Vísbending - 22.10.1992, Blaðsíða 2

fjármálum að líklega myndi hlutfall
opinberra útgjalda af vergri lands-
framleiðslu vaxa úr 37% í 41 % árið 1988
ef notaðar væru sömu uppgjörsaðferðir
og tíðkuðust víðast erlendis. I greinargerð
með nýju fjárlagafrumvarpi kemur fram
að stefnt er að þ ví að samræma uppgjörið
því sem gerist í öðrum löndum.
Ýmsar aðrar aðgerðir ríkisins en bein
fjárútgjöld hafa sömu áhrif og útgjöld,
þótt þær séu ekki færðar til gjalda í
uppgjöri hér á landi eða annars staðar.
Til dæmis hefur bann við innflutningi
landbúnaðarafurða svipuð áhrif og beinn
fjárstuðningur við innlenda framleiðslu.
Arið 1988 taldi landbúnaðarráðuneytið
markaðsstuðning við landbúnað ríflega
4 milljarða króna. Ef þessum stuðningi
er bætt við opinber útgjöld það ár aukast
þau um tæp 5%. Þegar bætt er við
vantalningu, vegna annarra
uppgjörsaðferða en tíðkast annars staðar,
hækka opinber útgjöld úr 37%
landsframleiðslu 1988 (samkvæmt
opinberumtölum) ítæp43%. Sennilega
verða GATT-viðræður til þess að mjög
dregur úr höftum á innflutningi
landbúnaðarvara á næstunni. Fjármála-
ráðherra, sem vildi sýna fram á samdrátt
í útgjöldum hins opinbera á komandi
árum, ætti því að nota síðastnefndu
tölurnar því að mestar lfkur eru á að þær
lækki.
Helst skorið niður í neyð
Nýlega samþykktu stærstu stjórnmála-
flokkar í Svíþjóð áætlun um að draga úr
halla á ríkisrekstri á næsta ári um 2%
þjóðarframleiðslu. Á næstu fjórum árum
á hallinn svo að minnka um hálft prósent
af þjóðarframleiðslu til viðbótar. Þetta
samkomulag var gert í hálfgerðri neyð
þegar gengi sænsku krónunnar varógnað.
Geysiháum vöxtum var beitt til þess að
verja það en seðlabankastjóri sagði að
þvi yrði ekki haldið uppi til langframa
nema mjög rættist úr fjárhag ríkisins á
næstunni. Opinber útgjöld hafa verið
þau mestu á Vesturlöndum, tæplega 60%
landsframleiðslu og halli á ríkisrekstri
stefndi í 7% landsframleiðslu á árinu.
Nú er ætlunin að draga úr opinberum
útgjöldum, þótt því fari fjarri að sænska
velferðarkerfið hafi verið gefið upp á
bátinn. Ellilífeyrir lækkar um 2% og
lífeyrisaldur hækkar úr 65 árum í 66. Þá
er dregið úr barnabótum, veikinda-
greiðslum, húsnæðisbótum, útgjöldum
til varnarmála og þróunarhjálp. Skattar
á bensíni og tóbaki hækka og skatta-
lækkunum af eignum og eignatekjum er
frestað. Hinsvegar lækkarlaunaskattur,
sem atvinnurekendur greiða, um 5%.
Þetta á að auka samkeppnishæfni sænsks
atvinnulífs. Þá eru stærstu flokkamir
sammála um að stefnt skuli að því að
sjúkra- og örorkutryggingar færist á næstu
árum úr höndum ríkisins til
vinnumarkaðsins. Þetta var ekki hluti
af hinu eiginlega samkomulagi en talið
er að þetta myndi spara ríkinu annað
eins.
í fyrri viku var svo skýrt frá miklum
sparnaðaráformum í ríkisrekstri Finna.
Finnar vilja tengja gengi marksins við
Evrópumyntina, ecu, en halli á
rfkisrekstri á stóran þátt í að það hefur
ekki tekist til þessa. Ætlunin er að
skera ríkisútgjöld niður um 4% þjóðár-
framleiðslu á þremur árum. Þó er búist
við að hrein lánsfjárþörf finnskaríkisins
nemi 10% þjóðarframleiðslu á næsta
ári.
Dæmin frá Svíþjóð og Finnlandi
benda til þess að samdráttar í ríkisrektri
sé helst að vænta þegar mjög brýn
nauðsyn krefur, til dæmis þegar styrkja
þarf gengi gjaldmiðils. Halli á búskap
ríkisins hér á landi er reyndar minni en
íþessum löndum, hann verðursennilega
l,5%-2,5% þjóðarframleiðslu á næsta
ári. Stefnt erað þvíað gengi krónunnar
fari að ráðast af markaði árið 1993.
