Dagblaðið - 26.01.1980, Blaðsíða 10

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 26. JANÚAR 1980.
BIAÐIB
Útgefandi: Dagbiaöifl hf.
Framkvœmdastjóri: Sveinn R. EyjóHsson. Ritstjóri: Jónas Kristjánsson.
Ritstjómarfulltrúi: Haukur Helgason. Fróttastjóri: ómar Valdimarsson.
Skrifstofustjóri ritstjórnar: Jóhannes Raykdal.
(þróttir: Hallur Sfmonarson. Menning: Aflalsteinn Ingólfsson. Aöstoflarfróttastjóri: Jónas Haraldsson.
Handrit: Ásgrímur Pálsson. Hönnun: Hilmar Karlsson.
Blaflamann: Anna Bjarnason, Atli Rúnar Halldórsson, Atli Stainarsson, Ásgeir Tómasson, Bragi
Stgurflsson, Dóra Stefánsdóttir, El(n Albertsdóttir, Gissur Sigurflsson, Gunnlaugur A. Jónsson, Ólafur
Geirsson, Siguröur Sverrisson.
Ljósmyndir: Ámi Páll Jóhannsson, Bjamleifur Bjamleifsson, Höröur Vilhjálmsson, Ragnar Th. Sigurfls-
son, Sveinn Þormóflsson. Safn: Jón Sœvar Baldvinsson.
Skrifstofustjóri: ólafur Eyjólfsson. Gjaldkeri: Þráinn Þorieifsson. Sölustjóri: Ingvar Sveinsson. Drerfing-
arstjóri: Már E.M. Halldórsson.
Ritstjórn Síðumúla 12. Afgreiflsla, áskriftadeild, auglýsingar og skrifstofur Þverholti 11.
Aöaisfmi blaösins er 27022 (10 Ifnur).
Setning og umbrot: Dagblaflifl hf., Sfflumúla 12. Mynda- og plötugerfl: Hilmir hf., Sfflumúla 12. Prentun
Árvakur hfv Skeífunni 10.
Askriftarverfl á mánufli kr. 4500. Verfl í lausasöki kr. 230 eintakifl.
Lærum af Fríedman
Sjónvarpsviðtalið við Milton
Friedman, nóbelsverðlaunahafa í hag-
fræði, nú í vikunni hefur vakið mikla
athygli og umtal. Jafnvel ýmsir róttækir
vinstri menn gerðu sér ljóst, að af
þessum manni getum við ýmislegt lært í
glímunni við efnahagsvandann.
Stjórnmálamenn í öllum flokkum hérlendis hafa
um langa hríð staðið berstrípaðir í efnahagsmálum.
Hvort sem ríkisstjórnir hafa verið kenndar við vinstri
eða hægri, hefur stefna þeirra í aðalatriðum verið hin
sama. Sú stefna hefur leitt okkur í ógöngur. Friedman
benti á nokkur atriði, sem hafa farið úr böndum hér,
þegar hann ræddi um vandamál Japana.
Hann benti á mikilvægi þess að hafa hemil á
aukningu peningamagnsins. Þetta er einmitt grund-
vallaratriði í kenningum Friedmans. í baráttunni við
verðbólguna verður að halda aukningu peninga í
umferð í skefjum.
Þau ósköp gerðust hér á landi á síðasta ári, að útlán
bankakerfisins og peningamagnið jukust um langt
skeið miklu meira en verðbólgan. Þetta gerðist, þótt
það hefði verið „bannað” samkvæmt Ólafslögum og
yfirlýsingum vinstri stjórnarinnar. Að sjálfsögðu varð
þetta til að keyra verðbólguna áfram.
Alþýðubandalagið virðist ekki hafa skilið þetta og
óvíst er um skilning hinna flokkanna. í tillögum
Alþýðubandalagsins í síðustu viku fólst slökun í
peningamálum og fjármálum ríkisins. Þjóðviljinn birti
i fyrradag á forsíðu vangaveltur sérfræðinga efna-
hagsstofnunarinnar OECD, þar sem bornar voru
brigður á mikilvægi aðhalds í peningamálum. Viðhorf
geta verið nokkuð önnur í ríkjum, þar sem mikið at-
vinnuleysi er til staðar. Við ríkjandi aðstæður hér á
landi á boðskapur Friedmans mikið erindi til okkar,
eins og flestum mun hafa fundizt, sem horfðu á
sjónvarpsþáttinn.
