Dagblaðið - 22.06.1977, Blaðsíða 11

I) UIHI.AÐIÐ. M H)VI KUUAdUK 22. JUNÍ 1977.
11
Minnumst Soweto
16. júni var rétt ár liðið frá
upphafi óeirðanna í Soweto.
Soweto eða SuðvesturborK er
eitt verkamannahverfi
Jóhannesarborgar. aðskilið frá
henni lannan veg, aðskilið
vesna þess að verkalýður
Jóhannesarborgar — eins og
Suður-Afríku almennt — er
hörundsdökkur og jafnan
aðskilinn frá hörundsbleikum,
m.a. að búsetu.
16. júní 1976 hafði skólaverk-
fall staðið vikum saman í
Sowetd. Astæða þess var sú
ákvörðun stjórnvalda að færa
kennslu fyrir þeldökka að
nokkru leyti yfir á afrikaans,
mál búanna. Þennan dag, 16.
júni. komu um 10.000 skóla-
krakkar saman í mótmælaað-
gerð til að styðja skólaverk-
fallið. Lögreglan kom og kast-
aði fyrirvaralaust táragass-
sprengju á hópinn. Henni var
svaráð með grjótkasti og fóru
hópar andófsmanna um Soweto
og brenndu opinberar b.vgging-
ar — og áfengisútsölur, sem
þeldökkir telja greinilega hluta
kúgunarkerfisins. Þennan dag
voru að minnsta kosti sex
negrar drepnir. þ.á m. tvö börn.
Andóf þetta stóð í rúma viku.
Það breiddist brátt út til
bantústanhéraðanna. þar sem
þeldökkir eru ne.vddir til að
búa. hvarvetna voru stjórnar-
byggingar brenndar, lögreglu-
stöðvar. skólar og áfengisút-
sölur, óeirðirnar náðu og yfir
alla Jóhannesarborg.
6. júlí tilk.vnnti ríkisstjórnin
að hún væri hætt við að inn-
leiða afrikaans. Það kom þá á
daginn að þessi tungumáladeila
hafði aðeins verið tilefni
óeirðanna en ekki orsökin, þvi
þær héldu áfram og mögnuðust
um allan helming í ágúst-
lok. Þá hófst þriggja daga alls-
herjarverkfall I Soweto, þátt-
taka varð 90%. Lögreglan
svaraði bæði með beinum árás-
um og með þvi að etja farand-
verkamönnum frá Zúlúhéraði á
verkfallsmenn. En óeirðirnar
breiddust stöðugt út, suður til
Höfðaborgar. Port Elizabeth.
Durban. hvarvetna um Suður-
Afríku. þar sem mótmæla-
aðgerðir höfðu víðast varla sést
í 15 ár. Þátttakan var geysileg
og sívaxandi, 15. september
tóku Zúlúmenn þátt í alls-
herjarverkfalli i Soweto, nú gat
lögreglan ekki lengur beitt
þeim fyrir sig. Óeirðirnar stóðu
fram á vetur, en með síaukinni
lögreglukúgun tókst að bæla
þær niður, 600 manns hafa
flútð land, fjölmargir hand-
teknir, um 1200drepnir.
Hvað olli nú öllum þessum
óeirðum, úr því að deilan um
afrikaans var bara tilefni? Af
lýsingum íslendings i Suður-
Afriku, sem oftlega skrifar i
íslenzk blöð, mætti ætla að þar
byggju svartir sem hvítir við
besta hugsanlega skipulag. En
flestum mun sýnast annað.
Negrar í S-Afríku eru næstum
18 milljónir eða rúm 70%
ibúanna, þeim eru ætluð 13%
jarðnæðis, en hvitir, sem eru
tæp 17'V», rúmar 4 milljónir. fá
70'!?, i sinn hlut. Að sjálfsögðu
eiga hvítir námurnar og hinn
mikla iðnað. Hvítir fengu i sinn
hlut 73% þjóðartekna, en þau
70%, sem teljast svört, fengu
19%, þjóðartekna. Það er frægt
að hvergi í veröldinni eru lifs-
kjör jafngóð og í S-Afríku —
fyrir hvíta. Hitt er kannski ekki
jafnfrægt, að laun svartra
verkamanna eru að ineðaltali
undir örbirgðarmörkum.
Hvernig I ósköpunum fer fólkið
þá að því að lifa? 1 fyrsta lagi
skortir þáð yfirleitt allt nema
brýnustu lífsnauðsynjar. í öðru
lagi er algengt að konur og
börn dragi fram lífið á
garðhokri i bantústan-
héruðunum — og sem heimilis-
þjónar hvítra — á meðan karl-
menn þræla í námum og
iðjuverum. 1 jjriðja lagi deyr
fólkið úr skorti, í þessu auðuga
iðnríki þjáðust 60% afriskra
barna af hörgulsjúkdómum um
1960, og vitað er að á stórum
svæðum deyr helmingur þeirra
innan við tíu ára aldur. Þessar
tölur eru ófullkomnar, enda
eru opinberar stofnanir S-
Afriku frábitnar þvi að veita
tölulegar upplýsingar utn svona
atriði, en 1962 töldust 80%,
ófaglærðra verkamanna
marþaðir af hörgulsjúkdómum,
og lifskjör þeirra hafa versnað
síðan.
