Vísbending - 28.08.1992, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
28.
ágúst
1992
34. tbl. 10. árg.
Einkavæðing
hefur sparað
milljarða
króna
Þór Sigfússon
Einkavæðing og atkvæðaöflun hafa
átt litla samleið. Það eru helst aukin,
opinber afskipti af atvinnulífinu sem
hafa hjalpað stjómmálamönnum við
atkvæðaöflun. Það virðist því miður
sem allt fram á síðuslu ár hafi
stjórnmálamenn talið æskilegra að setja
á stofn opinber fyrirtæki, eða að hið
opinbera taki þátt í fyrirtækjarekstri,
frekar en að selja þau opinberu fyrirtæki
sem fyrir eru. Með ríkisvæðingu (þátt-
töku hins opinbera í atvinnurekstri, sem
áður var alveg á herðum einkaaðila)
geta stjórnmálamenn keypt atkvæði
sérhagsmunahópa og slíkt hafa þeir
stundað af miklu kappi á undanfömum
árum (sjá grein Tómasar Hanssonar í
33. tbl.). Keppni einkavæðingar og
ríkisvæðingar rná þó snúa
einkavæðingunni í vil til langframa með
því að benda á þann sparnað og
hagræðingu sem náðst hefur með
einkavæðingu og látaþá stjórnmálamenn
njóta sem hafa komið henni á. Hér á
landi hafa stjórnmálamenn úr næstum
öllum stjórnmálaflokkunum einkavætt,
en hér eins og erlendis er einkavæðing
komin á stefnuskrá ýmissa flokka sem
áður voru alveg á nróti henni.
Almannavalsfræðin hefur bent á að
stjórnmálamenn vilji ná endurkjöri og
starf þeirra markist því af þeirri viðleitni
að afla sem flestra atkvæða. Ef
einkavæðing skilar þjóðhagslegum
árangri er brýnt að stjórnmálamenn sjái
sér hag í því að einkavæða og það munu
þeir helst gera ef sá árangur sem náðst
hefur og mun nást með einkavæðingu
hérlendis er kynntur fyrir kjósendum.
Þeir stjórnmálamenn sem ýtt hafa á
eftir einkavæðingu hafa lítið fengið
annað en skainmir fyrir. Þeim er oft
brigslað um spillingu og jafnvel er haft
í hótunum við þá. Mörg þeirra fyrirtækja
( Rekstrarframlög til nokkurraj
opinberra fyrirtækja síðustu 6
árin fyrir einkavæðingu
í milljónum króna ( verðlag 1992)
Álafoss 2.000*
Bæjarútgerðin 500§
Ferðaskrifstofa Islands 0
Landssmiðjan 100
Menningarsjóður 66
Ríkisskip 1.800
Útvegsbankinn 3.000
Þormóður rammi 300
Alls framlög 7.800
*Ekki hefur verið tekið tillit til eigna sem
ríkið fékk upp í þessa greiðslu, enda óvíst
hvað fæst fyrir þær.
§Ekki er tekið tillit til 700 milljóna króna
framlags Reykjavíkurborgar til Granda,
enda seldi borgin hlutabréf sín nokkru síðar
og fékk þannig framlag sitt aflur.
sem hafa verið einkavædd hafa sýnt
ágætan árangur, en loksins þegar það
liggur ljóst fyrir þá erum við kjósendur
búnirað gleyma hvaða stjómmálamenn
eða flokkar stóðu að einkavæðingunni.
Þannig situr því stjórnmálamaðurinn
eftir með óánægju ýmissa hópa sem
misstu spón úr aski sínum með
einkavæðingunni og munu því ekki kjósa
hanneðahanaínæstukosningum. Ekki
nóg með það, stjórnmálamaðurinn sér
engin ný atkvæði loksins þegar árangur
einkavæðingarinnar kemur í ljós. Við
kjósendur erurn þá búnir að gleyma hver
gerði hvað og hversu mikið sparaðist.