Milton Friedman benti á annað mikilvægt atriði.
Hann lýsti, hvernig útþensla ríkisbáknsins og halli á
ríkisbúskapnum yrðu sem olía á eld verðbólgunnar.
í þeim efnum hefur stjórn íslands mistekizt
herfilega um langa hríð.
Umsvif ríkisins hafa vaxið gífurlega. Yfirleitt hefur
verið halli á ríkisbúskapnum og lántökur í Seðlabanka
með ólíkindum miklar. Þar er að finna eina af helztu
orsökum óðaverðbólgunnar hér á landi. Samt koma
frá ýmsum stjórnmálaflokkanna tillögur og hug-
myndir, sem fela í sér slökun á aðhaldi i fjármálum
ríkisins, og það á tíma óðaverðbólgu og nánast einskis
atvinnuleysis.
Einnig á þessu sviði eiga kenningar Friedmans
meira erindi til okkar en vangaveltur sérfræðinga í
ríkjum, þar sem atvinnuleysi er aðalvandinn í efna-
hagsmálum.
Milton Friedman er ötull stuðningsmaður frjáls-
hyggju. Hann bendir eins og flestir aðrir hagfræðingar
á kosti sem mests frelsis í viðskiptum. Afnám hafta
leiðir, þegar til lengdar lætur, til hagkvæmastrar nýt-
ingar framleiðsluþátta. Af því leiðir, að raunverulegar
þjóðartekjur vaxa.
Hér á landi hafa hin margvislegu höft og ofurvald
hvers konar ,,kommissara” valdið miklu um, hversu
seint gengur að auka þjóðartekjurnar.
Aukning „framleiðni”, framleiðslu á hvern starfs-
mann, var einn helzti þátturinn í síðustu tillögum
Alþýðubandalagsins og vakti nokkrar umræður um,
hversu langt við stæðum að baki grannríkjunum á þvi
sviði.
Lausnin felst ekki í því að magna enn kommissara-
kerfið, heldur í meira frjálsræði í atvinnulífinu.
Auglýsingar í bandarísku sjónvarpi:
Fæstír þola þær,
enþærvirka
Sjónvarpsauglýsingar hafa verið
stór þáttur í lifi flestra Bandarikja-
manna í meira en aldarfjórðung. Fá
„menningarfyrirbæri” hafa verið
meira rædd og flestir eru á einu máli
um að auglýsingar séu óæskilegar.
Samt sem áður fer hlutur þeirra í út-
sendu sjónvarpsefni stöðugt vaxandi.
Hver er framleiðslukostnaður slíkra
auglýsinga? Hvað kostar að sýna
þær? Og hver eru áhrif þeirra? Allt
eru þetta spurningar, sem vakna,
þegar auglýsingarnar hellast yfir
mann við kassann.
Mismunandi
kostnaður
Framleiðslukostnaður sjónvarps-
auglýsinga er afar mismunandi. Smá-
kaupmaðurinn, sem hefur ekki úr
miklu að spila, getur gert slika aug-
lýsingu fyrir um 350.000 krónur með
þvi að vinna mestan hluta hennar
sjálfur. Þá kaupir hann aðeins nauð-
synlega tæknivinnu. Viðameiri aug-
lýsingar, sem sýndar eru út um öll
Bandaríkin og jafnvel erlendis, kosta
sjaldnast undir fjörutiu milljónum.
Stundum fer kostnaður upp í allt að
I20 milljónir • króna.
Sömu sögu er að segja um verð á
útsendingartímanum. Hægt er að
kaupa mjög ódýrar auglýsingar i
bæja- og fylkjastöðvunum, undir
tuttugu þúsund krónum á mínútu.
