Helgarblaðið - 30.04.1992, Blaðsíða 12

Heigar 12 blaðið
,^Allra fyrstu kynni mín af Strindberg voru þýðing
Magnúsar Asgeirssonar á Sælueyjunni, sem
Menningar- og fræðslusamband Alþýðu gaf út.
Foreldrar mínir voru félagar í MFA og bókin kom
siglandi inn á heimilið einsog aðrar bækur MFA.
Annars hefur mjög lítið verið gefið út af bókum
Strindbergs fram til þessa og engin meðan hann
var enn í lifanda lífi. Elstu útgáfur á Strindberg
á Islensku eru tvö kver sem Arsæll Arnason
þýddi og gaf út 1922 en þau heita Nýir siðir og
Samvizkubit.“
Strindberg
leit ó sig
sem sam-
bland af
Kristi og Páli
postula,
segir Einar
Bragi
rithöfundur.
Mynd: Kristinn.
Allir straumar
samfélagsins
endurspegluðust
í list Strindbergs
Það er Einar Bragi, ljóðskáld og
Strindbergsþýðandi, sem er að
greina frá fyrstu kynnum sínum af
einu af höfuðskáldum Norðurlanda,
Augusti Strindberg, en nýlega komu
út hjá Strindbergútgáfunni þýðingar
hans á 20 leikritum skáldsins.
„Ég flutti til Svíþjóðar 1945,
skömmu eftir að stríðinu lauk. Eitt
fyrsta verk mitt var að kynna mér
Strindberg, sem er óneitanlega
stærsta nafnið í sænskum bók-
menntum. Röda rummet var fyrsta
bókin sem ég las. Þetta er afar
merkileg bók, fyrsta nútímaskáld-
sagan sem samin er á sænsku.
Skömmu eftir að ég hafði lesið
Röda rummet var ég fulltrúi á Al-
þýðusambandsþingi í Stokkhólmi.
Öllum þingfulltrúunum var þá boðið
á Bems-salong, þar sem skáldsagan
gerðist. Þar hittust á tímum Strind-
bergs listamenn og rithöfundar. Mér
þótti mikið til um að sitja þama á
sögusviði bókarinnar.
1 Svíþjóð fékk ég ágætis leiðbein-
anda um skáldskap Strindbergs. Það
var dr. Einar Vigfússon sem ættaður
var af Fljótsdalshéraði en búsettur í
Uppsölum. Hann er nýlega látinn.
Hann hafði miklar mætur á Giftas,
sem er safn 30 sagna um hjónaband-
ið. Þegar það kom fyrst út varð
óskaplegur hvellur í Svíþjóð. Það
var höfðað mál gegn Strindberg og
upplagið gert upptækt. Strindberg
varði sig sjálfur við réttarhöldin og
vann frækilegan sigur. Þessi mála-
ferli höfðu hinsvegar mikil áhrif á
hann og er það dálítið merkilegt, því
ætla mætti að maður sem jafn mikið
stormaði um væri með þykkan
skráp.
Eftir Giftas las ég svo Tjanstek-
vinnans son, sem er skáldsaga með
sjálfsævisögulegu ívafi. Ég fór hins-
vegar að lesa leikritin fyrr en ég
hafði dmkkið í mig skáldsögumar.“
Strindberg og Ibsen
Hver voru fyrstu kynnin af leik-
rilaskáldinu Strindberg?
„Það var einþáttungurinn Paria.
Það er mjög sterkur og helvíti
magnaður einþáttungur sem er inn-
blásinn af ofurmennskuhugmyndum
Nietzsches. Síðan hef ég séð feiki-
mörg leikrit Strindbergs á sviði og
hef oft undrast hversu lítið hefur
verið sýnt eftir hann hér á landi.
Ekkert leikrita hans hafði t.d. verið
sýnt hér á meðan hann var á lífi, eft-
ir því sem ég veit best.
Ég varð strax mjög heillaður af
höfundinum og hét því að þýða
helstu leikrit hans á íslensku. Því
verki hef ég nú lokið og það það
ákveðinn léttir.“
Hvers vegna leikrilin en ekki
skáldsögurnar?
„Þótt Strindberg sé stór á öllum
sviðum bókmennta þá á hann jafn-
ingja á Norðurlöndunum, bæði sem
skáldsagnahöfundur og ljóðskáld.
Sem leikritaskáld á hann hinsvegar
ekki sinn líka í Skandinavíu og þótt
víðar væri leitað. Ymsir telja ósann-
gjamt að Ibsen sé ekki nefndur sam-
tímis. Og vissulega er hann líka
stórkostlegt leikritaskáld og rúm
fyrir þá báða. Persónulega tel ég þó
Strindberg meira skáld.
A sínum tíma var svolítill meting-
ur með þeim. Ibsen var töluvert
eldri og Strindberg var ekki hrifinn
af honum. Hann taldi hann þurran
en viðurkenndi hann samt sem
skáld.
Þessi metingur um Strindberg og
Ibsen blandaðist kynduglega inn í
útgáfuna á þessum þýðingum mín-
um og það sýnir hve lengi getur lif-
að í svona giæðum. Gamall kunn-
ingi minn, fyrmm menntamálaráð-
herra og leikskáld, Ragnar Amalds,
var einn þeirra sem ég bauð að ger-
ast styrktaraðilar að útgáfunni.
