Þjóðviljinn - 12.05.1990, Blaðsíða 13

MINNING
Sigursveinn D. Kristinsson
Fœddur 24. apríl 1911. Dáinn 2. maí 1990
„Byrjun sólmánaðar, Skolla-
skálin alhvít og Skútudalurinn,
en klettapeysan hægra megin á
Hólshymunni var svört með hví-
tum röndum. Suðrið andaði þýð-
vindum, og þegar sólin skein á
klettana roðnuðu þeir strax á
vangann".
Aðfararorð þessi eru upphaf
greinar sem birtist í 1. tímariti
Sjálfsbjargar. Greinin er dagsett í
júlí 1959. Sá sem þetta ritaði, Sig-
ursveinn D. Kristinsson, frændi
minn, er nú allur. Hann lést 2.
maí á Borgarspítalanum. Þetta er
birt hér af þeirri ástæðu að and-
blærinn lýsir nokkuð hugsun Sig-
ursveins og því meginverkefni
sem hann tók sér fyrir hendur og
lifði fyrir, þ.e.a.s. baráttu fyrir
rétti þeirra sem af einhverjum
ástæðum eiga undir högg að
sækja. Vorið, tími leysinga, þeg-
ar jörðin brýtur af sér fjötra vet-
ursins og blómin, sem vart var
hugað líf, lifna á ný. Það var árs-
tíð frænda míns.
Sigursveinn var fæddur að
Syðstamói í Fljótum 24. apríl
1911. Foreldrar hans voru hjónin
Kristinn Jónsson og Helga
Grímsdóttir. Helga var þrígift.
Synir hennar af fyrri hjónabönd-
um voru, Rögnvaldur Guðmund-
ur Gíslason d. 1925,Gísli Gam-
alíelsson sem dó í æsku og Magn-
ús Gamalíelsson d. 3. jan. 1985.
Alsystkini Sigursveins voru Mar-
grét sem dó í bernsku, Gísli d. 2.
maí 1975, Sigríður og Halldór
sem eru búsett í Ólafsfirði.
Kristinn og Helga fluttu árið
1915 að Hólkoti í Olafsfirði. Þar
ólst Sigursveinn upp frá 5 ára
aldri. - Þegar Sigursveinn var 13
ára veiktist hann af lömunarveiki
sem gekk yfir Norðurland. Hann
lamaðist alveg nema höfuð og
hægri handleggur. Veturinn
1924-1925 lá hann á sjúkrahúsinu
á Akureyri. Þar smitaðist hann
m.a. af berklum. Er heim kom
um vorið naut hann hjúkrunar
móður sinnar og náði sér fljótt.
Um þetta leyti var hann aðeins
farinn að fá mátt í vinstri hand-
legginn.
Þetta vor fluttu þau Kristinn og
Helga frá Hólkoti til Ólafsfjarð-
ar.
Næstu 3 árin voru að ýmsu leyti
aðlögunartími Sigursveins að
þeim breytta veruleika sem við
blasti. Á þessu skeiði kynntist
hann Sæmundi frænda sínum
Dúasyni. Sæmundur og Guðrún
Þorláksdóttir kona hans bjuggu
að Krakavöllum í Flókadal í
vestur-Fljótum. Þau buðu Sigur-
sveini til sín. Fór hann til þeirra
vorið 1928 og var þar næstu 4
sumurog 1 vetur. Varhann látinn
vera úti og basla við ýmis störf
s.s. að taka þátt í heyskapnum.
Sigursveinn tók þar framförum
bæði andlega og líkamlega.
Heimilið að Krakavöllum var
sannkallaður alþýðuháskóli. Þar
fékk Sigursveinn svalað fróð-
leikslöngun sinni, þar var þjóð-
félagsmeðvitund hans vakin.
Eftir dvölina á Krakavöllum
var Sigursveinn orðinn gagn-
menntaður maður á þess tíma
mælikvarða. Hann var þá orðinn
læs á nokkur tungumál og mun
þegar hafa skilið samhengið milli
baráttu íslenskrar alþýðu og
átaka sem áttu sér stað úti í
heimi, þar sem fasisminn var í
uppgangi og mikið lá við að jafn-
aðarmenn fylktu liði til varnar
manngildishugsjónum.
Á árunum upp úr 1930 fékk
hann ágæta tilsögn hjá vini sínum
Jóni Bergssyni, í handíðum.
Vann hann oft langan vinnudag
við að skera út hillur, myndaram-
ma, mála myndir og innramma
og skrautrita á bækur. Listmunir
þeir sem hann framleiddi urðu
tljótt vinsælir og seldust víða um
land.
