Þjóðviljinn - 27.04.1991, Blaðsíða 14

Þjóðviljinn - 27.04.1991, Blaðsíða 14
e e vc VI T3 C s Yoko Ono í helgarviðtali um FLUXUS, stríðið og friðinn, listina og frelsið til að vera maður sjálfur ÞAÐ ERU OF MARGAR FÖÐURÍMYNDIR Við hittum Yoko Ono á Kjar- valsstöðum í gærmorgun, þar sem verið var að leggja síðustu hönd á sýningar hennar og FLUXUS- hóps- ins, sem verða opnaðar í dag. Yoko Ono er heillandi persónuleiki sem hefur til að bera austurlenska mýkt og þokka í fasi og framkomu, en á bak við orð hennar skynjum við manneskju sem hefur sterkan vilja, frjótt ímyndunarafl og óbilandi orku til að standa vörð um frelsi mannsins og rétt hans til að lifa í friði fyrir forræðis- hyggju og feðraveldi. Hún er lágmælt en hispurs- laus í fasi og segir óhikað skoðan- ir sínar, og við byrjuðum á því að spyrja hana, hvemig þessi sýning sé til komin. - Þetta er farandsýning um Norðurlönd, sem þegar hefur far- ið um Danmörku, Noreg og Finn- land, og fyrir mig hefur þetta ver- ið mikilvæg reynsla - ég hef verið að uppgötva sál Norðurlandanna. Verk mín byggjast meira á því að skiptast á reynslu en á því að boða einhvem sannleika og hug- myndin sem liggur að baki verka minna er sú að fólk eignist saman í þeim ákveðna reynslu. Þannig em hér einnig myndir sem málaðar hafa veríð af gestum á sýningum mínum bæði í Noregi og á Italíu. Sýningin byggir ekki á fyrir- fram ákveðinni hugmynd. Verkin hafa orðið til þegar hugmyndin kemur yíir mig fyrirvaralaust, og þó að ég geri mér sjálf ákveðna hugmynd um verkið þá hefur það sýnt sig að hún er ekki einhlít, því reynsla áhorfandans gefur því nýja vídd og nýtt innihald. Þetta finnst mér mikilvægt og ég reyni alltaf að halda opinni leið fyrir hinu óvænta í stað þess að reyra verkið niður í fyrirfram gefinn ramma. - Sýningin hefur yfirskriftina „Peace" eða friður. Hvers vegna hefur hún þetta nafn? - Það er vegna þess að ég tel að verk mín á þessari sýningu séu nátengd öðru starfi sem ég hef helgað mig, og varðar það sem við getum gert í sameiningu til þess að skapa firið í heiminum. - Þú hefur starfað með FLUXUS- hópnum frá upphafi. Hvernig ah’ikaðist það að þú tengdist hópnum - hafðir þú þró- að með þér þessar hugmyndir áð- ur en þú kynntist öðrum braut- ryðjendum hópsins eða urðu þær til vegna kynnaykkar? - Þetta gerðist einfaldlega þannig að sálir sem reyndust hafa svipaðar hugmyndir hittust í New York. Þá var nafhið FLUXUS reyndar ekki komið til. Þá kom George Maciunas til sögunnar og ákvað að gefa hreyfingunni nafh- ið FLUXUS. - I texta sem þú ritaðir í sýn- ingarskrá Feneyjabiennalsins um FLUXUS frá því i fyrra talar þú um að málverk séu bara til í huga manns og þú rekur þennan skiln- ing þinn til reynslu sem þú áttir í bemsku á stríðsárunum, þar sem þú segist hafa skipst á matseðlum við bróður þinn í huganum þegar ekkert var til að borða. Getur þú frœtt mig svolítið um japanskan uppruna þinn og hvaða áhrif reynslan frá striðsárunum hefur haft á verkþin? - Ég er fædd við nokkuð óvenjulegar kringumstæður að því leyti, að þegar ég fæddist í Osaka þá var faðir minn þegar fluttur til Bandaríkjanna. Ég sá foður minn í fyrsta skipti þegar móðir mín fór til Bandaríkjanna til þess að heimsækja hann þar, og það var mikilvæg