Dagblaðið Vísir - DV - 18.05.2002, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 18. MAÍ 2002
11
Skoðun
dansarar stóðu sig með mikilli
prýði miðað við mitt leikmannsmat.
Það fór saman við dóm þeirra sem
skil kunnu á dansinum, sporunum
og túlkuninni. Hópsenur voru frá-
bærar. Ég viðurkenni að ég gleymdi
mér í áhrifaríkustu senunum. Þegar
minna gekk á skáskaut ég augunum
á konuna. Hún sat sem bergnumin.
„Fannst þér þetta ekki æðislegt?"
sagði konan þegar við gengum að
bilnum eftir sýninguna. Hún beið
ekki eftir svari
heldur hélt
áfram að lýsa
dönsurun-
um og
hvernig þeir
dönsuðu af
krafti í mestu
átakasenun-
um þar sem ná-
kvæmni, tækni og
styrkur skiptu öllu.
„Það var flott þeg-
ar þau dönsuðu
Þarna hætti ég enda nóg
að gert. Konan horfði
orðlaus á mann sinn sem
stýrði bílnum af öryggi
heim af ballettsýning-
unni. Ýmsu hafði sú góða
kona kynnst í fari hans
en öngvu sem þessu. Hún
vissi fyrir víst að hann
hafði ekkert vit á ballett
en lýsingarnar báru þó
vott um annað.
Eins og í bæn
Það var ekki fyrr en í bílnum að
ég lét ljós mitt skína. „Hreyfmgar
stúlknanna voru auðmjúkar, undir-
gefnar eins og í bæn,“ sagði ég spek-
ingslega og hélt áfram, „hend-
ur þeirra teygðust til him-
ins um leið og karldans-
ararnir lyftu þeim á
axlir sér en sigu síðan
niður í krossfesting-
arstellingu." Konan
horfði á mig í for-
undrari. Víst var
það óvænt að
ég kom með
á ballett-
hringi
með
gulu svunt-
umar,“ hélt
hún áfram. Það
virtist ekki skipta
miklu að ég lagði fátt til um-
ræðunnar. Hún fór í gegnum lýs-
ingu, búninga og hreyfunynd í bak-
grunni sýningarinnar þar sem
brimiö ólmaðist og sjófuglar sýndu
listir. „Mér fannst súlan flott," sagði
ég og átti við súlu sem ég sá svifa
tignarlega í þessum sama bak-
grunni. „Ha?“ sagði konan og virtist
ekki átta sig á samhenginu. Ég er
alls ekki viss um að hún hafi ver-
ið að horfa á þann sama fugl. Lík-
legt er að dansaramir hafi átt
athygli hennar óskipta.
á rota en dauðrota. Nú var ég far-
inn að lýsa ballett af þekkingu
sem hún vissi af langri
reynslu að ég bjó ekki yfir.
Hún opnaði munninn og ætl-
aði að segja eitthvað þegar ég
hóf upp raustina á ný og lýsti
með þrótti innra lífi Sölku:
„Sagan er ekki bara ytri atburð-
ir,“ sagði ég og bætti við handa-
hreyfíngu til þess að leggja
áherslu á mál mitt: „Tilfmningar
stúlkunnar sem ólga innan við
harða skelina eru áhrifamikill part-
ur af sögunni. Með dansinum skap-
ar maður stemningu. Fannstu
hvernig sú stemning skilaði okkur
sögunni um Sölku Völku, móður
hennar, ástina, gimdina og vonleys-
ið?“
Þarna hætti ég enda nóg að gert.
Konan horfði orðlaus á mann sinn
sem stýrði bílnum af öryggi heim af
ballettsýningunni. Ýmsu hafði sú
góða kona kynnst í fari hans en
öngvu sem þessu. Hún vissi fyrir
víst að hann hafði ekkert vit á ball-
ett en lýsingarnar báru þó vott um
annaö. Það var eitthvað bogið við
þetta allt saman. Ég lét sem ekkert
væri.
Varla á þá næstu
Samviskan hefur aðeins nagað
mig síðan. Auðvitað á maður ekki
að skreyta sig með annarra manna
fjöðrum en ég féU fyrir freisting-
unni. Ég vissi að konan hafði lesið
leikdóminn um Sölku Völku og var
vel heima í honum.