Það segir sig sjálft, að svona
kjör ákvarðast ekki ,,af frjálsu
samspili aðilja vinnu-
markaðsins". Til skamms tíma
var negrum bannað að ganga í
verkalýðsfélög, nú mega þeir
ganga í verkalýðsfélög ríkis-
stjórnarinnar, en verkföll eru
auðvitað harðbönnuð. Þau nátt-
tröll hér á íslandi, sem kenna
verkföllum og stéttabaráttu
verkalýðs um allt sem miður
fer, ættu að velta því fyrir sér,
hvort þau vildu búa við kjör
svarts s-afrísks verkalýðs. Þar
er semsé vinnufriður, atvinnu-
málaráðunevtið eða atvinnu-
rekendur skammta svörtum
verkalýð kaupið. Eða þá að það
er ákveðið 1 samningum at-
vinnurekenda við hvít verka-
lýðsfélög. Ég tek sérstaklega
fram að þetta er ekki vegna
neinnar félagslegrar vanþróun-
ar negra, áður fyrr áttu þeir
vígreifa verkalýðshreyfingu, en
hún var brotin niður af stjórn-
völdum.
Tekinn var upp aðskilnaður
kynþátta i búsetu. Allir negrar,
nema þeir sem teldust
nauðsynlegir I atvinnulífinu í
t.a.m. stórborgum, skyldu
afgirtir á sérstökum sjálf-
stjórnarhéruðum, ban-
tústans. Milljón manns hefur
verið rifinn upp með rótum
skv. þessum lögum og mörgum
fjölskyldum sundrað. Ferða-
frelsi negra var afnumið
með lögum árið 1945. Allir
verða þeir að ganga með
vegabréf, þar sem auk nafns,
nafnnúmers, o.þ.u.l. stendur af
hvaða kynþætti þeir séu og
ættbálki, hvort þeir hafi greitt
skattinn, hafi vinnuleyfi á
svæðum hvítra, þar skal líka
vera mánaðarleg kvittun
atvinnurekenda. Öllum er þeim
skylt að sýna passann hvenær
sem lögreglan krefst þess.
Þetta kerfi leiðir af sér, að
negrum er hægt að skipa hvert
sem er, í hvaða vinnu sem er,
eða þá heim á yfirfull
hörgulsvæðin, bantústans.
Árlega er meira en milljón
manns handtekin fyrir brot á
passalögunum.
1950 voru sett lög gegn
kommúnisma í Suður-Áfríku.
Sá kommúnismi sem þar er
bannaður er ekki bara
marxiskur sósíalismi, heldur
„hvaða kenning eða áætlun sem
stefnir að pólitískum,
atvinnulegum, félagslegum eða
efnahagslegum breytingum í
Suður-Afríku með því að ýta
undir óróa eða upplausn, eða
Kjallarinn
með ólöglegum gjörðum eða
aðgerðaleysi, eða sem örvuðu
óvild millum svartra og hvítra.
eða sem orðið gætu til
framdráttar þvílíkuin
kenningum eða áætlunum."
Hið opinbera fékk vald til að
banna hvaða samtök sem það
taldi styðja einhver þvílík
markmið. Það kemur mönnum
því varla á óvart, að öll samtök,
sem berjast fyrir bættum hag^
og réttindum negra hafa ýmist
verið bönnuð eða sætt þvílíkum
lögregluofsóknum að opinbert
starf varð þeim ómögulegt. Og
það furðar sig væntanlega
enginn á því að negrar geri
blóðugar uppreisnir, þegar þeir
búa við slika eymd og eru allar
leiðir bannaðar til úrbóta.
Sú skoðun heyrist oft, að það
sé formyrkvun aftur-
haldssamra búa sem valdi
þessari kúgun og misrétti.
Nútíma iðnþróun — sem er
gífurlega ör í S-Afríku, —
hljóti óhjákvæmilega að vinna
bug á þessum fornleifum
nýlendutimans. Því miður er
þetta alrangt. Kúgun negra er
ekki síst til að halda launum
þeirra niðri. Lág laun þeirra
tryggðu rekstur gullnámanna,
sem gerðu S-Afriku sterka. Og
hraksmánarleg laun negranna
löðuðu að auðhringana, sem
hafa flykkst inn í S-Afríku
undanfarin fimmtán ár með
þeim afleiðingum að hún er nú
eina þróaða iðnríki Afríku.
Auðhringarnir hafa ekki bætt
kjör svarts verkalýðs. Þeir
græða hvergi nálægt því
jafnóskaplega og í S-Afríku og
sá gróði skiptir þá miklu máli,
t.a.m. í alþjóðlegri samkeppni
tveggja auðhringa, ef annar
starfar í S-Afríku en hinn ekki.