Venjulega er þó um verulega hærri
upphæðir að ræða. Hálfrar minútu
auglýsing í vinsælum sjónvarpsþætti
kostar í kringum fimmtán milljónir
og hálf mínúta í Super Bowl, sem er
úrslitakeppni i körfuknattleik, getur
farið upp i fimmtíu milljónir króna.
Því fleiri sem áhorfendur eru þeim
mun dýrari er hver sekúnda.
Þau fyrirtæki, sem eyða hvað
mestum peningum i þessar auglýs-
ingar, eru bílafyrirtækin, matvæla-
framleiðendur og sölukeðjur ýmiss
konar. Til dæmis má nefná það að
Sigurjón
Sighvatsson
Sigurjón Sighvatsson er fréttaritari
Dagblaösins í Los Angeles og fjallar
aöaUega um tónlist og kvikmyndir. Á
næstunni birtist eftir hann grein um
kvikmyndina Stony Island.
árið 1979 eyddi Ford Motor Co um
110 milljónum dala i slíkar auglýs-
ingar, General Motors um 160 millj-
ónum og General Foods lnc. um 210
milljónum dala. Aðrir aðilar, sem
nota sjónvarpsauglýsingar mikið, eru
veitingastaðir, einkum þeir sem hafa
á boðstólum svonefnda „ruslfæðu”,
svo sem McDonalds samsteypan og
Burger King.
Reynslusýningar
algengar
Auglýsingagerð er blanda háþró-
aðrar tækni, innblásturs og tilrauna-
starfsemi. Samt reyna þau fyrirtæki,
sem nota þennan miðil, að hafa vaðið
fyrir neðan sig áður en dýr auglýsing
er sett i umferð. Flestar slíkar auglýs-
ingar eru sýndar til reynslu fyrir mis-
munandi hóp áhorfenda til að kanna
áhrifagildi þeirra. Gott dæmi er aug-
lýsing frá hamborgarahringnum
Burger King. Auglýsingunni er ætlað
að höfða fyrst og fremst til barna.
Hún sýnir „Töfrakóng” gera ýmis
töfrabrögð um leið og hann dásamar
framleiðslu fyrirtækisins. Margar
mismunandi tegundir voru gerðar.
„Töfrakóngarnir” voru klæddir í
ýmis gervi, hafðir á mismunandi
stöðum og sumar auglýsingarnar
voru með mismunandi tónlist og
fleira og fleira. Endanlega útgáfan,
sem sýnd var, byggðist á viðbrögðum
fjölda barna sem höfðu séð allar út-
gáfurnar.
Hvernig er hægt að meta áhrif aug-
lýsinganna eftir að sýningar eru
hafnar? Hvað snertir hinar svoköll-
uðu „beinu” auglýsingar, þar sem
neytandinn er hvattur til að hringja
eða skrifa eftir upplýsingum eða
varningi, er auðvelt að meta áhrifin.
En hvað snertir aðrar auglýsingar er
erfitt að segja til um þau. Einkum þó
ef svipaðar auglýsingar eru um leið i
öðrum fjölmiðlum. Að visu er hægt
að sjá hvort salan á umræddri vöru
eykst eða ekki. Þó er ómögulegt að
segja til um hvort aukningin er vegna
sjónvarpsauglýsinganna eða annarra
auglýsinga.
Sjónvarpsauglýsingar innihalda
yfirleitt annars konar upplýsingar en
auglýsingar i öðrum fjölmiðlum, eins
og til dæmis timaritum. Venjulega
eru settar nákvæmari upplýsingar í
timaritaauglýsingarnar. Sjónvarpið
er notað til að segja fólki: „þetta er
góð vara”, en timaritin notuð til nán-
ari útskýringa: „þetta er góð vara
vegna þess að ...”
Endurtekning
nauðsynleg
Margan leikmann hefur oft furðað
á því hversu oft sömu auglýsingarnar
eru sýndar. Ástæðurnar fyrir þvi eru
margar. í fyrsta.lagi yrði of dýrt að
gera auglýsingar ef sýningartímabilið
væri styttra. í öðru lagi er endurtekn-
ing auglýsinganna það sem nefnt er
„fjöldasaðning”; þess oftar sem aug-
lýsing er- sýnd, þeim mun meir
stækkar hópurinn sem sér hana i það
Er Sjálfstæðis-
f lokkurínn orðinn
gustukaflokkur?