Því gat ég ekki vitnað i hann án
þess að koma upp um mig. Ég tók
hins vegar þá áhættu að vitna nær
orðrétt í viðtal menningar-
stjóra DV við Auði Bjarna-
dóttur og gerði orð þeirra og
túlkun á verkinu að minum.
Það lukkaðist. Sjálfur var ég
engu nær.
Konan er enn að furða sig
á djúpum skUningi mínum á
nútímabaUett og óttast að
hún hafi gengið of nærri
mér með því að fara með
mig á sýninguna. Það er því
ólíklegt að hún bjóði mér
með á þá næstu.
Skuldir og bjartsýni
Ólafur Teitur
Guðnason
blaðamaður
BB
Það er brostið á sumar. Það fer
ekki fram hjá neinum - aUra síst
þeim sem vinna berskjaldaðir við
stóra glugga mót suðri liðlangan
daginn. Nú sem endranær fylgir
sumrinu bjartsýni og tilhlökkun.
Tíðin er betri.
En um leið og við horfum björt-
um augum fram glymur í eyrum
drungalegt orð: skuldir. Flestir
reyna sjálfsagt að hnykkja tU höfð-
inu svo að orðið lendi ekki inni í
eyranu heldur á bak við það. Það
fer svo Ijómandi vel um það þar.
Úps!
Skuldir hafa sem kunnugt er ver-
ið eitt aðalumræðuefni kosninga-
baráttunnar í Reykjavík. En það
hefur víðar skotið upp koUinum.
Seðlabankinn minnti okkur nýlega
á að íslensk heimUi eru einhver þau
skuldsettustu í heiminum. Þau
skulduðu um áramót 160% af ráð-
stöfunartekjum sínum. Þetta hlut-
faU var aðeins 20% fyrir tuttugu
árum og 80% fyrir áratug. Á Vestur-
löndum er algengt að það sé
100-120%.
Það er misjafnt eftir löndum í
hvað lántökurnar hafa farið. Þannig
virðast Bandarikjamenn hafa tekið
lán tU að fjármagna neyslu en Þjóð-
verjar fremur tU húsnæðiskaupa.
Það getur hver svarað því fyrir sig
hvemig þessu hefur verið farið hér
á landi.
Línuritin segja okkur að heimUin
hafi farið heldur hressUega fram úr
sjálfum sér; neysla jókst í nokkur ár
meira en sem nam vexti kaupmátt-
ar. Hún hefur að vísu dregist saman
aftur eftir margra ára samfeUdan
vöxt - en framúrkeyrsla fyrri ára
hvUir á heimUunum í formi skulda.
Annað línurit ber að sama brunni:
það sýnir að eignir heimUanna era
hættar að aukast í takt við auknar
skuldir.
Staðan er óneitanlega viðkvæm
og margt heimUið hefur lítið borð
fyrir báru. Stærri biti launakökunn-
ar en áður fer í afborganir af lánum.
Það er bragðgóður biti og sárt að
þurfa að Ueygja honum tU að stoppa
í skuldagatið - sem ofan á allt ann-
að fer sífeUt stækkandi vegna verð-
bólgu. Það reynir á réttlætiskennd-
ina að skuldimar skuli hækka sjáif-
krafa þegar matarkarfan verður
dýrari. Það dregur úr fólki þrótt.
Sólgleraugun
Þegar bera fór á þessum og öðr-
um skyldum blikum í efnahagslíf-
inu fyrir nokkrum misserum gerð-
ust svartsýnisraddir háværar. Einn
maður hélt merki bjartsýninnar á
lofti öðram fremur og birtist fyrir
vikið ekki af honum teUuiuð mynd
núorðið nema með sólgleraugu.
Mörgum þótti bjartsýnin tUefnis-
laus og tU vitnis um einhvers konar
meinloku. VUji menn nota það orð
er ljóst að það var góð meinloka.
Ein með öUu.
Menn skyldu nefnUega ekki van-
meta bjartsýnina eða gera lítið úr
henni. Hún er forsenda flestra
góðra verka og framtaks, mikUvæg-
ur drifkraftur þegar á móti blæs og
getur aukið fólki þrótt. Svartsýnin
er að sama skapi ávísun á deyfð og
stöðnun.
