Þjóðviljinn - 21.12.1989, Síða 8

BÆKUR
Will Durant
Siðaskiptin
Saga evrópskrar menningar frá Wycl-
iftilKalvíns 1300-1564
Fyrsta bindi
Björn Jónsson íslenskaði
Bók þessi, að stærð 230 bls. er
liður í ritröð Durants sem á frum-
málinu heitir: The Story of Civil-
ization. í bindi því, sem hér um
ræðir, er til umfjöllunar saga Evr-
ópu vestan Rússlands frá því um
aldamótin 1300 til byrjaðrar 16.
aldar.
Samkvæmt texta aftan á bókar-
kápu virðist menntun Durants
fremur hafa verið á sviði
heimspeki en sagnfræði. Par segir
einnig að hann hafi flutt fyrir-
lestra um sögu og heimspeki og
stefnt að því „að móta frjálsan
skóla handa alþýðufólki“, vænt-
anlega þá með það fyrir augum
að miðla til almennings ekki síst
þekkingu á nefndum fræðigrein-
um. Segja má að bókin sé í sam-
ræmi við þetta; hún er læsileg og
allfróðleg frásaga og áreiðanlega
upplögð lesning fyrir þann hluta
almennings sem áhuga hefur á að
fá heildarsýn nokkra yfir söguna.
í riti þessu um aðdraganda
siðaskiptanna gerir Durant grein
fyrir ýmsu sem stuðlaði að þeim
tímamótum. Um þróun og
breytingar í efnahagsmálum og
lífskjörum almennings er hann til
þess að gera fáorður, án þess þó
að sniðganga þetta, en fjallar
gaumgæfilegar um ástandið í trú-
arefnum. Hann gefur allgott
yfirlit yfir listmenningu tímans,
eftir því sem kostur er í ekki
lengra riti, og drepur á vöxt þjóð-
ernishyggju, tilkomu þjóðríkja í
Vestur-Evrópu og þróun í
stjórnmálum þessu samfara.
Áhugaverðasti þáttur bókar-
innar finnst þeim sem þetta ritar
vera greinargerð höfundar um
ástand og þróun í trúarefnum.
DAGUR ÞORLEIFSSON
SKRIFAR
„Sjaldan höfðu trúarbrögð sinnt
manneskjunni af jafníburðar-
mikilli snilld (s.ll)“ og á miðöld-
um og líklegt er að við þau skil-
yrði hafi mótast með íbúum
Vestur- og Mið-Evrópu skaphöfn
með innibyggðu sjálfstrausti og
sjálfsáliti, er átt hafi ríkan þátt í
að tryggja þeim yfirburði þá yfir
íbúa annarra heimshluta, sem
kom í ljós við lok þessa tímabils.
Durant gerir mikið úr spilling-
unni innan kaþólsku kirkjunnar
og lítur greinilega svo á að það
ástand hafi flestu eða öllu öðru
fremur búið í haginn fyrir siða-
skiptin. Það hljómar sennilega;
miðað við þá feiknavirðingu, sem
páfakirkjan áður naut, er ekki
nema eðlilegt að slegið hafi hast-
arlega í bakseglin er vitneskja um
arðrán og lausung klerka, þar á
meðal páfanna sjálfra, síaðist
niður á meðal almennings. Við
þessar aðstæður var ekki við öðru
að búast en að veraldlegir höfð-
ingjar, sem lengi höfðu talið sig
bera skarðan hlut frá borði í
valdabaráttu við kirkjuna, hagn-
ýttu sér virðingarmissi hennar til
þess að draga frá henni auð og
völd.
Durant lítur svo á, að aldir
þessar hafi verið siðspilltar með
afbrigðum og þá sérstaklega
hærri stéttir. Stundum bregður
fyrir hjá honum ekki mjög skarp-
legum skýringum á því ástandi.
Lauslæti og léttúð telur hann hafa
stafað af því að til hjónabanda
hafi yfirleitt ekki verið stofnað af
ást. Heldur virðist botninn detta
úr þeirri skýringu ef litið er í sam-
anburðarskyni til samtíma Dur-
ants, sem lést 1985.
