Vísbending - 22.10.1992, Blaðsíða 3

þótt margt hafi að vísu brey tzt til batnaðar
á síðustu árurn og aðild að Evrópska
efnahagssvæðinu sé nú í sjónmáli. Það
þarf að rétta reglurnar og skapa
fyrirtækjunum tækifæri til að rífa sig
upp úrerfiðleikunum með því móti. Það
þarf að létta þungum byrðum af
fyrirtækjunum og fólkinu í landinu,
viðskiptavinum fyrirtækjanna, með því
að auka samkeppni og færa verðlag og
kostnað niður á við með því móti.
Þetta á ekki sízt við um landbúnað og
sjávarútveg. Það er óhyggilegt að halda
áfram handahófskenndum niðurskurði á
flestum sviðum ríkisfjármála í stað þess
að skera upp, raða viðfangsefnunt
ríkisins í skynsamlega forgangsröð og
beita sér fyrir löngu tímabærum
skipulagsbreytingum í landbúnaði og
sjávarútvegi. Það erekki vinnandi vegur
að koma lagi á fjármál ríkisins, og
efnahagslíf landsins yfirhöfuð, án þess
að laða fram nauðsynlega hagræðingu í
landbúnaði í skjóli eðlilegra viðskipta-
hátta og erlendrar samkeppni á
búvörumarkaði. Það erekki nóg aðdraga
úr útgjöldum ríkisins til landbúnaðar-
mála, eins og gert hefur verið, og afnema
útflutningsbætur, eins og stefnt er að,
þótt hvort tveggja sé lofsvert. Það verður
líka að lækka matarkostnað heimilanna
nteð hjálp erlendrar samkeppni. Ég tel
jafnframt, að veiðigjald sé nauðsynlegt
til að tryggja fulla hagkvæmni og
viðunandi réttlæti í sjávarútvegi, hvort
sem mönnum líkar það vel eða illa. Þarf
ég að minna lesandann á það, að einungis
olían, sem brennt er um borð í
fiskiskipum, sem er ofaukið í flotanum,
kostar meira á hverju ári en rekstur
Háskóla íslands, sem er eitt stærsta
fyrirtæki landsins? Þessa vitfirringu
verður að stöðva. Það hefur sýnt sig, að
núverandi kvótakerfi dugir ekki til þess.
Veiðigjald myndi duga.
Land, sjór og gengi
Nauðsynlegar skipulagsumbætur í
landbúnaði og sjávarútvegi eru nátengdar
gengisstefnunni. Verði niðurstaða
stjómvalda sú, þegar allt kemur til alls,
að gengisfelling sé nauðsynleg til að
verjast áhlaupi á gjaldeyrisforðann eða
til að örva útflutning og halda aftur af
innflutningi, þá verður að fylgja henni
eftir með aðgerðum, sem halda verðlagi
og kauplagi í skefjum. Það er þegar
komið fram, að það er ekkert svigrúm til
frekari aðhaldsaðgerða í ríkisfjármálum
og peningamálum, eins og nú háttar á
þeim vettvangi. Þáhljótaböndin aðberast
að skipulagsbreytingum ílandbúnaði og
sjávarútvegi. Með því að knýja matarverð
niður á við með aukinni samkeppni
erlendis frá og með því að nota tekjur af
sölu veiðileyfaeða veiðigjaldi til aðlækka
til dæmis virðisaukaskatt væri hægt að
búa þannig um hnútana, að hófleg
gengisfelling hefði lítil sem engin áhrif
á framfærslukostnað heimilanna og þá
ekki heldur á verðlag og kaupgjald.
Þannig væri hægt að lyfta iðnaði, verzlun
ogþjónustu uppúröldudalnumog styrkja
innviði landbúnaðar og sjávarútvegs um
leið án þess að leggjabyrðar á almenning.
Höfundur er prófessor við
Háskóla Islands g
Er gengið
,,rétt“ skráð?
Dr. Guðmundur
Magnússon
I vissurn skilningi, burtséð frá
vandamálum liðandi stundar, hefur gengi
íslensku krónunnar verið of hátt skráð í
áratugi þar sem viðvarandi halli hefur
verið á viðskiptum við útlönd. Sú erfiða
ákvörðun sem ríkisstjómin verður að
taka er hvort leiðrétta á fyrir þessu í
gengisskráningunni eða draga saman
seglin í útgjöldum hins opinbera og
einkaaðilja.
