Vísbending - 25.06.1992, Blaðsíða 2

olli einkum áður fyrr, þegar fólki og
fyrirtækjum var mismunað gróflega í
skjóli skömmtunaráerlendum gjaldeyri
og lánsfé. Ég lít líka svo á, að enginn
hagfræðingur geti fjallað af skynsemd
og sanngirni um tilskipanabúskap
kommúnistaríkjanna fyrrverandi í
Austur-Evrópu og hörmulegar afleiðingar
hans fyrir fólkið í þessum löndum án
þess að fjalla jafnframt um þá ofboðslegu
mismunun, sóun og spillingu, sem eru
óhjákvæmilegur fylgifiskur þvílíkra
búskaparhátta. Og ég hef með svipuðu
hugarfari ekki heldur talið mér vera fært
að fjalla um núverandi
sjávarútvegsstefnu íslenzkra stjórnvalda
án þess að greina frá því, að ég tel þessa
stefnu ekki aðeins óhagkvæma, heldur
einnig óréttláta, þótt ég hafi að vísu lagt
höfuðáherzlu áhagkvæmnishlið málsins
hingað til án þess að reyna að gera
réttlætishliðinni viðhlítandi skil.
Hvað um það, þessi þrjú dæmi eru
hafin yfir skynsamlegan ágreining í
mínum huga. Énginn hagfræðingur, sem
ég þekki, er hlynntur þeirri mismunun,
sem felst í skömmtun gjaldeyris, lánsfjár
eða veiðiheimilda, af réttlætisástæðum.
Þeir hagfræðingar, sem verja eða styðja
núverandi sjávarútvegsstefnu, virðast
gera það af því, að þeir telja hana
hagkvæmari í einhverjum skilningi en
aðrar færar leiðir að settu marki þrátt
fyrir það ranglæti, sem hún hefur í för
með sér. Þeir virðast líta svo á, að
stefnubreyting sé óframkvæmanleg í Ijósi
ríkjandi styrkleikahlutfalla á
stjórnmálavettvangi.
Ég er á öðru máli. Ég er þeirrar
skoðunar, að sala veiðileyfa eða álagning
veiðigjalds í einhverri mynd ásamt
frjálsum viðskiptum með veiðiheimildir
á opnum og heilbrigðunt markaði væri
bæði hagkvæmari og réttlátari en
núverandi skipan. Ég tel, að ný
sjávarútvegsstefna sé nauðsynlegur
hlekkur í þeirri hagstjómarbót, sem við
þurfum á að halda í þessu landi, ef við
eigum ekki að halda áfram að dragast
aftur úr öðrum Evrópuþjóðum á næstu
árum. Ég spái því, að meiri hluti Alþingis
með fólkið í landinu að bakhjarli muni
komast að sömu niðurstöðu í fyllingu
tímans.
(framhald í næsta blaði)
Höfundur er prófessor við
Háskóla Islands
I
Einka-
væðing
fiski-
stofnanna!
Birgir Þór Runólfsson
Ragnar Árnason, prófessor í
fiskihagfræði, hefur réttilega bent á að
tilkoma kvótakerfis sé spor í rétta átt.
Kerfið(með nokkrum breytingum þó)
tryggir að leyfður heildarafli sé tekinn
með hagkvæmasta hætti. Með afla-
kvótunum deildum niður á skip, breyti
veiðimennimir úr því að reyna að veiða
sem flesta fiska í það að afla sem flestra
króna. Úr verður skynsamlegra kapp,
skipunum fækkar og arðsköpun verður
í stað arðsóunar. Veiðamar verða því
eins hagkvæmar og mögulegt er!
Ragnar bendir hins vegar á að
kvótakerfið, sem slíkt, tryggi ekki að
heildaraflinn sé rétt ákvarðaður.
Hagfræðileg hámörkun heildaraflans,
þ.e. burtséð frá því hvemig sá afli er
tekinn, er annars konar vandamál og er
ekki síður mikilvægt að heppileg lausn
finnist á því. Ákvörðunin um heildarafla
er ekki nema að hluta líffræðileg
spuming. Það er í raun ekki verið að
spyrja um líffræðilega hámörkun
fiskistofnanna. Ákvörðunin er um
hagfærðilega hámörkun heildaraflans,
en hún snýst um það að hámarka
peningalegt virði auðlindarinnar! Þetta
er ekki bara spuming um hámörkun
tekna af veiðunum í ár, heldur hámörkun
arðs af fiskistofnunum um alla framtíð.