Höfundur fjallar allýtarlega
um klofninginn mikla í kaþólsku
kirkjunni 1378-1417, þegar páfar
voru þrír er flest var. Það ástand
hlaut að rýra stórum virðinguna
fyrir kirkju og páfadómi og gera
að verkum að menn, hærri sem
lægri, óttuðust síður ofurvald
þessara aðila en áður hafði verið.
Jafnframt speglar klofningurinn
þá staðreynd, að páfavaldið
hvíldi, jafnvel þegar það var
mest, alltaf á fremur veikum
Wiil Durant
SIDASKIPTIN
grunni. Það byggðist að verulegu
leyti á hefðbundinni virðingu
fyrir Róm sem höfuðstað
kristninnar og Vesturlanda.
Nokkuð ljóst mátti vera að þau
bönd trosnuðu meir og meir eftir
því sem ríkin norðan Alpa efldust
að fólksfjölda, efnahags- og
hernaðargetu. Undir lok miðalda
var ekki lengur við því að búast
að furstar Vestur-Evrópu og
Þýskalands sættu sig við arðrán
páfastóls.
Inn í þetta kom svo þjóðernis-
hyggja. Páfarnir voru ítalir og
það út af fyrir sig gerði að verkum
að fólk norðan Alpa leit á umsvif
legáta þeirra sem ítalskan yfir-
gang. Durant gerir ágætlega
grein fyrir því hvernig Yorkshire-
búinn Wyclif, sem Hússítar og
Lúther sóttu mikið til, fékk byr í
seglin einmitt á tímum hundrað-
árastríðs Englendinga og Frakka.
Þá sat í Avignon franskur páfi,
sem var í vasanum á Frakkakon-
ungi og dró af Englandi fé, sem
Gegnum eigin hljóðmúr
Jón Gnarr:
Miðnætursólborgin.
Smekkleysa, Reykjavík 1989.
154 bls.
Miðnætursólborgin heitir ný
skáldsaga Jóns Gnarr, sem
Smekkleysa gefur út. Frumþörf
ungra höfunda er yfirleitt að gera
á hvassan hátt upp sakirnar við
uppeldi sitt og mótun. Flestir
henda þessum skrifum. Svo er
ekki um Gnarr. Unglingabækur
og sitthvað fleira fá fyrir ferðina í
bók hans og er gert óspart grín að
stíl þeirra. Frumstæðar lýsingar á
þörfum mannsképnunnar og
hvötum gapa um opnur ritsins.
Ennfremur reynir Jón sig við lýs-
ingar á misþyrmingum, kynlífsór-
um og manndrápum með slökum
hætti. Eins og byrjenda er vandi
Ráðleggingar
um uppeldi
Bókaútgáfan IÐUNN hefur sent
frá sér bókina Ráð sem duga, bók
sem fjallar um hegðun og uppeldi
barna og veitir ráðleggingar við
hundruðum vandamála þar að
lútandi. Höfundar bókarinnar,
sem eru sálfræðingar, uppeldis-
ráðgjafi og kennari, búa öll yfir
mikilli reynslu á sviði uppeldis-
mála.
í bókinni eru gefin svör við
ísafold hefur gefið út bókina
Svaðastaðahrossin, uppruni og
saga, II bindi, eftir Anders Han-
sen. í þessu bindi er haldið áfram
að rekja sögu þessa merka hross-
akyns sem er nú útbreiddasti
stofninn innan íslenska hrossa-
stofnsins. í fyrra bindinu, sem út
kom fyrir ári, var saga Svaðastað-
ahrossanna rakin allt frá miðri
18. öld. Nú er haldið áfram þar
geysist höfundur um í einni vídd
og prófar margar neyðarlegar
setningar.
Hvorki tekst nú að ganga fram
af öllum lesendum með þessu
móti né vekja verulega áhuga
þeirra. Er þó fleiri orðum eytt á
ýmiss konar þefjandi glundur í
þessu verki en títt er á íslensku.