Gengisskráning,
hlunnindagjald og
kvótaverð
Þegar talað er um hlunnindagjald í
sjávarútvegi er það iðulega gert með
mismunandi sjónarmið í huga sem ber
að rugla ekki saman. Tilgangurinn er
aðallega sá að:
* Auka hagkvæmni fiskveiða og
vernda fiskistofna.
* Jafna tekjur í þjóðfélaginu.
* Jafna aðstöðumun gagnvart öðrum
atvinnugreinum.
* Taka gjald fyrir veitta þjónustu við
útveginn.
* Afla tekna til ríkisins með skatti sem
sé ákjósanlegri en aðrir skattar.
Leiðarmarkinu um hagkvæmni í
fiskveiðum má ná hvort sem er með
úthlutun framtíðarkvóta, sem séu
seljanlegir, eða með hlunnindagjaldi, að
því tilskildu að fjármagnsmarkaðir séu
virkir. Aðalatriðið er að komið verði á
séreignarrétti í stað frjáls aðgangs að
fiskimiðunum.
Áður en markaðsverð myndaðist á
kvótum þoldi útvegurinn hærra
raungengi en aðrar útflutningsgreinar.
Þennan aðstöðumun hefði mátt jafna
með hlunnindagjaldi. Nú er hins vegar
búið að verðleggja veiðiheimildir og
ISBENDING
lækkun raungengis kemur fram í hærra
verði á kvóta. Á virkurn fjármagns-
markaði geta menn keypt kvóta eða hlut
í útvegsfyrirtækjum að því marki að
eftirstendureðlilegurágóðiíútgerðinni.
Kvóti á völd
stjómmálamanna
íslenskt hagkerfi gengur orðið fyrir
kvótum. Þetta er aðferð sem stjómmála-
rnenn skilja. Það eru görnul sannindi að
þeir sem reglurnar setja þurfa að finna
fyrir þeim sjálfir. Væri því ekki ráð að
setja kvóta á stjómmálamenn? Þá er ég
ekki að hugsa um fjölda þeirra heldur
hvað þeir mega gera. Það er óþolandi að
þeir geti skuldsett arftaka sína og
komandi kynslóðir til þess að komast
hjá óþægilegum ákvörðunum á líðandi
stund.
Ódysseifur lét binda sig við mastrið
til þess að forðast freistingar
umhverfisins og til þess að vera viss um
að ná á leiðarenda. Á sama hátt þarf að
binda hendur stjórnmálamanna. Banna
á ríkissjóði að taka rekstrarlán annars
staðar en á innlendum markaði utan
Seðlabankans. Það yrði með öðrum
orðum óheimilt að taka lán í Seðla-
bankanum eða í útlöndum til halla-
rekstrar. Eftir sem áður y rði að vera unnt
að taka erlend lán til arðbærra fram-
kvæmda. Til þess að þetta næði tilgangi
sínum yrði að koma í veg fyrir að
ríkissjóður færi á svig við reglumar með
því að fá erlenda aðila til þess að kaupa
innlend verðbréf til hallarekstrar. Einnig
mætti færa A-hluta stofnanir yfir í B-
hluta og stofna til skulda hjá rikis-
fyrirtækjum og sjóðum til þess að standa
straum af hallarekstri. Við slíkar
lántökuhömlur myndu vextir hækka og
„útrýmingar-hætta“ einkafjárfestinga
koma í ljós.
Pólitiskur kostnaður gengisfellingar
og hallareksturs þarf að verða svo hár að
þessar leiðir borgi sig ekki fyrir
stjómmálamenn. Það gerist einkum með
því að:
* Binda krónuna þannig að erfitt verði
að fella gengið án þess að bíða
verulegan álitshnekki.
* Takastjómpeningamálaúrhöndum
stjórnmálamanna og færa hana til
Seðlabanka.
* Banna rikissjóði að taka rekstrarlán
í Seðlabanka eða í útlöndum.
Nái þetta fram að ganga getum við
séð fram á „betri tíð með blóm í haga“,
og það sem meira er, niðjar okkar
„sæta, langa sumardaga“.
Höfundur er prófessor við
Háskóla Islands_________________g
3