Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1945, Blaðsíða 45

LANDSBOKASAFNIÐ
STUTT YFIRLIT
Samið hejir
PÁLL EGGERT ÓLASON
Þeir, sem kunnugir eru fornbréfasafni voru (Diplomatarium Is-
Forspjall landicum), sem nú er prentað fram á árið 1563, eða blaða í því,
vita eða sjá víða getið um bækur (handrit), einkum í eigu kirkna, klaustra og byskups-
stóla, og jafnvel prentaðar bækur á stöku stað, er líða tekur á. Fátt hefir verið gert til
þess að kanna þessar eða svipaðar heimildir til fulls. Þess má geta, að sænskur fræði-
maður, Emil Olmer, hefir birt á prenti skrá um þessi efni, og tekur hún yfir árin 1179
—1490, „Boksamlingar pá Island 1179—1490 enligt diplom“, Gautaborg 1902 (er í
Göteborgs högskolas ársskrift 1902, II). Hefir höfundurinn þar eingöngu fyrir sér að
heimildum hið íslenzka fornbréfasafn, og má fylla þetta rit nokkuð eftir öðrum íslenzk-
um ritum. Þess er og að geta, að mjög munar um í þessu efni árin 1491—1563 í forn-
bréfasafninu, en skjöl þeirra ára eru komin út, síðan er þetta rit var birt. Að öðru leyti
er engin fullkomin rannsókn til um þetta efni. En við hefir það borið, að einstakir höf-
undar hafa kannað heimildir um sumar prentaðar íslenzkar bækur og handrit og birt
þær rannsóknir á prenti.
Það er auðráðið af ýmsum heimildum, að fyrir siðskipti hafa verið allmikil bóka-
söfn í ýmsum klaustranna og á liyskupsstólunum. Eftir þann tíma bafa þau smám
saman tvístrazt. Ber margt til þess. Þegar klaustrin voru að fullu lögð niður og seld á
leigu (1554), hafa sennilega ekki margir klausturhaldaranna hirt um gæzlu handrit-
anna. í annan stað var ýmsum yfirmönnum hins lútherska siðar ekki gefið um varð-
veizlu þeirra handrita og bóka, er þeir liugðu að hafa að geyma kaþólsk fræði eða
minjar um þau efni. Einstætt mun þó það dæmi, sem kunnugt er frá Helgafelli á önd-
verðri 17. öld, er prestur þar lét kasta á eld dyngjum af fornum handritum og bókum,
sem hið forna klaustur liafði átt. Brunar urðu í Skálholti 1589 og 1630 og að Hólum
1709. Utlendingar tóku laust eftir 1600 að gefa gaum að íslenzkum handritum fornum,
og frá því um miðja 17. öld tóku sænskir og danskir þjóðhöfðingjar og jafnvel ýmsir
aðrir máttarmenn að sækjast eftir íslenzkum handritum og draga þau til sín. Byskups-