— sem byggist upp á ábyrgðariausum súkkulaðidrengjum,
sem ekki nenna að vinna og geta ekki hugsað sjálfstætt
Undanfarnar vikur hcf ég lcsii
greinar, eftir sjálfstæðismenn, sem
fjalla um hið óvænta tap Sjálfstæðis-
flokksins i nýafstöðnum kosningum.
Ég vil leggja mitt lóð á vogarskálina í
umræðunni um, af hverju Sjálf-
stæðisflokkurinn tapaði. Ég kenni
uppeldi ungu mannanna um, sem
sjálfstæðisforustan hefur gleypt við
til að stjórna og leggja á ráðin til að
stækka flokkinn.
í Morgunblaðinu 8.12. sl. er grein
eftir Birgi ísleif Gunnarsson. Hann
segir þar m.a. að við höfum lagt
gífurlega vinnu í að móta stefnu
flokksins, og harmar hann mjög
kosningaúrslitin, sem skiljanlegt er.
Ég vil bara segja við Birgi: Ósköp er
leitt til þess að vita hve blindur þú ert
og einnig aðrir ráðandi menn í Sjálf-
stæðisflokknum að taka þig i innsta
hring flokksins til að skipuleggja og
auka fylgi flokksins eftir þær hörm-
ungar sem þú fékkst í siðustu borgar-
stjórnarkosningum.
Eins og alþjóð veit var Sjálfstæðis-
flokkurinn búinn að stjórna Reykja-
víkurborg i nærfellt 50 ár. En eftir
stutta veru þína sem borgarstjóri
varstu ekki beisnari en það fyrir
síðustu borgarstjórnarkosningar, að
þegar þið Guðrún Helgadóttir
komuð fram í sjónvarpinu hakkaði
Guðrún þig í sig og þú gast litlu sem
engu svarað. Bara ranghvolfdir
augunum og varst vandræðalegur.
Þá vorkenndi ég þér mikið og hélt að
augu þín kæmust ekki á sinn rétta
stað aftur. En Guðrún sá hvemig
komið var fyrir þér og sagði:Birgir
minn, þú hefur stundum verið góður
borgarstjóri en það gerir ekkert til
þótt þú og þinn flokkur fái hvíld eitt
kjörtímabil. Þá brostir þú þínu
fallega brosi og augastein'ar þínir
komust á sinn rétta stað aftur. Mikið
var ég fegin þá. Ég var farin að
halda að þú misstir alveg sjónina af
því að Guðrún sagði þér sannleikann.
Sök menntamanna
Ég þekki Birgi ísleif Gunnarsson
ekki neitt og þar af leiðandi ekkert til
hans uppeldis. En það mætti segja
mér að hann sé einn af þessum ekla
súkkulaðidrengjum, sem hafa aldrei
unnið við atvinnuvegi þjóðarinnar og
alltaf verið nr. I á sínu heimili og allt
verið látið eftir honum, og þar af
leiðandi aldreiveriðandmælt fyrren í
áðurgreindum sjónvarpsþætti. Ég er
ekki á móti menntun, en ég vil gera
það að skyldu að menntafólk vinni
fyrir sér á sumrin, meðan nám
stendur, og sé svo 3—5 ár á
sjónum allan ársins hring og 2—3 ár i
sveit. Þá kynntist það atvinnuvegum
þjóðarinnar og þá fyrst gæti BÍG
farið að stjórna Sjálfstæðisflokknum
með sér betri mönnum, ef þeir fá þá
aðgang að stjórn og stefnu Sjálf-
stæðisflokksins fyrir súkkulaði-
drengjunum sem hafa ótakmarkað
álit á sér. Súkkulaðidrengirnir í Sjálf-
stæðisflokknum ættu að taka Ellert
B. Schram sér til fyrirmyndar. Ég
álykta að hann hafi mikla hæfileika
sem forystumaður flokksins þegar
hann hefur sjóast í talsverðan tíma i
~ viðbót.