Til að ná fullri hagkvæmni, bæði
hagkvæmni við veiðarnar og
hagkvæmasta heildarveiðimagni á
hverjum tíma, þarf að finna þann feril
sem gefur mestar tekjur í framtíðinni.
Aflakvótakerfi til
einföldunar
Við önnur fiskveiðistjómunarkerfi en
aflahlutdeildir væri þessi ákvörðun
miklum takmörkunum háð. Stjómandi
veiðanna yrði að ráða yfir slíkri
þekkingu, gagnaöflun og reiknigetu að
yfirmannlegurværi. Aflahlutdeildakerfi
ÍSBENDING
auðveldar þetta þó til mikilla muna. Með
slíku kerfi, þar sem kvótamir ganga
kaupum og sölu á markaði eins og aðrar
eignir, verður ákvörðunartakan mun
einfaldari. Kvótarnir öðlast verð á
markaði, verð sem byggir á núvirði þess
arðs sem þátttakendur á markaðnum telja
að kvótanýtingin gefi af sér. Því
fullkomnari og virkari sem markaðurinn
er, því meiri eru líkurnar á að um rétta
ákvörðun geti verið að ræða um
heildaraflaferilinn. Verð aflakvóta á
markaðnum á því að ráða því hversu
mikið er veitt á hverjum tíma, því að á
kvótamarkaðnum er samankomin sú
besta þekking sem fyrir hendi er á
fiskveiðunum. Þátttakendur á
kvótamarkaði, allar útgerðir fiskiskipa,
búa yfir bestu fáanlegu þekkingu um
eigin aðstæður. Auk þess hafa þær alla
hvatningu til að afla sér bestu mögulegu
þekkingar á veiðihorfum, fiskistofnum
og mörkuðum. Þessi þekking skapar
verð á aflakvótana.
Frá afnotarétti til
eignarréttar
Veiðiheimildir þær sem úthlutað er í
núverandi kvótakerfi eru ekki sannar
eignir, þó kvótamir hafi reyndar marga
þá þætti sem eign hefur. Éins og eign,
eru kvótamir framseljanlegir, þeir eru
deilanlegir og sémýttir. Til þess að geta
talistfulleignþurfakvótamir, til viðbótar,
að vera varanlegir, sveigjanlegir og
óumdeilanlegir. Aflahlutdeildimar eru
því frekarrétturtil afnotahelduren réttur
til eignar. Þeir sem aðhyllast
einhverskonar aflakvótakerfi telja að
heppilegasta þróunin í málefnum
fiskveiðanna sé að kvótarnir verði í
framtíðinni fullkomin eign einstaklinga.
Þeirteljaaðaflahlutdeildirframtíðarinnar
verði að hafa alla þá þætti sem
raunverulegar eignir hafa. Þetta eru nær
allir stuðningsmenn kvótakerfis sammála
unt. Menn greinir reyndar síðan á um
það h vort þessi eign verði eign á réttinum
til veiðanna eða eign á fiskistofnunum
sjálfum og hvort skattleggja þurfi þessi
eignarréttindi sérstaklega. Hitt greinir
aðila ekki á um, að fullur eignarréttur
verður að myndast. Ástæður þess að
eignarréttur, í stað afnota- eða leiguréttar,
verður að myndast eru að finna í
hvatninga- og umboðsvandanum. Svo
framarlega serrt aðeins er urn takmörkuð
réttindi aðræðaerhælt við að skynsamir
veiðimenn líti ekki á fiskistofnanna eða
veiðarnar sem framtíðarhagsmuni sína.
Þeim hættir þá til að taka ákvarðanir eða
haga sér eins og um skammtímaávinning
sé að ræða. Fiskmenn myndu t.d. halda
áfram að svindlaákvótunum, þ.e. svindla
á tegundum og fara fram úr kvóta, og
2