Sigursveinn var lipur og hjálp-
samur. Menn leituðu gjarnan
ráða hjá honum. Aðstoðaði hann
ýmsa við bréfaskriftir, enda vel
ritfær. Hann hafði bókhald Hrað-
frystihúss Ólafsfjarðar með
höndum um skeið og mun einnig
hafa stundað einhverja kennslu.
Eiginkonu sinni Ólöfu Grímeu
Þorláksdóttur kynntist Sigur-
sveinn árið 1941. Ólöf var ekkja
eftir Pál Jónsson sundkennara.
Þau Páll eignuðust þrjá syni:
Kristin verslunarmann á Akur-
eyri, Eggert verkstjóra í Ólafs-
firði og Rögnvald málara-
meistara í Kópavogi. Hjónaband
Sigursveins og Ólafar og lífshlaup
allt var farsælt og verður nánar
vikið að því síðar.
Fyrir ágóðann af listmuna-
sölunni byggði Sigursveinn hús
sitt í Ólafsfirði og flutti í það
ásamt konu sinni haustið 1944.
Húsið teiknaði hann sjálfur og
nefndi Garðshorn. Þar bjuggu
þau þar til þau fluttu til Reykja-
víkur árið 1951.
Sigursveinn hafði lært lítið eitt
á orgelharmóníum áður en hann
veiktist. Hann eignaðist snemma
fiðlu. Það var hentugt hljóðfæri
því hann gat æft sig útafliggjandi.
Árið 1936 kom Theodór Árnason
til Ólafsfjarðar. Theodór var
fiðluleikari og var Sigursveinn í
námi hjá honum á árunum 1936-
1938. Hann söng í karlakómum
„Kátum piltum“ undir stjórn
Theodórs og stjórnaði honum um
skeið eftir að Theodór fór frá Ól-
afsfirði.
Þegar hér var komið, var hugur
Sigursveins farinn að hneigjast til
tónlistar. Hann hóf nám í Tónlist-
arskólanum í Reykjavík haustið
1946.
í Tónlistarskólanum stundaði
hann nám í fiðluleik og tónsmíð-
um til 1950. Til námsins fékk
hann árlegan styrk frá Alþingi.
Það var ekki síst að þakka nokkr-
um félögum úr verkalýðshreyf-
ingunni, þ.á m. Einari Olgeirs-
syni alþingismanni. Sigursveinn
vann meira og minna með nám-
inu. Hann sá m.a. um útgáfu ís-
landsljóða, söngvasafns með
ættjarðar- og baráttusöngvum
1949. Hann lauk prófi í tónsmíð-
um frá Tónlistarskólanum í
Reykjavík.
Sigursveinn fékk snemma
áhuga á verkalýðs- og stjórnmál-
um og skipaði sér í raðir sósía-
lista, varð ritari verkaiýðsfélags-
ins í Ólafsfirði um skeið og tók
virkan þátt í baráttu Ól-
afsfirðinga fyrir kaupstaðarrétt-
indum árið 1944.
Sigursveini voru frá upphafi
ljósir annmarkar verkalýðsbar-
áttu sem eingöngu miðaði að því
að bæta efnaleg kjör fólks. Hann
taldi að alþýðunni væri nauðsyn
að efla sjálfsvirðingu sína og
sjálfsvitund. Aðeins þannig gæti
náðst árangur í baráttunni fyrir
bættum kjörum í víðasta skiln-
ingi. Með þetta í huga stofnar
hann árið 1950 Söngfélag verka-
lýðssamtakanna í samráði við
verkalýðsfélögin í Reykjavík og
varð stjórnandi Söngfélagsins til
loka ársins 1955. Um þetta leyti
beitir hann sér fyrir stofnun
Lúðrasveitar Verkalýðsins, var
stjórnandi hennar árin 1963 og
1964 og fyrsti heiðursfélagi.
Sigursveinn var virkur í þjóð-
frelsishreyfingunni. Baráttan
fyrir sjálfstæði þjóðarinnar var
kveikjan að mörgum tónsmíðum
hans. Má þar nefna lag við ljóðið
Fylgd eftir Guðmund Böðvars-
son, sem var frumflutt á ráðstefn-
unni Þjóðareining gegn her í
landi, 6. maí 1953.
Sigursveinn dvaldi sér til
heilsubótar í Kaupmannahöfn
1952-1953 jafnframt því að
stunda tónlistarnám. Hann fór
aftur utan til náms í tónsmíðum
við Þýska tónlistarháskólann í
Berlín 1956. Verkalýðsfélögin
greiddu götu hans og veittu hon-
um nokkurn styrk til fararinnar.