ÓLAFUR H. TORFASON
SKRIFAR
Höfundurinn hefur hugsanlega
skrapað úr sjálfum sér einhvern
hroll með skrifunum. Hins vegar
er bersýnilegt að Jón Gnarr hefur
það kameljónseðli að geta
srneygt sér úr einni stíltegund í
aðra furðu fimlega. Ekki kemur
það að vísu að neinu gagni í
fjölmörgum spurningum sem
kunna að vakna þegar vanda ber
að höndum við barnauppeldi og
benda á hvernig leysa megi vand-
amálið á farsælan hátt. Hér er að
finna ráð sem duga þegar börn
naga neglur, ganga í svefni, eru
ofvirk, hrekkja, horfa of mikið á
sjónvarp, vilja ekki fara að sofa,
eru fingralöng, krota á veggi,
þola ekki að tapa, kunna ekki að
sigra, vilja ekki læra heima, eru
myrkfælin, sjúga þumalfingur-
inn, pissa undir...
Kristinn R. Þórisson þýddi.
sem frá var horfið og getið
margra þekktustu gæðinga og
stóðhesta landsins.
Sérstakir kaflar eru um einstök
hross, m.a. Hörð 591 frá Kolku-
ósi, og hrossaræktarbú svo sem
Svaðastaði, Vatnsleysu, Axlar-
haga og Þverá í Skagafirði og
Kröggólfsstaði í Ölfusi.
Sérstakur þáttur er af ræktun
Sveins Guðmundssonar á
Sauðárkróki og margir af kunn-
ustu stóðhestum landsins fá sér-
staka umfjöllun. Bókin er 360
bls.
Miðnætursólborginni, en bendir
til framtíðar.
Stíll Jóns Gnarr, efnisval og
efnistök benda til tímabundinnar
reiði eða hneykslunar, jafnvel
vonbrigða, með veröldina og
hörku hennar. Niðurlægingin er
eina kenndin sem verulega er
fengist við, oftast raunar hamast
á. Keimur af hefnd loðir því við
ritið. Hvorki tekst höfundinum
að kveða niður ófögnuð eða verj-
ast honum að gagni með særing-
um sínum. Gallinn á síbyljunni er
magnleysið sem stafar af endur-
tekningunni. Rosaleg atvik, kyn-
mök, óþrif og ódaunn hafa
smogið gegnum merg og bein les-
enda í skáldverkum, þar sem rétt
er tæpt á þeim málum. Samheng-
ið og bygging textans ráða úrslit-
um um áhrifin á lesandann og
gagnsemi ritanna.
Óþarft er að rekja efni Miðæt-
ursólborgarinnar. Orka höfund-
ar hefur mestmegnis farið í ein-
stakar atvikalýsingar sem tengd-
Þættir af
skotveiðimönnum
Iðunn hefur gefið út bókina
Skyttur á veiðislóð eftir Eggert
Skúlason og Þór Jónsson. í henni
eru frásöguþættir af níu skot-
veiðimönnum og lýsir hún sér-
stæðri og margháttaðri lífs-
reynslu sem tengist veiðum.
í kynningu forlagsins á efni
bókarinnar segir: „íslenskir skot-
veiðimenn eltast við ýmsa bráð
og því er á síðum bókarinnar víða
drepið niður fæti í íslenskri nátt-
úru. í orðum veiðimannanna
koma fram öll helstu sérkenni
veiðidýranna: kænska og þraut-
seigja refsins jafnt og varkárni
gæsarinnar. Þar má líka finna
glögg merki um þá virðingu sem
veiðimaðurinn ber fyrir bráð
sinni og fyrir náttúrunni allri.“
Þeir veiðimenn sem segja frá í
bókinni eru Ari Albertsson,
Snorri Jóhannesson, Markús
Hrossaættin
merka
ar eru með hætti unglingasagna.
Öðru hvoru slær bókinni yfir í hrá
samtöl. Textinn bendir allur til
þess að höfundurinn sé hér á leið
gegnum eigin hljóðmúr og hvell-
urinn sem sker í eyrun því óvið-
komandi möguleikum hans og
raunverulegum markmiðum.
ÓHT
Stefánsson, Sverrir Scheving
Thorsteinsson, Magnús Krist-
jánsson, Sverrir Hermannsson,
Sólmundur Tryggvi Einarsson,
Karl Bridde og Páll Magnússon.