stund í lífi mínu. Síðan braust stríðið út og ég fór aftur til Japan skömmu áður. Það var erfitt fyrir mig að skilja að ættland mitt væri í stríði við landið þar sem ég átti svo marga vini. Og alltaf síðan, þegar ég kom til Bandaríkjanna, þá reyndi ég að segja fólki að japanska þjóðin væri ekki jafn slæm og menn héldu. Sama gerðist þegar ég var í Japan: þá reyndi ég að segja fólki að Bandaríkjamenn væri ekki eins slæmir og sagt væri. Ég fann til samkenndar með báðum aðilum. Striðsárin voru mér erfið, því það voru gerðar mildar loftárásir á Tokyo. Þær gengu svo langt, að það var gripið til þess ráðs að fara með öll böm úr borginni og út í sveitimar, og það gerði ég líka ásamt með systkinum mínum. Bændumir á landsbyggðinni reyndust okkur bömunum harðir húsbændur og ég fékk ekkert að borða. Ég gekk frá einum bónda- bæ til annars að biðja um eitthvað að borða fyrir mig, bróður minn og systur mína. En við máttum oft snúa frá matarlaus og stundum þurfti ég að ganga alla leið til næsta þorps til þess að finna eitt- hvað að borða. Ég var um það bil 9 ára göm- ul, lítil, horuð og vannærð. Ég man að einu sinni gekk ég langan veg til næsta þorps, og þar fékk ég heilmikið af kartöflum í poka. Ég gleymi þessu aldrei, því þegar ég lagði pokann fyrst yfir axlimar þá ætlaði ég að kikna undan þunganum, því hann vó trúlega meira en sem nam líkams- þyngd minni, og konan spurði mig hvort ég gæti borið þetta allt saman. - Auðvitað, svaraði ég, því ég vildi ekki skilja eina einustu kart- öflu eftir. Svo verðmætur var þessi fengur. En ferðin heim var erfið, og mér fannst hryggurinn á mér vera að gefa sig. Ég var vannærð og veikburða og gat ekki tekið nema 2-3 skref í einu, svo varð ég að setjast niður. Á endanum fór það svo að ég reyndi að draga pokann á eftir mér í stað þess að bera hann. En það var mikill sigur þcg- ar ég komst á leiðarenda og gat gefið bróður mínum og systur kartöflur að borða. Þegar striðinu var lokið fór ég aftur til Tokyo með vömflutn- ingabíl. Þegar bíllinn nálgaðist borgina trúði ég ekki mínum eig- in augum: þetta leit út eins og hvít eyðimörk. Ekkert stóð uppi og öll borgin var í rústum. Og ég spurði sjálfa mig: Er þetta Tokyo? Nýlega las ég bók um reynslu bama frá síðari heimsstyijöldinni. Þar lýsa böm frá ólíkum þjóðum, Englandi, Ungverjalandi, Þýska- landi og víðar reynslu sinni af stríðinu. Það sem kom mér á óvart við lestur þessarar bókar var að þótt loflárásimar hafi auðvitað verið skelfilegar, þá skynjar bam- ið í raun og vem ekki alla ógnina, og hún verður jafnvel spennandi í augum þess. Þegar þetta fólk rifj- ar upp reynslu sína af skelfingum striðsins í bemsku þá sér það líka jákvæðu hliðina og segir: Þetta var góð reynsla, því hún kenndi okkur að við gætum ráðið fram úr erfiðum aðstæðum. Hún hefur líka kennt okkur að vera þakklát fyrir allt sem við höfum. Enn í dag er ég þakklát fyrir að vera á lífi, fyrir að hafa eitthvað að borða og fyrir að hafa heilsu til þess að geta notið góðs matar. Þessi reynsla kennir okkur að það er ekkert sjálfgefið í lífinu. - Þessi reynsla þin frá strið- inu hefur haft áhrif á verkþin síð- ar meir? - Já, tvímælalaust. - Ef við hverfum aftur til FLUXUS-hreyfingarinnar og áhrifamanna innan hennar