Er heim kom fór Sigursveinn
norður til Siglufjarðar að beiðni
Óskars Garibaldasonar fomanns
verkalýðsfélaganna þar, til að
æfa lúðrasveit og kenna bömum.
Um miðjan vetur voru nemendur
orðnir á annað hundrað. Um vor-
ið, nánar tiltekið 30. mars 1958,
var Tónskóli Siglufjarðar stofn-
aður. Sigursveinn var fyrsti
skólastjórinn. Verkalýðsfélögin
stóðu að skólanum og léðu hús-
næði. Sigursveinn og Ölöf dvöldu
á Siglufirði í 5 vetur, eða til ársins
1963.
Saga Tónskóla Siglufjarðar er
enn óskráð. Það væri þó full
ástæða, fýrir forystumenn verka-
lýðshreyfingarinnar, að fræðast
um þann sérstæða samruna list-
iðkunar og stéttabaráttu sem
leiddi af dvöl Sigursveins áSiglu-
firði.Af því blómaskeiði lista má
margt læra.
Fyrsta Sjálfsbjargarfélagið var
stofnað á Siglufirði 9. júní 1958.
Um allt land var fatlað fólk ein-
angrað og hjálparvana. Sigur-
sveinn svaraði kalli þessa fólks. í
vel skipulögðum samtökum
mundi því auðnast að leiða jafn-
réttisbaráttuna til sigurs. Sjálfur
hafði hann brotist úr fjötrum van-
heilsu og fordóma og skildi mæta
vel hlutskipti þeirra sem svipað
var ástatt um. Þetta fólk beið þess
að merki væri gefið og sóknin
hafin. Félögin risu eitt af öðru og
alls staðar var Sigursveinn í farar-
broddi. Landsamband Sjálfs-
bjargarfélaganna var stofnað
vorið (1959).
Eftir þessa dvöl á Siglufirði
kom Sigursveinn aftur suður
vegna þess að leitað hafði verið
eftir því við hann að taka að sér
tónlistarskóla í Kópavogi en þeg-
ar til átti að taka var annar maður
ráðinn í starfið. Stofnaði þá Sig-
ursveinn, með stuðningi nokk-
urra félaga úr verkalýðshreyfing-
unni, Tónskóla Sigursveins D.
Kristinssonar. Mikilvægasti
stuðningurinn kom frá fyrrver-
andi félögum í Söngfélagi verka-
lýðssamtakanna, er margir gerð-
ust styrktaraðilar skólans. Stofn-
dagurinn var 30. mars 1964. Sig-
ursveinn var skólastjóri Tón-
skólans frá stofnun hans til ársins
1985.
Það sem hefur einkennt starf
Tónskólans frá upphafi eru hug-
sjónir Sigursveins og glöggur
skilningur á tónlistaruppeldi. Þar
var hann drifkrafturinn og hugs-
uðurinn. í Tónskólanum var
kennt á hljóðfæri sem ekki höfðu
þekkst áður í tónlistarskólum s.s.
gítar, mandólín, munnhörpu og
harmóniku. Mikilvægasti liður-
inn var forskólinn, þar sem ungir
nemendur voru búnir undir að
læra á hljóðfæri og framan af sá
hann einn um þá kennslu. í þessu
starfi fékk tónsköpun hans nýjan
byr. Ár eftir ár voru flutt ný verk
með þátttöku fjölda nemenda.
Með liðsstyrk hæfra kennara
varð Tónskólinn einn fjölmenn-
asti tónlistarskóli á landinu.
Starfsaðferðir og ýmsar nýjungar
sem Sigursveinn beitti sér fyrir
eru nú fastir liðir í starfi almennra
tónlistarskóla. Hann gerði sér
ljósa grein fyrir nauðsyn þess að
tónlistarskólarnir ynnu saman og
var einn af stofnendum Félags
tónlistarskólastjóra árið 1969 og
sat í fyrstu stjórn þess.
Þegar Sigursveinn hafði látið af
störfum árið 1985 sneri hann sér
að áhugamáli sem, vegna anna,
hafði setið á hakanum. Hann hóf
vinnu við útgáfu á lagasafni fyrir
nemendur í tónlistarskólum. í
þessu starfi varð hann þeirrar
gæfu aðnjótandi að hafa sér til
aðstoðar son sinn Kristin (f. 14.
sept. 1957. Móðir hans er Gerda
Jacobi sem býr í Berlín) sem af
hagleik sá um nótnaritun og frá-
gang bæði á frumútgáfu og bók-
inni í sinni endanlegu mynd.
Bókin, „Leikið með tónum“,
kom út í nóvember 1987. Kristinn
sem nú er starfsmaður Ríkisóper-
unnar í Berlín hefur heimsótt
föður sinn og Ólöfu nánast á
hverju ári og nú seinni árin oft
sumarlangt. Það varð þeim til
mikillar ánægju.