Ragnar svaraði erindi mínu jákvætt
en sagðist verða að hafa þann fyrir-
vara á að Ibsen væri mesta leikrita-
skáld sem Norðurlönd hefðu alið og
að hann hefði haft mest áhrif af öll-
um Norðurlandabúum á leikhúsbók-
menntimar. Þama sneri hann full-
yrðingu minni um Strindberg upp á
Ibsen. Ég endursendi honum bréfið
og sagði að það kæmi ekki til mála
að menn keyptu leikrit Strindbergs
með svona fyrirvara. það fór líka
svo að Ragnar er ekki með á listan-
um yfir þá aðila sem stuðluðu að út-
gáfunni."
Strindbergútgáfan
Upphaflega ætlaði Svart á hvítu
að gefa út þýðingamar en fyrirtækið
varð gjaldþrota meðan á verkinu
stóð. Þá ákvað Einar Bragi að leita
til leikhúsfólks og íslendinga sem
höfðu haft náin tengsl við Svíþjóð
um að gerast kostnaðarmenn að út-
gáfunni.
„Ég kannaði fyrst hvemig mark-
aður væri fyrir útgáfu á leikritum á
íslandi og ræddi m.a. við tvo útgef-
endur. Það vom ekki uppörvandi
upplýsingar sem ég fékk hjá þeim.
Annar sagði að reikna mætti með að
um 30 eintök seldust af leikritum en
hinn taldi möguleika á að selja um
150 eintök. Það sýndi mér að ekki
væri hægt að standa að þessari út-
gáfu á venjulegan hátt.
Ég ákvað því að fara aðra leið og
lagði dæmið þannig niður fýrir mér:
Af 250 þúsund íslendingum em um
75 prósent læsir, eða um 175 þús-
und manns. Snúi ég mér til eins
hundraðshluta af þeim em það
1.750 manns. Þessa einstaklinga
ákvað ég að velja eftir því hverjir
væm Iíklegastir til að vilja stuðla að
þessari útgáfu og taldi að það væri
leikhúsfólk og fólk sem dvalið hefði
lengi í Svíþjóð. Auk þess hafði ég
samband við almenningsbókasöfn
og skólabókasöfn. Mér reiknaðist
svo til að ef 30 prósent af þessu eina
prósenti svaraði jákvætt væri þetta
hægt.
Það er þetta fólk sem stendur á
bak við Strindbergútgáfuna. Fólk
tók þessu erindi mínu svo vel að
þetta var framkvæmanlegt."
Kvenhatarinn
Kvenhatarinn Slrindberg?
„Það er fráleit vitleysa að kalla
hann kvenhatara. Það hafa fáir elsk-
að konur jafnmikið og hann og hann
hefur skapað ótal margar ógleyman-
legar kvenpersónur. Ég heyrði haft
eftir sænskri konu að Strindberg
hefði ekki verið kvenhatari, heldur
elskað konur á sama hátt og konur
elska menn.“
Geðveikin?
„Strindberg var mikill ástriðu-
maður og ofsalegir stormar geisuðu
í sálarlífi hans. Sjálfur var hann
dauðhræddur við að missa vitið og
hann taldi um tíma að hann væri á
valdi geðbilunar. Þegar maður les
bækur hans frá þessu tímabili, en
hann hélt þá dagbók yfir sálarástand
sitt, verður maður fullviss um að
enginn geðbilaður maður geti fylgst
svona náið og skarplega með eigin
sálarástandi. En það er nú svo að
mörkin milli snilligáfu og geðbilun-
ar eru oft mjög óljós.“
Þýðingarnar
Fyrri þýðingar á leikritum Strind-
bergs?
„Eitt og annað hefur áður verið
þýtt af þessum leikritum en þau eru
hvergi til útgefin. Sjálfur hafði ég
þýtt Draugasónötuna og einþáttung-
ana Hinn sterkari og Paría. Þessar
þýðingar eru eflaust margar ágætar
en það veit bara enginn hvar þær
eru.
Strindberg leit sjálfur svo á að
verk hans væru ekki fullkomin fyrr
en þau væru komin á svið. Ég er
sjálfúr þeirrar skoðunar að það sé
ekki hægt að stunda leiklist af al-
vöru nema sígildar leikhúsbók-
menntir séu til í sómasamlegri út-
gáfu. Það hefúr líka sýnt sig að leik-
rit Strindbergs hafa ekki átt greiða
leið á svið atvinnuleikhúsanna hér á
landi. Utvarpsleikhúsið, einkum í
tíð Jóns Viðars Jónssonar, hefur þó
verið ötult við að flytja verk hans.“
Þýðingarvinnan ?
„Einsog fram hefur komið þá er
mjög langt síðan ég hét sjálfum mér
að þýða öll helstu leikrit Strind-
bergs. Það var svo um miðjan maí
1987 að ég settist niður staðráðinr, í
að ljúka verkinu. Ég fór austur í
sýslur og safnaði kröftum til verks-
ins. I raun vissi ég ekki hvað ég var
að ráðast í. Ég bjóst við að þessi
vinna tæki um þijú ár. Það hefði
sennilega staðist nokkum veginn ef
útgefandi minn hefði ekki farið á
hausinn, því við það bættist vinnan
við úigáfuna ofan á þýðingarvinn-
una. Eftir á er ég feginn að ég fór þá
leið að standa sjálfúr í þeirri vinnu,
enda bamaleikur hjá því að þýða
leikritin."
Eitthvað sérstakl sem kom þér á
óvart í fari Strindbergs þegar þú
kynntist honum þetta náið?
„Ég get ekki sagt að eitthvað hafi
komið á óvart, enda var ég það
kunnugur verkum hans þegar ég
Fimmtudagurinn 30. aprfl