Nefnum nokkur dænti.
Einkavæðing á níunda
áratugnum
Þegar Bæjarútgerð Reykjavíkur var
breytl í hlutafélag var talað utu að
áhrifaættir í Reykjavík hefðu fengið
fyrirtækið á silfurfati og jafnframt væri
atvinnuöryggi starfsmanna í hættu.
Starfsmenn álykiuðu gegn einka-
væðingunni, sem og stjómmálasamtök
og launþegafélög. Árin 1982-1984 var
styrkur Reyk javíkurborgar við
Bæjarútgerðina sem samsvarar um
hálfum milljarði króna á verðlagi 1992.
Árið 1985 var Grandi hf. settur á
laggirnar og þá var framlag Reykjavíkur-
borgar á verðlagi ársins 1992 rúmlega
700 milljónir króna. Eftir það komu
ekki til nein framlög frá Reykjavíkurborg
til Granda hf. og seldi borgin síðan sinn
hlut í fyrirtækinu nokkru síðar.
Ef miðað er við landstölur um hreinan
hagnað (tap) sein hlutfall af heildar-
tekjum í fiskveiðum og fiskvinnslu á
árunutn eftir einkavæðingu Bæjar-
útgerðarinnar þá virðist ljóst að taprekstur
útgerðarinnar frá árinu 1985 fram á
þennan dag hefði verið minni en á
árunum 1982-1984 og þá sérstaklega í
fiskveiðum. Miðað við tölur fyrir-
tækisins um hagnað sem hlutfall af
rekstrartekjum á árunum fyrir einka-
væðingu, sem var töluvert yfir
landsmeðaltali, er þó mjög líklegt að
fyrirtækið hefði haldið áfram taprekstri.
Ekki verður gerð tilraun til að meta það
tap sem orðið hefði og framlög Reykja-
víkurborgar vegna þess, hefði útgerðin
ekki verið seld. Þó er ljóst að lapið gæti
skipt hundruðum milljóna króna.
Grandi er núna eitt öflugasta
sjávarútvegsfyrirtæki á landinu. Það
hefur náð að auka verulega hagkvæmni
í rekstri, nt.a. með sameiningu og
sérhæfingu. Þar hefur því verið sýnt
fram á hvað fagleg stjóm í stað pólitískrar
getur haft góð áhrif á rekstur fyrirtækja.
Nokkrir stjómmálamenn brydduðu
upp á hugmyndum um sölu Lands-
smiðj unnar á áttunda áratugnum og fengu
misjafnarviðtökur. Starfsmennálykluðu
og dregið var í efa að þjóðin græddi á
einkavæðingu hennar. Fyrirtækið var
síðan selt starfsmönnum árið 1985.
Landssmiðjan ereitt besta dæmið um
óhagkvæm afskipti ríkisvaldsins af
atvinnurekstri. Fynum forsvarsmenn
Landssmiðjunnar, með stjórnmálamenn
íbroddifylkingar, höfðuuppihugmyndir
um að reisa ný húsakynni fyrir
Landssntiðjuna og víkka út starfsemi
hennar, konia þarna upp einhverskonar
risaskipasmíðaslöð. Engar ítarlegar
hagkvæmnisathuganirvoru unnarvegna
þessara l'yrirhuguðu framkvæmda.
Grunnur að þessum húsakynnum var
rifinn fyrir skönnnu og höfðu þá verið
seltar um 100 milljónir króna í
framkvæmdirnar á verði 1992.
Rekstur Landssmiðjunnar hefur gengið
misvel frá því að fyrirtækið var
einkavætt. Eftir erfiða byrjun og
taprekstur virðist fyrirtækið vera búið að
ná stöðugleika. Helslu breytingar setn
forráðamenn fyrirtækisins sáu á
• Einkavæðing hefur skilað
milljörðum í sparnað
• Velgengni ífyrirtœkjarekstri