaðsíða 18

Ef eitthvað er ástríða
þá þarf ekki hugrekki
Jakobína Sigurðardóttir rithöfundur horfir yfir farinn
veg og spyr áleitinna spurninga um stöðu okkar í dag.
Er framtíðarsýn hennar úr Snörunni að rætast?
„Sonur minn var í barnaskóla
þegar Snaran kom út. Skömmu
eftir að bókin kom út sagði hann
mér að strákarnir í skólanum
hefðu sagt sér að það væri komin
út ný skáidsaga eftir mig og að á
fyrstu tíu síðunum væri hægt að
læra helling af nýjum blótsyrð-
um. Ég lánaði stráknum bókina
og hann las fyrstu síðurnar, henti
henni svo frá sér og sagði: Iss,
þetta er ekkert.“
Nú eru tuttugu ár síðan Snaran
kom út og Kári, en svo hcitir pilt-
urinn, sem varð ekkert yfir sig
hrifinn af orðkynnginni í Snö-
runni, hefur tekið við búinu í
Garði. Hann vísaði mér upp á efri
hæð, þar sem Jakobína Sigurðar-
dóttir rithöfundur tók á móti mér
í vinnuherberginu sínu. Hún situr
í ruggustól sem börnin hennar
gáfu henni í sjötugsafmælisgjöf
fyrr í sumar. Við hlið hennar er
skrifpúltið og allar hillur þess yf-
irfullar af handskrifuðum handri-
tum. Á veggjum fjölskyldumynd-
ir, málverk, eftirprentun af
maddonumynd og upphleyptur
veggskjöldur með próffl annarrar
skáldkonu, sem bjó í Garði fyrr á
öldinni: Þuru í Garði.
„Þura var ákaflega skemmtileg
og vel gefin kona. Ég hafði
kynnst henni áður en ég fluttist
hingað að Garði. Hún bjó þá á
Akureyri. Eftir að ég flutti hing-
að átti ég svo eftir að hitta hana
reglulega á hverju sumri, því hún
kom árlega í heimsókn að
Garði.“
Þráin eftir
menntun
Jakobína fæddist 8. júlí 1918 í
Hælavík á Hornströndum, í
Sléttuhreppi, „en þar er nú allt í
eyði“. Faðir hennar var leiguliði
og hún var elst þrettán systkina.
„Okkur var velt út úr hreiðrinu
eins fljótt og hægt var. Ég fór að
vinna utan heimilisins strax eftir
fermingu. Mér var boðin sumar-
vinna á næsta bæ og ég átti að fá
50 krónur fyrir. Ég nauðaði í
mömmu þar til hún lét undan. En
svo veiktist hún og það var farið
með hana á sjúkrahús á ísafirði.
Þar hitti hún vinkonu sína, sem
hafði stúlku í vist hálfan daginn
en stúlkan sótti einnig kvöld-
skóla. Þarna sá ég möguleika á að
komast í skóla. Ég suðaði í
mömmu, mér fannst það væn-
legra tii árangurs en að reyna að
tala um fyrir pabba, hann var
ekki eins klár á veröldina og hún.
Mömmu tókst að ráða mig í
kaupavinnu norður í Blöndudal
og fólkið þar sat uppi með mig
allt sumarið. Þegar ég kom
norður var búið að ráða þangað
aðra stúlku þannig að mér var
eiginlega ofaukið. Það varð þó úr
að ég fengi að vera þarna um
sumarið, því ég átti ekki fyrir far-
inu aftur heim, en mamma hafði
slegið lán til þess að koma mér í
vinnuna.
Um haustið fór ég til ísafjarð-
ar, en vinkona mömmu hafði
lofað að útvega mér vist hálfan
daginn, svo ég gæti komist í
kvöldskóla. Hún stóð ekki við
það. Sjálf var ég úrræðalítil og
sneri því aftur heim í Hælavík."
Jakobína hafði aðeins sex mán-
aða barnaskólanám að baki en
hugurinn stefndi til náms.
„Þá var ég enn svo bjartsýn að
ég ætlaði að reyna að komast í
Kennaraskólann. Ég ætlaði ekki
að verða kennari, heldur hef ég
alla tíð þráð að skrifa sögur. Ég
var hinsvegar viss um að það
námsefni sem var kennt í Kenn-
araskólanum myndi henta mér
þegar ég færi að fást af alvöru við
skriftir. Þegar ég komst að því að
konur voru kennarar þá ákvað ég
að reyna þessa leið. Ég held að
kennarastéttin hafi verið fyrsta
stéttin hér á landi þar sem konur
og karlar fengu sömu laun.