Seinni árin gafst Ólöfu tækifæri
til að sinna áhugamálum sínum í
auknum mæli. Hún hóf nám við
Myndlistarskólann við Freyju-
götu í teiknun og málun. Jafn-
framt því að standa við hlið Sigur-
sveins í uppbyggingarstarfinu,
helgaði hún frítíma sinn mynd-
listinni. Myndirhennarvorum.a.
sýndar á nokkrum sýningum. Þær
vöktu athygli fyrir einlægni og
inniifun. Það var afar lær-
dómsríkt að fylgjast með hvernig
Ólöf tjáði hugsýnir sínar í mynd-
um. Hún lést í október 1988. I
erfiðum veikindum naut hún að-
hlynningar Rögnvaldar sonar
síns. Hann var þeim Sigursveini
handgenginn alia tíð og þeirra
stoð og stytta er heilsunni hrak-
aði. Þegar Ólöf féll frá var missir
frænda míns mikill. Milli þeirra
hjóna hafði ávallt ríkt fullkomið
ástríki og gagnkvæm virðing.
Um tónsmíðaiðkanir Sigur-
sveins er það að segja að hann var
sífellt að setja eitthvað saman.
Eftir hann liggur mikill fjöldi
stærri og smærri tónverka. Það er
mín skoðun að samtíðin sé ófær
um að leggja dóm á verk Sigur-
sveins. Nálægð slíkrar persónu
skekkir allar myndir sem reynt er
að varpa upp til glöggvunar.
Framtíðin ein mun dæma.
Eftir að Sigursveinn lét af
störfum sem skólastjóri Tón-
skólans fylgdist hann af áhuga
með því sem var að gerast í skól-
anum og sótti tónleika þegar að-
stæður leyfðu. Hann tók þátt í
baráttunni gegn því að ríkið hætti
stuðningi við tónlistarskólana,
tjáði einarðlega skoðanir sínar í
þeim efnum á opinberum vett-
vangi. Honum þótti, eins og okk-
ur hinum, miður að ekki skyldi
takast að hrinda áhlaupinu en
manna fljótastur var hann að
hvetja okkur til að horfast í augu
við breyttar aðstæður og mæta
þeim af skynsemi. Sigursveinn
var fjölfróður og varði mikium
tíma til lesturs. Aðallega las hann
skáldsögur og sagnfræði. Hjá
honum var ekki komið að tómum
kofunum. f umræðum um þjóð-
félagsmál forðaðist hann að ræða
einangruð fyrirbrigði. Hann
hafði á reiðum höndum hliðstæð-
ur úr mannkynssögunni og flest-
um þáttum mannlífsins. Hann
var rökfastur, leikinn í að færa
sönnur á mál sitt og fylgdi ávallt
sannfæringu sinni fast eftir.
Ég kynntist Sigursveini og
Ólöfu þegar ég var 9 ára. Ég var
„barnið þeirra“ í hálfan annan
vetur. Þau bjuggu þá á Gránu-
götu 14 á Siglufirði, þar voru að-
alstöðvar Tónskólans. Sigur-
sveinn kenndi í rúmgóðri stofu,
þar voru æfingar kórsins og lúðr-
asveitarinnar haldnar, á eftir
fylltist íbúðin af fólki og Ólöf bar
fram kaffi og pönnukökur. Svo
voru málin rædd. Þá var gaman
að hlusta. Þjóðfélagsmál bar á
góma og einnig bókmenntir og
tónlist. Umræður fóru jöfnum
höndum fram á móðurmálinu og
þýsku, en til Siglufjarðar voru
jafnan fengnir hinir hæfustu
kennarar frá Þýskalandi. Ég var
hrifinn inn í heim þessa fólks.
Hugsjónir voru þess aðalsmerki,
það var hafið yfir allan hvers-
dagsleika. Sumarið 1966 fór ég
enn til frænda og frænku í
Reykjavík og dvaldi um tíma.
Tónskólinn var þá á þriðja ári.
Þar kynntist ég samstarfsmönn-
um frænda og samherjum, m.a.
Gunnari H. Jónssyni, Þorsteini
Valdimarssyni og Halígrími Jak-
obssyni, sem komu oft í heim-
sóknir.
Þegar ég lít til baka er þessi tími
í hugskoti mér sem fjarlægur og
litríkur hljómur, eitthvað sem
maður upplifir og býr að alla ævi.
Hvað er að segja um samband
okkar frænda? Því er vandsvar-
Laugardagur 12. maí 1990 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13