Dagblaðið - 02.02.1981, Blaðsíða 22

■>2
!
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 2. FEBRÚAR 1981.
Menning
Menning
Menning
Menning
I
Allt frá dögum Grikkja hefur geð-
veiki verið talin fylgifiskur listgáf-
unnar. Listamaðurinn hlaut innblást-
ur sinn frá guðunum, en sásköpunar-
andi gat auðveldlega snúist upp í
fítonsanda sem tortímt gat sinni hins
skapandi manns innan frá. Skilning-
ur á eðli sköpunar óx er nær dró
tuttugustu öldinni. Fyrst varð lista-
maðurinn einfaldlega handverks-
maður með sérgáfur, síðan ofur-
menni á sviði andans, sjálfum sér
nógur og Guði óháður, og á 19. öld
voru listamenn orðnir sæmilega
virðuleg stétt, rétt eins og hver önnur.
Kenningin um náinn skyldleika geð-
veiki og sköpunar komst aftur í tísku
á tuttugustu öldinni, merkilegt nokk.
Sumpart réðu þessari hugarfarsbreyt-
ingu rómantískar bábiljur um lista-
manninn sem leggurallt í sölurnar.
Eigin mátt og megin
Samkvæmt þeim er geðveiki van
Goghs eðlileg afleiðing sköpunargáfu
hans, — þótt vitað sé að van Gogh
snerti aldrei á pensli þegar hann fékk
geðveikisköst og hann fyrirfór sér
vegna þess að hann taldi sig ekki geta
sinnt myndlist sinni vegna sinnis-
veiki. Siðan kyntu sumir listamenn
sjálfir undir þessum hugmyndum,
með því að halda á lofti myndlist geð-
veikra, barna, frumstæðra þjóða, —
og undirvitundarinnar eins og kúbist-
ar, expressjónistar og súrrealistar
gerðu óspart.
Loks fékk kenningin um tæpa geð-
heilsu listamannsins byr undir báða
vængi við rannsóknir sálfræðinga og
þjóðfélagsfræðinga. í þeirri útsetn-
ingu kenningarinnar er listamannin-
um hættara við geðrænum kvillum
en mörgum öðrum, sökum þess hve
mjög hann verður að reiða sig á sjálf-
an sig í starfi sínu og einnig vegna
krefjandi eðlis allrar listsköpunar.
Geggjuð hugmynd
Nú held ég varla að nokkur haldi
því l'ram að alvarlega geðtruflað
fólk, með eða án listgáfu, sé þess
megnugt að skapa marktæk listaverk
í því sálarástandi. Þótt sköpunin eigi
kannski upptök sín í undirvitund, þá
er það meðvitundin sem færir hana í
það form sem hún þarfnast svo að
MEDRETTURAÐI
áhorfandi megi meðtaka boðskap
hennar, formlegan sem efnislegan.
Hugdetta getur verið fáránleg eða
„geggjuð”, en listamaðurinn þarf á
sínum „fulde fem” að halda, til að
koma henni fyrir í réttu samhengi,
þar sem hún getur verið samkvæm
sjálfri sér OG lógísk á sína visu
Sænski listamaðurinn Carl Freder-
ik Hill (1849—1911) sem nú er í sviðs-
ljósinu að Kjarvalsstöðum, skipar
dálítið sérstakan sess í listasögunni.
Hann var sonur mikils sérvitrings,
Sýning á verkum Caris Frederiks Hill
aðKjarvaisstöðum
Myndlist
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
Teikning eftir Carl Frederik Hill.
átti erfiða æsku og eftir nám og dvöl í
París, þar sem hann varð fyrir áhrif-
um af Barbízon landslagsmálurum,
síðar Impressjónistum, fór Hill loks
yfirum, var settur á hæli í París og
loks fluttur heim til Lundar, þar sem
hann bjó í yfir 30 ár.
Ekki úr böndunum
Síðari tíma rannsóknir hafa flokk-
að geðveilu Hills undir kleyfhugasýki
með snert af ofsóknarbrjálæði
(paranoic schizophrenic), en hún var
það væg að Hill tókst eftir sem áður
að tjá sig í ógrynni teikninga. Þar
vellur fram óheft undirvitund þessa
ógæfusama listamanns, niðurbæld
erótíkin jafnt sem sektartilfinningin
yfir henni, óttinn, stórmennsku-
brjálæðið og tryllingsleg gleðin. En í
furðuveröld sinni er Hill samt sem
áður það lipur teiknari og svo með-
vitandi um eðli og endamörk mynd-
flatarins, að hugmyndir hans fara
sjaldnast úr böndunum.
Því er það sem þær eru svona
áhrifamiklar, margar hverjar, sér-
ílagi hallarmyndirnar og runurnar.
Það var einmitt yfirveguð geðveiki af
þessu tagi sem súrrealistar sóttust svo
mjög eftir að túlka, en tókst sjaldan,
— einfaldlega vegna þess að þeir voru
með „réttu ráði” en Hill ekki.
