Vísbending - 28.05.1993, Blaðsíða 2

Þjóðhagsstofnun spáði því að verð ætti
eftir að lækka næstu mánuði. Fréttir unr
stærðþorskstofnsins eru ekki uppörvandi.
Afli á fiskveiðiárinu ætlar að verða um
10% meiri en gert var ráð fyrir þegar
kvóti var ákveðinn í fyrrasumar. Haf-
rannsóknastofnun hafði lagt til að dregið
yrði úr veiði á næstu árunt að óbreyttu.
Það sem gerst hefur síðan bendir til þess
aðhún geri róttækari niðurskurðartillögur
í sumar en í fyrra. í fyrra var kvóti af
öðrum tegundum en þorski aukinn til
þess að vega upp á móti minni þorsk-
veiði, en nú er að líkindum lítið að sækja
þangað. Loðnukvóti gæti þó aukist.
Með kjarasamningnum hefur verka-
lýðshreyfmgin sætt sig við nokkra gengis-
fellingu ef fiskverð hækkar ekki og afla-
kvótar verða skertir. Efalltferá verri veg
myndi gengið sennilega falla í haust og
þá að líkindum um 5-10%.
Meiri ríkisútgjöld
Ríkið leggur tvo milljarða króna í nýjar
framkvæmdir, til þess að auka atvinnu,
einn á þessu ári og annan á því næsta.
Virðisaukaskattur á matvörum, sem nú
bera24,5% skatt, lækkarí 14%. Stefnter
að því að lög um þetta taki gildi um
áramót. Frant að því er ætlunin að greiða
verð nokkurra matvara niður sem þessu
nemur. Á móti verður tekinn upp 10%
skattur á nafnvexti frá ársbyrjun 1994 og
er ætlunin að heimta hann í staðgreiðslu.
Tryggingargjald útflutningsgreina fellur
niður til loka árs 1993.
Talað er um að þessi loforð og fleiri,
sem nefnd eru í yfirlýsingu ríkisstjómar,
auki halla á ríkissjóði um ríllega tvo
milljarða króna árið 1993 og rúma þrjá
1994. Áhrif þessa á tekjur landsmanna
og atvinnuleysi verða mun meiri á næsta
ári en þessu. Atvinnuleysi gæti orðið
tæplega 1% minna en ella árið 1994 og
hagvöxtur 1,5-2% meiri. Ósennilegt er
að verðhækkanir hljótist af þessu. Á
hinn bóginn gæti viðskiptahalli aukist
um nálægt þremur milljörðum árið 1994
eða um tæplega 1 % landsframleiðslu (sjá
spár um hagþróun á baksíðu).
Með því að auka halla rfkissjóðs er
verið að skjóta vanda á frest. Aðgerðirnar
eru réttlættar með því að efnahagsástand
sé óvenjuslæmt og því sé ekki óeðlilegt
að „fá lífskjör að láni“ hjá seinni tímum.
En minna má á að Efnahags- og framfara-
stofnunin, OECD, hefur nýlega varað við
því að þessi leið sé farin. Með því sé
verið að leysa eitt vandamál með því að
búa til annað og auka tekjur í landinu
umfram það sem efnahagslífið ráði við.
Fátt bendir til að vextir
lælcki
Kjarasamningurinn dregur úr óvissu
og ekki er ósennilegt að fjárfestingar
aukist í kjölfar hans. Til dæmis kann
sókn í húsbréf að aukast. Við þetta
eykst spurn eftir lánsfé.
I yfirlýsingu ríkisstjórnar er ekkert
sem bendir til þess að vextir lækki,
nema þau orð að hún muni stuðla að
því. Sagl er að lánsfjárþörf opinberra
aðila verði takmörkuð, en ekki hvernig.
Kjarasamningarnir sjálfir verða til þess
að auka lánsfjárþörfina.
Fáir draga í efa að það sé réttlætismál
að heimta skatt af vöxtum, þótt fram-
kvæmdin kunni að vefjast fyrir mönnum.
En á hinu leikur heldur enginn vafi að
skatturinn ýtir vöxtum frekar upp á við
en hitt.
Líklegt er að vextir á óverðtryggðum
reikningum banka og sparisjóða lækki
nú þegar óvissa um launaþróun er úr
sögunni. Á hinn bóginn virðist
samningurinn fremur stuðla að því að
raunvextir hækki á verðbréfamarkaði.