Hugsanlegt er að halli á ríkisrekstri og
viðskiptum við útlönd verði til þess að
rýra trú markaðsins á gengið. Þá kann
að vera að stjórnvöld sjái sig tilneydd
að fara aftur yfir ríkisútgjöldin í leit að
einhverju sem mætti skera niður. a
A að fella
gengið?
Dr. Þorvaldur Gylfason
Næsta ár verður sjötta samdráttarárið
í röð í efnahagslífi landsins. Þjóðartekjur
á mann hafa dregizt saman á hverju ári
síðan 1988. Það hefurekki gerzt áðurá
öldinni. Atvinnuleysi eykst hröðum
skrefum. Skuldabaggi jtjóðarinnar
þyngist í sífellu.
Þessir erfiðleikar eru heimatilbúnir
að langmestu leyti. Þeir stafa fyrst og
fremst af óskynsamlegri hagstjórn mörg
ár aftur í tímann. Hefðu stjórnvöld
landsins haldið verðbólgunni í skefjum
á liðnum árum, hefðum við ekki þurft
að búa við þá erfiðleika, sem fylgja
nauðsynlegri aðlögun efnahagslífsins
að lægri verðbólgu. Lægðin í
heimsbúskapnum að undanförnu bætir
að vísu ekki úr skák, en hún skýrir samt
ekki nema lítinn hluta af núverandi
efnahagserfiðleikum hér heima.
Minnkandi þorskveiði er ekki
utanaðkomandi áfall, heldur
óumflýjanleg afleiðing þeirrar ofveiði,
sem stjórnvöld hafa leyft vitandi vits
árum saman í blóra við ítrekaðar
aðvaranirfiskifræðingaoghagfræðinga.
ISBENDING
Við súpum nú seyðið af óhagkvæmri
fjárfestingu, sem skapaði tekjur og
atvinnu í fyrstu, en skilar litlum eða
engurn arði á endanum.
Gengið í deiglunni
Eins og jafnan áður, þegar gefur á
þjóðarskútuna, heyrast nú háværarkröfur
um gengisfellingu krónunnar úr hópi
hagsmunasamtaka í sjávarútvegi.
Samtökin biðja um, að gengið verði fellt
til að styrkja stöðu sjávarútvegs-
fyrirtækja á kostnað almennings. Þetta
er skiljanleg ósk. Undir eðlilegum
kringumstæðum kæmi það vel til greina
að fella gengið til að lyfta sjávar-
útveginum og þjóðarbúskapnum upp úr
lægð, enda hefur gengisfelling stundum
komið að góðu haldi við hagstjórn hér
heima, einkum á sjöunda áratugnum, og
víða erlendis.
Gengisfellingar hér heima og annars
staðar hafa þó iðulega verið þvf marki
brenndar, að þeim hefur ekki verið fylgt
eftir ineð nauðsynlegum stuðnings-
aðgerðum. Það hefur vantað á, að þeim
fylgdi öflugt aðhald í peningamálum og
ríkisfjármálum til að eyða eða halda
aftur af þensluáhrifum gengis-
fellingarinnar á verðlag og kauplag. Þess
vegna hafa gengisfellingar hneigzttil að
kynda óþarflega undir verðbólgu. í ljósi
þessarar reynslu hefur stöðugt gengi
verið kjölfestan í aðhaldsstefnu
stjórnvalda undanfarin ár. Þessi stefna
hefur verið skynsamleg.
Við núverandi aðstæður er á hinn
bóginn ekkert svigrúm til hefðbundinna
aðhaldsaðgerða til að vega á móti verð-
bólguáhrifum gengisfellingar. Þettasegir
sig sjálft: stjómvöld segjast þegar vera
komin á yztu nöf í niðurskurði
ríkisútgjalda þrátt fyrir áframhaldandi
hallarekstur, og raunvextir eru með hæsta
móti og verða því varla hækkaðir frekar
með samdrætti útlána í aðhaldsskyni.
Án aðhaldsaðgerða til mótvægis myndi
gengisfelling fara rakleitt út í verðlag og
kauplag, enda gera núgildandi
kjarasamningar ráð fyrir föstu gengi.
Gengisfelling með gamla laginu kemur
því ekki til greina nú.
Hvað er til ráða?
Hvað þarf til að rífa atvinnulífið upp
úr öldudalnum?
Sumir telja, að stjómvöld eigi að halda
að sér höndum og bíða þess, að
einkafyrirtækin taki við sér af eigin
rammleik. Það er mikið til í þessu að
mínum dómi, enda er nú mikil hagræðing
að eiga sér stað víða í atvinnulífinu að
frumkvæði fyrirtækjanna sjálfra. En þessi
skoðun hefur þó þann annmarka, að
leikreglur atvinnulífsins eru
fyrirtækjunum andsnúnar að ýmsu leyti,
2