eins og tónskáldsins John Cage, svo dæmi sé tekið, þá virðist sem hann hafi verið undir talsverðum áhrifum frá Zen-búddisma og austurlenskri heimspeki. Eru slik áhrif ekki lika til staðar í verkum þínum? - Jú, það er alveg rétt. Við getum vel sagt að rætur mínar liggi í Japan, en þó er ég oft ekki alveg viss. Hér áður fyrr, á sjöunda ára- tugnum, gerði ég til dæmis oft happeninga þar sem ég lét fólk vefja mig inn I taustrimil. Þetta var bara hugmynd sem sótti á mig, en þegar betur var að gáð þá Ieit ég út eins og egypsk múmía. En ég var á engan hátt að hugsa um egypska menningu þá. Áhugi minn á egypskri myndlist vaknaði fyrst í kringum 1976 eða 10 árum seinna. Verkið sem ég sýni hér á sýningunni núna með köttunum hefur einnig tengsl við Egypta- land, en það undarlega er að margt af því sem ég geri á sér ein- hveijar rætur sem ég geri mér ekki fulla grein fyrir, en virðast þó tengjast ævafomri austur- lenskri menningu með einum eða öðmm hætti. - Samstarf þitt við eiginmann þinn, John Lennon, á tónlistar- sviðinu, er kannski þekktara i augum almennings en starf þitt að myndlist. Mig langar til þess að spyrja þig hvort þú litir á tón- list ykkar i einhverju samhengi við FLUXUS-andann og þau verk sem þú vannst á undan og eftir þessu tímabili í lifi þínu? - Ég hef fengist við það að semja tónlist allt frá 5 ára aldri. Foreldrar mínir vildu að ég yrði píanóleikari og ég gekk í píanó- tíma frá bamsaldri, þar sem okkur var einnig kennt að semja lög. Ég reyndist ekki góður píanóleikari, en upp úr menntaskólaárunum fiór ég að gera verk sem stóðu fram- múrstefnutónlist nærri. Síðan tengdist ég þessum frammúr- stefnuhópi og tók virkan þátt í honum. En svo fór að lokum, að mér fannst eins og frammúr- stefnulistin væri orðin að „skóla“ eða stofnun, sem mér fannst verða þvingandi. Ég get nefht þér sem dæmi: Einu sinni var ég með uppákomu í New York, þar sem flutt var tón- verk. Einn liður í tónverkinu var að það átti að heyrast þegar sturt- að var niður úr klósettinu. Sá sem sá um þetta atriði varð að nota skeiðklukku til þess að vita ná- kvæmlega hvenær þetta atriði átti að koma fram. Þá var það að einn félaganna í FLUXUS kom að orði við mig eftir sýninguna og sagðist hafa séð að ég notaðist við skeið- klukku. Það er ekki nógu gott, sagði hann, því í frammúrstefhu- tónlist á allt að vera tilviljuninni háð. Ég svaraði honum fullum hálsi og sagði að þetta væri mitt verk, og að ég gerði það sem mér sýndist. Ég þoldi ekki að hafa yfir mér dómara sem segðu mér hvað ég ætti að gera aflur og affur. Strax á menntaskólaárunum hafði áhugi minn hneigst frá klassískri tónlist eða Stravinsky í átt að nýrri og öðruvísi tónlist, sem gat veitt meira frelsi. Ég fór því að gera konkret-tónlist og til- viljanatónlist. En þegar þeir sögðu mér að það mætti ekki nota skeiðklukku af því að þetta væri tilviljanatónlist þá var mér nóg boðið og ég skildi að einnig þessi tónlist gat orðið að stofnun sem segði okkur fyrir verkum. Og á sama hátt og margir dægurlagasmiðir hafa risið önd- verðir gegn of mikilli hefð á tón- listarsviðinu þá fór ég til London og hugsaði með mér að í rauninni væri það mikilvægt að geta gert einfalt dægurlag. Ég vissi að fé- lagar mínir meðal