ÍSBENDING
vextir lækki. Ekki rná þó gleyma því að
húsbréfin bættu úr brýnni þörf á sínum
tíma. Með þeim var að mestu lögð af sú
skömmtun sem áður var í almenna
húsnæðiskerfinu. Aðilar vinnu-
markaðsins vilja nú draga úr framboði
húsbréfa með beinum takmörkunum og
auka þannig skömmtunina. Heilbrigðara
væri að afnema ríkisábyrgð á bréfunum.
Og það er skammtímalausn að auka
peningamagn í umferð með því að draga
úr bindiskyldu banka eða með því að láta
ríkissjóð taka meira af erlendum lánum.
V extir my ndu lækka og meira yrði fjárfest
um tíma, en um leið ykist viðskiptahalli
og grafið yrði undan gengi krónunnar.
Atvinnu-
leysi og elli-
lífeyrir
Tillögur Alþýðusambands
og vinnuveitenda í
vaxtamálum
Kjarasamningnum fylgir yfirlýsing
Alþýðusambands og vinnuveitenda um
vaxtamál. Þar er lagt til að dregið verði
úr lánsfjáreftirspurn ríkissjóðs, rneðal
annars með því að takmarka framboð
húsbréfa um tíma. Talað hefurverið um
að útgáfan yrði skorin niður um
fjórðung, tvo til þrjá milljarða á ári.
Lagt er til að bindiskylda banka verði
lækkuð og reglur um lausafjárhlutfall
rýmkaðar. Fé innlánsstofnana á
bundnum reikningum í Seðlabanka er
nú átta til níu milljarðar króna og my ndi
vissulega muna um það ef það losnaði
allt og færi út á lánsfjármarkað. I
yfirlýsingu Alþýðusambands og
vinnuveitenda segir einnig að ef þetta
beri ekki árangurskuli ríkissjóðurdraga
úr sölu spariskírteina og taka meira af
lánum sínum erlendis en hann gerir nú.
Þá lýsa samtökin yfir því að þau hyggist
beita sér fyrir því að lífeyrissjóðir beini
auknum hluta af ráðstöfunarfé sínu til
kaupa á ríkisverðbréfum, einkum til
skamms tíma, með það fyrir augum að
raunvextir lækki unt að minnsta kosti
1% á næsta hálfa ári.
Aðgerðir þær, sem samtök launþega
og atvinnurekenda leggj a til, gætu borið
árangur. Tilfærsla á skuldabréfa-
kaupum lífeyrissjóða veldur að vísu ekki
vaxtalækkun, nema þá á einstökum
bréfum. Enefdregurúrstraumi húsbréfa
inn á markaðinn er afar sennilegt að
Benedikt Jóhannesson
Nýlega samþykkti fulltrúaþing Sjúkra-
liðafélags íslands ályktun um að draga
bæri úr atvinnuleysi með því að lækka
eftirlaunaaldur. Jafnframt segir í
ályktuninni að einstaklingum skuli gefinn
kostur á að hefja töku lífeyris 65 ára, án
refsiviðurlaga. Upphæð ellilífeyris verði
tekjutengd og tvöfölduðfyrirþá sem hætta
störfum 65 ára, en lækki um fimmtung
fyrir hvert ár sem taka lífeyris dregst fram
til 70 ára aldurs. Hugmyndin er sú að
atvinnulausir fari í störfin sem losni og
þeim eldri sé bætt launatapið með eftir-
launum.Þessihugmynd erekki nýheldur
hefur hún verið reynd víða um lönd.
Islendingar hafa því víða fyrirmyndir, ef
þeir vilja reyna þessa leið.
Áður en farið er af stað með slíkar
breytingar er rétt að huga að áhrifunum á
þásemmáliðtengist: Roskiðfólkávinnu-
markaðinum, atvinnulausa, rfkið, sem
greiðir stærstan liluta ellilífeyris og fyrir-
tæki.
Staða aldraóra versnar
V íða um heim hefur verið tilhneiging í
þá átt að breyta rétti vinnandi fólks til
þess að hætta störfum við ákveðinn aldur
í sky ldu til þess að hætta. Ríkið og sveitar-
félög hafa verið í fararbroddi hér á landi
með starfslok við 70 ára aldur, en þessi
regla hefur orðið æ útbreiddari á
almennum vinnumarkaði. Jafnframt er
þó rétt að geta þess að menn mega oft
hætta fyrr og þá á lægri eftirlaunum en
ella. Hér á landi hefur atvinnuþátttaka
2