Fjölmiðlar geta hér gegnt mikU-
vægu hlutverki. Það er auðvitað
klisja að fjölmiölar séu óþarflega
uppteknir af vondum fréttum á
kostnað hinna góðu - en það er
sjálfsagt að hafa hana á bak við
eyrað (eins og skuldirnar).
Það má ekki vera þannig að það
þyki fréttnæmara að efnahags-
ástandið breytist tU hins verra en
að jákvæð merki geri vart við sig.
Ef einhverjum virðist vera tUhneig-
ing í þá átt er líkleg skýring sú að
fjölmiðlar eru - með réttu - dálítið
uppteknir af því hlutverki sínu að
veita ráðandi öflum aðhald. Þeir
vUja benda á veika bletti, halda yf-
irvaldinu við efnið, láta það ekki
sleppa of auðveldlega.
Jákvæðar fréttir eiga hins vegar
sem betur fer oft greiða leið í fjöl-
miðla. Góðar fréttir eru nefnUega
oft góðar fréttir. Nærtækustu dæm-
in eru vaxtalækkanir Seðlabankans
undanfarið, styrking krónunnar og
hratt minnkandi verðbólga.
Dæmi um jákvæðar fréttir sem
ekki hefur farið mikið fyrir eru
hækkanir á gengi hlutabréfa undan-
farið. Skýringin á því kann að vera
sú að fjölmiðlum finnist þeir hafa
farið fram úr sjálfum sér í fréttum
af uppsveiflunni á sínum tíma og
þannig stuðlað að óhóflegri bjart-
sýni. Það getur vel átt við einhver
rök að styðjast, en óþarfi samt að
fara í „meðferð". Ef þessi tUhneig-
ing verður að reglu er hætt við að
fjölmiðlamir verðskuldi að teiknuð
séu á þá sólgleraugun; sem sagt að
þeim sýnist allt vera dekkra en það
er í raun.
Skynsemin ræður
En skyldi vera samband mUli
skulda og bjartsýni? Það fyrsta sem
kemur upp í hugann er auðvitað að
bjartsýni auki líkur á að fólk steypi
sér í skuldir og skuldimar dragi úr
bjartsýni.
Fyrir nokkrum árum var í tísku
að vitna tU rannsókna sem sýndu
að íslendingar væru bjartsýnasta
þjóð heims. Þar er þá væntanlega
komin skýringin á því að skuldir ís-
lenskra heimUa eru á heimsmæli-
kvarða. Þetta stenst þó ekki nema
menn leggi bjartsýni og glám-
skyggni að jöfnu. Bjartsýni sem
styðst við almenna, heUbrigða skyn-
semi er hins vegar þvert á móti ein
af mikUvægustu forsendum þess aö
hagur manna vænkist.
Hitt virðist miklu líklegra að or-
sakasamhengið virki i hina áttina
og að skuldimar geti dregið úr
bjartsýni. Við þvi er lítið annað að
gera en að herða upp hugann og
hugga sig við sumarið og sólina.
Það kann aö vera skammgóður
vermir - en sem betur fer er oft lika
hægt að hugga sig við blákaldar
staðreyndir. Svo vitnað sé í þá
skynsömu menn sem Seðlabankann
skipa: „E.t.v. var tUhneiging tU of
mikUlar svartsýni á liðnu ári, en
rétt er að vara við of mikUli bjart-
sýni nú.“
Það er nefnUega það! Ætli það sé
ekki einmitt á endanum þannig, að
rétt er að láta skynsemina ráða.
Raunar voru helstu merkisberar
þeirrar stefnu menn sem töldu að
öruggasti og besti fararskjótinn
væri lítUl, skrýtinn bUl frá Austur-
Evrópu. Það minnir okkur á að rétt
er að blanda við skynsemina hæfi-
legum skammti af bjartsýni.
Menn skyldu nefnilega
ekki vanmeta bjartsýn-
ina eða gera lítið úr
henni. Hún erforsenda
flestra góðra verka og
framtaks, mikilvœgur
drifkraftur þegar á móti
blœs og getur aukið fólki
þrótt. Svartsýnin er að
sama skapi ávísun á
deyfð og stöðnun.