Ég hugsaði um skáldskap alveg
frá barnsaldri. Það var mikið les-
ið heima. í sveitinni hafði verið
stofnað lestrarfélag og var því
skipt í deildir, vegna þess hversu
erfitt var að komast á milli bæja.
Árlega átti að skipta um bækur í
deildunum, en ég er ekki viss um
að það hafi verið gert, því ég
minnist þess að sömu bækurnar
hafi verið heima í mörg ár. Þetta
voru næstum eingöngu góðar
bækur. Ég var að vísu alæta á
bækur. Ég man að það var mikið
af ljóðabókum heima. Um þetta
leyti var Davíð Stefánsson ákaf-
lega vinsæll. Ég man líka eftir
ljóðabókum Stefáns frá Hvíta-
dal, Stefáns Ólafssonar, Jónasar
Hallgrímssonar, Matthíasar
Jochumssonar og Hallgríms
Péturssonar. Eitthvað var líka af
skáldsögum. Fornbók-
menntirnar gengu á milli bæja og
sömu sögu var að segja um bækur
Jóns Trausta. Þær voru bókstaf-
lega lesnar upp til agna. Af guðs-
orðabókunum eru mér minnis-
stæðar Vídalínspostilla, Hall-
grímur og Biblían.
Veturinn sem ég hafði átt að
vera í vist á ísafirði kynntist ég
stúlku sem kenndi á Horni. Hún
var gagnfræðingur að mennt.
Hún hjálpaði mér og fleiri stúlk-
um að læra dönsku og íslensku,
en ég hafði mikinn áhuga á að
læra eitt erlent tungumál. Hún
sendi mér dönsk vikublöð og með
hjálp orðabókar tókst mér að lesa
þessi blöð og verða sæmilega læs
á einfalda dönsku.
Sódóman
Reykjavík
Haustið 1935 fluttist ég svo til
Reykjavíkur og fór í vist hálfan
daginn. Ég hafði heyrt mikið tal-
að um þessa Sódómu og hafði
einnig lesið margt um Reykjavík.
Það einkennilega var að ég varð
fyrir vonbrigðum með Reykja-
vík. Ég hafði komið áður til ísa-
fjarðar og að Blönduósi, en mér
fannst Reykjavík ekkert mikið
merkilegri en þessir tveir staðir.
Hún var svo lítil. Ég hafði búist
við einhverju á borð við París.
Það var ekki um margt að ræða
annað en vistir fyrir ungar stúlkur
á þessum árum. Þá voru ekki
komin þessi heimilistæki, sem
seinna leystu vinnukonurnar af
hólmi. Ég lenti ekki í vist hjá ríku
fólki. Þetta var fátæk fjölskylda
en húsmóðirin var sjúk og fékk
opinberan styrk til þess að hafa
stúlku til að aðstoða sig við
heimilisstörfin.
Ég kom til Reykjavíkur í miðri
kreppunni og fjöldi ungra manna
gekk atvinnulaus. Vinnukonurn-
ar höfðu ekkert stéttarfélag og
launin voru mjög lág. Fram að
hernámi höfðu þær um 35-40
krónur á mánuði yfir veturinn en
örlítið hærri laun yfir sumarmán-
uðina, því þá gátu stúlkurnar
komist í kaupavinnu í sveit og
haft 20-25 krónur á viku. Fæði og
húsnæði fylgdi í báðum tilvikum.
Vinnutíminn til sveita var reglu-
bundnari en í vist, frá átta á mor-
gnana til níu á kvöldin, og
kaupakonur þurftu ekki að vinna
á helgidögum nema þær vildu. í
vistinni áttum við frí eftir hádegi
einn dag í viku.
Stelpur einsog ég skömmuðust
sín fyrir að taka frí á miðviku-
dögum. Á miðvikudögum var
vinnukonufrídagur og þá fóru
strákarnir að veiða stelpur. Ég
tók því frí einhvern annan dag.
Auk þess áttum við frí eftir há-
degi annan hvern sunnudag.
Það má segja að vinnukonu-
stéttin hafi dáið út með hernám-
inu, en það hefur verið furðu
hljótt um hana. Yfirleitt stopp-
uðu stúlkur stutt við sem vinnuk-
onur. Á þessum tímum áttu
stúlkur að giftast og komast á
framfæri karla sem höfðu helm-
ingi hærra kaup en þær. Einu
stúlkurnar sem héldu áfram sem
vinnukonur voru þær sem tókst
ekki að krækja sér í mann.
Fyrsta veturinn minn í Reyka-
vík var ég í vist hálfan daginn og
var svo í Ingimarsskóla á kvöldin.