frammúr- stefnumannanna í New York myndu fyllast ógeði, en það var einmitt það sem ég vildi. Þess vegna skrifaði ég lag sem heitir „Snow is falling everywhere" eða eitthvað í þá áttina. Þetta var áður en ég kynntist John, og þelta var eins konar uppreisn gegn fram- múrstefnuskólanum. Ég var því farin að hugsa í þá áttina þegar áður en við kynntumst. Og þegar við höfðum kynnst þá fannst mér þetta vera stórkostlegt. Hæversk- an í einföldu dægurlagi er svo fal- leg andspænis háfleygum vanga- veltum frammúrstefnulistarinnar. Það var þetta sem hreif mig og það hafði í för með sér breytingu. John hafði langa reynslu af að skrifa dægurlög og við ræddum þetta mikið. En dægurtónlistin í dag býr ekki yfir sama einfald- leika og hún hafði þá. Hún er orð- in umbúðameiri og hefur fjar- lægst það að túlka þá orku sem býr í fólkinu. Ég held þó að hún hafi ekki misst allt samband enn- þá, og ég hef enn gaman af því að semja dægurlög. - Mig langar til að spyrja þig, hvort FLUXUS-andinn hafi verið tímabundið fyrirbœri sem þegar sé búið að lifa sitt fegursta, eða hvort hreyfingin eigi sér fram- haldslif? - FLUXUS-andinn mun halda áfram að lifa góðu lífi, og mér finnst það sérstaklega ánægjulegt að hreyfingin nýtur nú meiri athygli almennings en nokkru sinnum fyrr. Það er hins vegar mikilvægt að hafa í huga að það er ekki í eðli FLUXUS-hreyf- ingarinnar að segja að svona eigi hlutimir að vera. Tjáningarfrelsið er grundvallaratriði í FLUXUS, og svo lengi sem það lifir þá mun hreyfingin halda áfram. - Verður FLUXUS kannski eina listastefna 20. aldarinnar sem mun lifa fram á 21. öldina? — Það er hugsanlegt, en það væri ekki í anda FLUXUS að segja slíkt, því á sama hátt og fiólk vissi ekki hvað við vorum að gera hér áður fýrr þá eru áreiðanlega einhveijir að vinna með nýjungar núna, sem enginn hefur heyrt neitt af. Nýjar hugmyndir munu alltaf halda áfram að fæðast. Kosturinn við okkar flókna þjóð- félag felst í því að það framleiðir stöðugt nýjar hugmyndir og kem- ur okkur stöðugt á óvart. - Að lokum: telurþú að listin hafi möguleika til þess að breyta þjóðfélaginu og hafi þannig fé- lagslega eða pólitískaþýðingu? - Já, ég held að list sem er lif- andi hafi slíkt vaid. Hættan fyrir allar hræringar í listinni er hins vegar fólgin í því að verða að stofnun. Þegar listin verður að stofnun deyr hún um leið. Og þegar hún er orðin að stofnun verður hún líka hættuleg. — Hættuleg í hvaða skilningi? - Því þá gengur hún í hlutverk föðurímyndarinnar og það em of margar foðurímyndir í heiminum. Ef við ætlum okkur að ná lengra, þá verðum við að segja skilið við allar föðurímyndimar. Menn verða að skapa sitt eigið líf. Mér finnst ekki að nein list, hvorki mín né annarra, eigi að vera svo yfirþyrmandi að hún knésetji menn. Listin á ekki að vera yfir- þyrmandi, heldur á hún að leyfa okkur að fá hugljómun og styrkja fólk í að halda áffam að gera sína eigin hluti og lifa sínu eigin lífi. -ólg. Þegar listin verður að stofnun deyr hún um leið. Og þegar hún er orðin að stofnun verður hún líka hættuleg. Laugardagur 27. apríl 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SlÐA 15 <3 14 SÍÐA — nÝTT HELGARBLAÐ Laugardagur 27 apríl 1991

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.