Vísbending - 23.01.1992, Blaðsíða 1

V
Viku
ISBENDING
r i t um viðskipti og efnahagsmál
23.
janúar
1992
4. tbl. 10. árg.
Einkavæðingaráform hjá ríkinu
Fjárhæðir í milljónum króna
Hagnaður Eiginfé Eignarhlutur
1990 1990 ríkisins
Áburðarverksmiðja ríkisins 17 1.500 100%
Búnaðarbanki Islands 203 3.000 100%
Ferðaskrifstofa Islands * * 33%
Bifreiðaskoðun íslands hf. 86 250 50%
Endurvinnslan hf. -11 30 38%
Prentsmiðjan Gutenberg hf. -2 140 100%
Sementsverksmiðja ríkisins -14 800 100%
Síldarverksmiðjurríkisins -157 380 100%
Skipaútgerð ríkisins -216 450 100%
Samtals 6.500
*Ekki gefið upp
Ríkisstjórn og einstakir ráðherrar hafa gefið til kynna að ætlunin sé að einkavæða þessi
fyrirtæki á kjörtímabilinu. Þegar er byrjað að selja eignir eins fyrirtækis Skipaútgerðar
ríkisins, en ætla má að hin verði flest seld á hlutabréfamarkaði.
Einka-
væðing
Ríkisstjórnin stefnir að því að konta
nokkrum ríkisfyrirtækjum í einkaeign á
næstu árum og nú nýlega hefur verið
sagt frá hugmyndum um einkavæðingu
borgarfyrirtækja. Af nógu er að taka,
því að áætlað hefur verið að 75%
eiginfjár fimmtíu stærstu fyrirtækja á
íslandi, um 120 milljarðar króna, séu í
eigu nkis og sveitarfélaga. Víða um
lönd hefur fjöldi fyrirtækja í opinberri
eigu verið færður í hendur einkaaðila
undanfarin tíu ár. Aðalmarkmiðið er
að draga úr opinberum afskiptum og að
einkaframtak og satnkeppni fái að njóta
sín. Annað markmið einkavæðingarer
að afla tekna. Ríkisstjórnin stefnir að
því að tekjur af sölu eigna verði 1 -2% af
útgjöldum ríkissjóðs á kjörtímabilinu,
enþaðeru 1-2 milljarðarkrónaáári. A
árinu 1992 er ætlunin að selja
ríkisfyrirtæki fyrir einn milljarð króna.
En ekki má líta á fé sem fæst fyrir eignir
sem hverjar aðrar tekj ur. Peningar koma
í ríkissjóð, en á móti minnka aðrar eignir
ríkisins. Sala eigna kemur því ekki í
staðinn fyrir skatta eða niðurskurð
útgjalda.
Er rétt að hefja
einkavæðingu núna?
Komið hefur fram sú skoðun, að þar
sem sparnaður sé óvenjulítill í þjóð-
félaginu þessa stundina, sé ef til vill ekki
rétti tíminn til þess að fara út í mikla
einkavæðingu núna. Hér er rétt að
skoða h ve mikl u munar um einn milijarð
á ári í viðbót á hlutabréfamarkaðinn.
Samkvæmt lauslegri samantekt Seðla-
banka voru alls boðin út ný hlutabréf
fyrir fjóra milljarða á nýliðnu ári. Að
viðbættri sölu verðbréfafyrirtækjanna
á gömlu hlutafé var heildarsalan um sex
oghálfurmilljarðurárið 1991. Miðað
við þessar tölur kæmi á óvart að einn
milljarður í viðbót væri markaðnum
ummegn. Hins vegar er hugsanlegt að
nú fengist nokkru lægra verð fy rir félögin
en ef sparnaður væri meiri.
Hvaða fyrirtæki á að
einkavæða?
Hér að framan kom fram að megin-
markmiðið með einkavæðingu hlýtur
að vera að bæta rekstur fyrirtækjanna,
Samkvæmt því liggur beinast við að
ríki og sveitarfélög losi sig við fyrirtæki
sem hafa gengið illa, því að þar ættu að
vera mestir möguleikar á að bæta
reksturinn. En áhinnbóginn máætla að
vel stödd fyrirtæki séu seljanlegri.
Hvaða ástæðu hafa ríki og sveitarfélög
til þess að selja fyrirtæki, ef ekki verður
séð að rekstur þeirra breytist að ráði
við það? Þessu má svara með annarri
spurningu: Er einhver ástæða til þess
að binda opinbert fé í slfkum fyrir-
tækjum? Ríkiseign á Búnaðar-
bankanum samsvarar því, að hvert
mannsbam hér á landi eigi 12.000 krónur
í bankanum (þá er miðað við eiginfé
hans). Sumir gætu hugsað sér að eiga
stærri hlut í bankanum, en aðrir vildu
eflaust gera eitthvað annað við
peningana.
Auðveldast er að einkavæða þau
fyrirtæki sem eru ísamkeppni. Misjöfn
reynsla er af sölu fyrirtækja sem sitja ein
að sínum markaði. Hér á síðunni er
listi yfir þau fyrirtæki sem rfkið ætlar
að selja á næstu árum. Þar eru nokkur
fyrirtæki sem ekki eru í neinni sam-
keppni: Aburðarverksmiðjan,
Bifreiðaskoðun Islands, Endurvinnslan
og Sementsverksmiðjan. Öll þessi
fyrirtæki hafa einkaleyfi á sínu sviði,
nema Sementsverksmiðjan. Nauðsyn-
legt er að halda uppi ströngu eftirliti
með einokunarfyrirtækjum, ekki síst
þegar þau eru í einkaeign (eins og
Bifreiðaskoðun og Endurvinnslan eru
reyndar nú þegar að ntiklu leyti). En
einfaldast væri þó íþessum tilfellum að
stefna að því að fella einkaleyfin úr
gildi.
Ríkisfyrirtækjum breytt í
hlutafélög
Fyrsta skrefið í átt að einkavæðingu
er oft að breyta fyrirtækjunum í
hlutafélög. Eftir það nær ábyrgð ríkisins
aðeins til hlutafjárins, í stað þess að
það ábyrgist allar skuldbindingar
fyrirtækisins. Þetta verður til dæmis til
þess að fyrirtækin þurfa að huga betur
að tryggingum. Sum fyrirtækin á
listanum eru nú þegar hlutafélög, en ætla
má að hinum verði breytt í hlutafélög á
næstunni (fy rir utan Skipaútgerðina, sem
verður lögð niður). Til greina kemur
að gera fleiri opinber fyrirtæki að
hlutafélögum, og hafa þar verið nefnd
Landsvirkjun, Póstur og sími og
Rafmagnsveitur rfkisins. Sumir hafa
áhyggjur af breytingu ríkisbanka í
• Einkavœðing
9 Sala orkufyrirtœkja
9 Veiðigjald