íslendingum kemur í hæsta
máta við hvað gerist i S-Afríku,
m.a. vegna þess, að þar eflast
þeir auðhringar, sem drottna
yfir vesturlöndum, nánasta
Öra Öíafsson
sér í S-Afríku (10% íbúa) og
hafa ívið skárri kjör en svartir,
þeir börðust með þeim, einnig
hópar hvítra. Helsta
neðanjarðarhreyfingin, Afríska
þjóðarráðið (ANC), virðist
hafa getað beitt sér vel, enda er
það orðið langskólað. Það er
mikill meirihluti, sem rís upp
gegn litlum minnihluta í
S-Afriku, þessar óeirðir voru
mikill baráttuskóli fyrir hinn
kúgaða meirihluta, stórefldu
samstöðu hans, sjálfstraust og
virkni í baráttu. Það verður
vafalaust löng og erfið barátta
og oft ósigur, kúgunaröflin eru
afar sterk. En þegar sigurinn
loks vinnst, vænti ég að hrikti i
hornsteinum heimsvaldastefn-
unnar.
(Heimildir: 2. og 3. hefti
tímaritsins Samstöðu, Afrika-
bulletinen og Freda Troup:
South Africa).
örn Ólafsson kennari.
Tíma mótasa mn i nga r
Kjallarinn
Eg tel þessa samninga tfma-
mótasamninga. Aldrei fyrr
hefur launum láglaunafólks
verið lyfl svona hressilega I ein-
um áfanga.
Það kemur sjálfsagl margl
lil. Umræður um lága kaupið og
ofboðslegan vinnulima vi'rka-
fólks hafa vakið almennjngs-
álilið og kannski ýlt við þjóðar-
slollinu.
Alll siðan verðbólgan hrifs-
aði af okkur aflur þann ár-
angur, sem náðisi j síðuslu
samningum, og þó meira til,
hefur verið barizt viða fyrir
bolri kjörum, og kvenfólkið,
ineð ráðstefnum og fleiru,
hefur vakið athygli á. hve úti-
lokað er að lifa af dagvinnu-
kaupi.
Ymis sameiginleg mál hafa
hlotið góða afgreiðslu, svo sem
lífeýrismál, dagvistunarmál og
fleira. 1 þella sinn höfum við
fengið lielri vísitölu 4>n áður
hefur þekkzt og uppsagnar-
ákvæði i samningi, ef reynl
verður að ræna henni af okkur.
Vestfirðingar
flýttu samningum
Þeirra aðgerð flýtti samningun-
Samningaþófið hefur staðið
alltof lengi, og það er mitt álit,
að það eigi að breyta um fyrir-
komulag samninga.
Það á að semja í Reykjavík
um sameiginlegar kröfur en
flytja samningana að öðru leyti
út i héruðin.
um og verður kannski til þess,
að fleiri semji heima I framtíð-
inni.
Samningarnir voru nú opnari
og allur bragur þeirra var við-
felldnari en i fyrra.
Spáir það vonandi góðu fyrir
starfið I verkalýðshreyfingunni
i framtíðinni.
Eg tek ekki þátt í að kasta
köpuryröum að Vestfiröingum.
Aóalheióur Bjarnfreósdóttir
formaóur Sóknar.
Aðalheiður
Bjarnfreðsdöttir
umhverfi okkar. Eg nefni bara
Esso, Shell, BP, Union Carbide,
Unilever. Það lætur því að
líkum að S-Afríka á volduga
vini þar sem eru ráðamenn
vesturlanda — og trygga, þótt
þeir séu kannski svolítið
feimnir við að sýna vináttu sína
á yfirborðinu. Þeir hafa komið í
veg fyrir hvers kyns
efnahagslegar refsiaðgerðir
gegn S-Afríku og þrýsting.
Að lokum mætti spyrja, er
við minnumst þessara miklu
óeirða í fyrra, hvort þær hafi
leitt til nokkurs. Oft áður hafa
orðið óeirðir í S-Afríkui
jafnvel mun meiri en í fyrra, og
alltaf hefur þeim lokið með
ósigri hinna undirokuðu eins
og í fyrra — Ég á síst von á
neinu í likingu við þær núna,
þegar lögregla og her eru við
öllu búin. — Það er samdóma
álit allra, sem ég hefi séð tjá sig
um málið, að þrátt fyrir ósigur
og stórhert kúgunartök hafi
óeirðirnar, sem kenndar eru
við Soweto, verið stórt skref
fram í baráttu negra. Þær eru í
fyrsta lagi framhald af sigri
frelsishreyfinganna í Angóla og
Mósambík, svo og versnandi
stöðu kúgaranna í Zimbabwe
(eða Ródeslu) og Namibíu (eða
Suðvestur-Afríku). Hin
almenna þátttaka í þeim kom
alveg flatt upp á
S-Afríkustjórn, sem státar þó af
einhverri öflugustu leyni-
lögreglu veraldar.
Baráttanbyrjaði sem aðgerðir
unglinga, en áður en varði
hafði hún sogað með sér
verkalýð og ýmsa þjóð-
félags- og aldurshópa. Kyn-
blendingar eru flokkaðir