Frakkar brúkuðu í stríðið gegn
Englendingum. Þá skapaðist
áreiðanlega með þeim síðar-
nefndu hugarfarslegur grund-
völlur, sem Hinrik áttundi gat
notfært sér er hann sagði skilið
við páfastól. Og viðgangur hreyf-
ingar Hússíta í Bæheimi stafaði
ekki hvað síst af andúð Tékka á
Þjóðverjum.
Kaflinn um hertogadæmið
Búrgund, eitt fremsta ríki Evr-
ópu í efnahags- og menningar-
málum á síðmiðöldum, er
allgóður. Áhugaverð og
skemmtileg er sú kenning höf-
undar að til þess ríkis, sem Eng-
lendingar skiptu mikið við, hafi
þeir sótt sína séntilmennsku.
Búrgundar héldu sem alkunna er
mikið upp á riddaralega kurteisi.
Þýðingin er með ágætum af
hendi leyst.
dþ.
Rifbein úr síðum
Akureyringa
Út er komin bókin .,Rifbein úr
síðum“ sem félagið Ólund á Ak-
ureyri gefur út. Rifbein úr síðum
inniheldur 67 ljóð og sögur á 86
síðum. Höfundarnir eru átta ung-
ir Akureyringar. Þau heita Ás-
mundur Ásmundsson, Helga
Kvam, Heiðar Ingi Svansson,
Hannes Sigurðsson, Pétur
Eyvindsson, Hlynur Hallsson og
Stefán Þór. í tilefni eins árs af-
mælis Ólundar sem var þann 3.
desember síðastliðinn auglýsti fé-
lagið eftir ljóðum og sögum í nýja
bók og sendu 12 höfundar inn
efni, voru svo átta af þeim valdir.
Bókin spannar mjög breitt svið
skáldskapar, bæði hvað varðar
efnistök, stíl og úrvinnslu.
Bókin er fjölrituð á endurunn-
inn pappír ög er þetta fyrsta ís-
lenska bókin sem gefin er út án
þess að stuðlað sé að fækkun
trjáa. Rifbein úr síðum er gefin út
í 200 tölusettum og árituðum ein-
tökum og kostar aðeins 800 krón-
ur. Bókin fæst í forlagsbúð
Skjaldborgar, Gramminu og hjá
höfundum.
Smásögur eftir
Eirík Brynjólfsson
Skákprent hefur sent frá sér safn
smásagna eftir Eirík Brynjólfs-
son. Bókin heitir Öðru eins hafa
menn logið.
í þessum sögum kemur höf-
undur víða við. Sögurnar fjalla
um svo ólík efni sem Hallgerði
langbrók í strætóferð í bænum,
fanga sem flýr fangelsi, raunir
drykkjumanns, mann sem játar á
sig morð að yfirlögðu ráði og
kemst upp með það, heimsókn
danakonungs á íslenskan sveita-
bæ og þegar forsetinn neitaði að
skrifa undir bréf; og er þá aðeins
fátt eitt nefnt.
Þetta er sjötta bók höfundar en
hann er einn Orðmanna og sendi
frá sér fyrir stuttu ljóðabókina
Dagar uppi.
Barnabækur um
skilningarvitin
Sjón, Heyrn, Lykt, Bragð og Til-
fínning eru fimm litlar bækur úr
flokknum BÓKASAFN BARN-
ANNA sem ÍSAFOLD hefur ný-
lega sent frá sér, en áður eru út-
komnar í þessum flokki fjórar
bækur um árstíðirnar, Vetur,
Sumar, Vor og Haust.
Nýju bækurnar fjalla, eins og
nöfnin gefa til kynna, um skiln-
ingarvitin. Þetta eru þroskandi,
bráðfallegar og skemmtilegar
bækur fyrir yngstu kynslóðina.
Foreldrar, fóstrur og kennarar
geta sótt fróðleik í „fræðilega"
smákafla aftast í hverri bók sem
auðvelda þeim að útskýra og
svara spurningum barnanna.
Færustu myndlistarmenn
Spánar hafa myndskreytt bæk-
urnar og Rannveig Löve, sér-
kennari, þýddi textann. Bækurn-
ar eru 32 blaðsíður hver bók.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fímmtudagur 21. desember 1989