Dýru verði keypt
Salvador Dali gerði sér t.a.m. upp
sálsýki sem hann nefndi „krítíska
paranoju” og sagði að eini munurinn
á brjálæðingi og sjálfum sér væri sá
að hann væri sjálfur ekki brjálaður.
Þótti sumum sá munur vera tals-
verður.
Sjálfur keypti Hill listgáfu sína háu
verði, kannski of háu, ef við lítum til
þeirrar myndlistar sem hann varð að
gefa upp á bátinn er sálsýkin heltók
hann. Ég held að ekki þurfi að fjöl-
yrða um þær teikningar Hills sem
uppi hanga að Kjarvalsstöðum. Þær
skýra sig best sjálfar, öfugt við margt
annað sem hangir í sýningarsölum
nútímans. En ekki er verið að dekra
við sýningargestinn, því' teikning-
arnar hanga þarna í þráðbeinni röð
allt 1 kring um salinn, brúnar á brún-
um veggjum.
-AI.
VANTA5,C FRAMRUÐU?
fTT
VHtexW isetninga
BÍLRÚÐAN
Ath. hvort vtf getum aðstoðað.
ísetningar á staðnum.
SKÚLAGÚTU 26
SÍMAR 25755 0G 25780
Rakarastofan Klapparstíg
Sími 12725
Hárgreiðslustofa Klapparstíg
Tímapantanir
13010
ÞJONUSTi
VARAHUtii
[SMURSTÖð
JÍLAGLER.
MÁLUN
NÝKOMNAR
bílalyftur fyrir verkstæði
og einkanotkun, margs
konar.
Altt á sama staö Laugawegi 118-Simi 22240
EGILL VILHJÁLMSSON HE
■ ■ ___. ___________' . -
ENDAPUNKTUR
Tónleikar Margot Rödin og Jan Eyron í
Norœna húsinu 24. janúar.
Á verkefnaskrá: Ljóðsöngvar eftir Ture Rang-
ström, Wilholm Stenhammar, Hugo AHvón,
Wilholm Petetterson Borgor, Johannos
Brahms, Hugo Wolf, Richard Strauss, Carl
Loewe, Robort Schumann og Franz Liszt
Margot Rödin og Jan Eyron voru
gestir Norræna hússins á lokaspretti
yfirstandandi aukalistahátiðar.
Réttar sagt sænskt framlag til henn-
ar. — Það mega sænskir ljóðasöngv-
arar eiga, að þjóðhollir eru þeir. Ég
minnist vart tónleika sænsks söngv-
ara, að hann syngi ekki á drjúgum.
hluta efnisskrár lög tónskálda sinnar
eigin þjóðar. Þannig hafa íslenskir
áheyrendur fengið að kynnast
nokkuð vel verkum manna eins og
Petterson-Berger, Alfvén og Sten-
hammar. Ég verð fyrir þær sakir að
segja eins og er, að einmitt þessi
þjóðhollusta Svíanna hefur opnað
augu mín fyrir því að frumkvöðlar
íslenskrar tónlistar, sem flestir voru
samtíðarmenn þessara ágáetu sænsku
tónskálda, voru hreint ekki einir í
heiminum, eins og stundum hefur
verið látið í veðri vaka. Þar fyrir
getum við verið þjóðhollustu Svía
töluvert þakklát.
Allir vildu hana skapað
hafa
Margot Rödin fór á kostum í söng
sínum í Norræna húsinu. Hún er
mikilhæf söngkona, sem fer vel með
bæði texta og lag. Hún er vel öguð í
söng sínum en leyfir sér þó að slaka á
Tónlist
Margot Rödin
stöku sinnum túlkunarinnar vegna.
Ég imynda mér að rödd hennar hafi
þurft mikillar og strangrar skólunar
við, en sé aftur á móti ein þeirra
radda, sem hver söngkennari vildi
skapaðhafa.
Hinn fullkomni
meðreiðarsveinn
Söngkonunni til fulltingis var Jan
Eyron við píanóið. Jan Eyron er í
hópi hinna fullkomnu úndirleikara.
Hann hefur einhverja dularfulla til-
finningu fyrir nákvæmlega rétta
hraðanum, styrknum, áherslunum og
öllu þvi. Hann er svo nákvæmur í
öllu tilliti, að við borð liggur að
manni hætti að finnast leikur hans
spennandi. Hefði ekki upp á borið
svo skemmtileg mannleg mistök við
niðurröðun aukalaga, hefði mér
eflaust orðið á að álíta hann nánast
vélrænan.
Tónleikar þeirra Margot Rödin og
Jan Eyron reyndust ágætur enda-
punktur á þessa sumpart lokuðu
listahátíð Eriks Sönderholm. Hann
hefur að minnsta kosti gert heiðar-
lega tilraun til að smíða tónleikasal úr
steindauðum fyrirlestrasal í for-
stjóratíðsinni.
-EM.
BC!P