Til þess að fá inngöngu í fyrsta
bekk Kennaraskólans þurftum
við að hafa lesið ensku, dönsku
og íslenska málfræði. Blessaðar
konurnar í minni heimabyggð
gátu ekki skilið að þetta ætti eftir
að koma mér að neinu gagni, þar
sem ég ætti eftir að giftast og sjá
um heimili. Þær sögðu mér að
láta Guð stjórna.
Og Guð stjórnaði. Það voru
ágætir kennarar í Ingimarsskóla
og námið talsvert erfitt. Um vor-
ið geisaði mannskæð inflúensa,
þannig að það varð að Ioka skól-
anum og prófin féllu niður. Ég
gafst eiginlega upp eftir þetta og
réð mig í kaupavinnu austur í
Holt í Rangárvallasýslu.
Kjallara-
hræöslan
Ég flæktist svo til og frá fram að
hernámi. Var í vist og kaupa-
vinnu og alltaf hélt ég áfram til-
raunum mínum við skriftirnar.
Ég reyndi að skrifa sögur og
reyndi að yrkja kvæði. Éghef les-
ið ljóð eftir ungt fólk frá þessum
tímum. Það orti um ástina, lífið
og dauðann. Ég var engin undan-
tekning þar á. Ég orti mjög mikið
um dauðann þótt ekki væri búið
að kasta sprengjunni. En ég hafði
alltaf mestan áhuga á að skrifa
sögu.
, Þú spyrð hvort það hafi ekki
þurft hugrekki fyrir fátæka, ó-
menntaða alþýðustúlku að ætla
inn á þessa braut. Ef eitthvað er
ástríða hjá fólki þá þarf það ekki
hugrekki.
Það fólk sem ég umgekkst á
þessum árum þurfti að berjast
fyrir því að eiga nóg að borða og
húsaskjól. Ólafur Jóhann Sig-
urðsson rithöfundur lýsir þessu
fólki vel í skáldsögunni Gang-
virki. Þar fjallar hann m.a. um
óttann við kjallaraholur. Það
versta sem gat hent fólk var að
búa í kjallara. Fátækasta fólkið
tróð sér frekar saman í lítilli risí-
búð heldur en að búa í kjallara.
Þessi kjallarahræðsla sat mjög
fast í fólki af minni kynslóð. Þeg-
ar systir mín fluttist til Reykjavík-
ur bauðst henni kjallaraíbúð sem
henni leist mjög vel á. Ég bjó þá
hjá föðursystrum mínum og þær
afréðu henni að taka íbúðina á
leigu. Það að lenda í kjallara var
einsog að fara í gröfina. Þetta við-
horf hefur nú horfið enda held ég
að það komi ekki til að búið sé í
slíkum kjallaraíbúðum einsog þá
tíðkuðust.
Svo kom hernámið yfir okkur
og þessi mikla bylting sem varð á
öllum möguleikum til atvinnu.
Þótt sumir haldi að kvenfólk hafi
ekki fengið aðra atvinnu en að
stunda herinn, þá er það mikill
misskilningur. Það spratt upp
atvinna um allt land.“
Átökin viö
Alþingishúsiö
Jakobína talar hægt. Hugsar
hverja setningu til enda áður en
varirnar móta hana í orð. Rær
fram í gráðið í ruggustólnum.
Reykir sígarettur, sýpur á kaffi.
Fylgist grannt með því sem gerist
í kringum hana. Að utan heyrist
barnsgrátur og hún gengur að
glugganum og gægist út.
„Eg fluttist hingað að Garði
vorið 1949 eftir þessa frægu
inngöngu í NATO. Ég var fyrir
framan Alþingishúsið þegar við
fórum fram á að fá þjóðarat-
kvæðagreiðslu um það hvort við
ættum að ganga í NATO. Þeir
sem voru sama sinnis og ég
gleyma þeim degi aldrei. Sjálf
varð ég ekki fyrir neinu hnjaski.
Ég held að við sem óskuðum eftir
þjóðaratkvæðagreiðslu um þetta
og héldum fundi og reyndum að
koma í veg fyrir aðildina höfum
ekki trúað því að Rússarnir, sem
voru óspart notaðir sem grýla,
væru það sterkir að þeir gætu
hernumið ísland, þar sem við
vorum umkringd þessum vina-
þjóðum. Það að sjá hlutina úr
hæfilegri fjarlægð gerir þá
skýrari. Ég hlusta stundum á
þætti sem sagnfræðinemar eru
með í útvarpinu, Úr söguskjóð-
18 SIÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