Vísbending - 09.08.1993, Blaðsíða 2

þessum löndum, en ekki hafði orðið af
því þegar blaðið fór í prentun. Einnig
hljóta gengisbreytingar að hafa áhrif á
samkeppnisstöðu. Franski frankinn og
danska krónan lækkuðu um nokkur
prósent gagnvart marki 2. ágúst, sama
dag og fráviksmörkin voru víkkuð í
gengiskerfinu. Ef sú lækkun er varanleg
batnar samkeppnisstaða þessara landa
gagnvart Þýskalandi. I Frakklandi
hækkuðu hlutabréf aðjafnaði um 5 til 7%
frá síðustu dögum júlímánaðar til ágúst-
byrjunar. Dönsk hlutabréf hækkuðu
álíka mikið en í Belgíu var hækkunin
nokkru minni.
Hvað tekur við?
Þvíerekki að leyna að ekki sakna allir
Evrópskagengissamstarfsins. Financial
Timesbvcú 29. júlf sfðastliðinn yfirlýsingu
frá sex heimskunnum hagfræði-
prófessorum, sem allir starfa í MIT í
Massachussets, Blanchard, Dornbusch,
Fischer, Modigiiani, Samuelson og
Solow. Þeir hvöttu til þess að Evrópska
gengissamstarfinu yrði slitið, þannig að
Evrópubandalagslönd gætu einbeitt sér
að því að lækka vexti og draga úr at-
vinnuleysi. Eftir helgina fagnaði
Dornbusch frelsun Evrópu í blaðavið-
tali. Líklega á hann mikinn stuðning
meðal almennings, sem er orðinn lang-
þreyttur á stöðnun í atvinnulífi. En líklegt
er að ráðamenn hafi hug á því að endur-
vekja samstarfið á næstunni. Eftir að
samkomulag hafði náðst unt að víkka
vikmörk í Evrópska gengiskerfinu gaf
þýski fjármálaráðherrann til kynna að nú
mætti búast við að vextir þýska seðla-
bankans héldu áfram að lækka. Slíkt
myndi auka líkur á því að aftur tækist að
koma samstarfinu á. Líklegt er þó að
viðmiðunargengi landanna verði fyrst
endurskoðað. Hollendingarog Þjóðverjar
hafa þegar ákveðið að halda sveiflum
marks og gyllinis innan þröngra marka
og má vera að fleiri gangi inn í það sam-
starf. Sennilega bíður endurreisn Evr-
ópska gengiskerfisins í allt að hálfu ári.
Þýðing fyrir Island?
Gengi krónunnar var sem kunnugt er
fellt í kjölfar mikils óróa á evrópskum
gjaldeyrismarkaði í fyrrahaust. Um það
leyti lækkuðu gjaldmiðlar margra heistu
viðskiptalanda Islendinga íverði. Lang-
mikilvægasta útflutningslandið er
Bretland (með um fjórðung vöru-
útflutnings), en sterlingspund var tekið
úr Evrópska gengissamstarfinu í
september í fyrra. Hræringarnar núna
hafa mun minni áhrif hér á landi. Um
tíundi hluti þess sem íslendingar fluttu úl
af vörum í fyrra fór til Frakklands og 6%
til Danmerkur en gengi frankans og
dönsku krónunnar lækkaði síðustu daga
júlímánaðar og í ágústbyrjun. □
Frelsi og
ábyrgð
ÍSBENDING
höfum færst næralþjóðlegum straumum
í viðskiptum sem eiga eftir að verða enn
nánari þegar fólk getur fengið aðgang að
helstu gervihnattastöðvunum með
ódýrum hætti. Mest eru þetta breytingar
sem stjórnmálamenn hafa ekki bryddað
upp á.
Finnur Geirsson
Á undanförnum tíu árum hefur
hömlum verið aflétt í verðlags-, gjald-
eyris- og vaxtamálum til samræmis við
það sem gengur og gerist í viðskipta-
löndum okkar. J afnframt hafa ríkisfyrir-
tæki verið seld og einkarétlur ríkisút-
varpsins afnuminn. Þetta voru umdeildar
aðgerðir og í brennidepli stjórnmála-
umræðunnar á þessum tíma. Deilt var
um það hvort stjórnvöld ættu að ákveða
verð á vöru og þjónustu fyrir fyrirtæki,
skammta fólki gjaldeyri og hvort þau
ættu að ákveða vexti. Um þetta er varla
lengur deilt, enda hefur verðbólgan
hjaðnað, krónan styrkst og ekki verður
vart gjaldeyrisútstreymis í meira mæli
en eðlilegt getur talist. Engar raddir
heyrast heldur um að afhenda eigi ríkinu
útvarpseinkarétt að nýju. Mönnum
finnst auðvitað nóg um hátt vaxtastig en
ræða fremur um með hvaða hætti hægt
sé á óbeinan hátt að ná því niður heldur
en um það að afnema frelsi til vaxta-
ákvarðana. Og enda þótt við séum að
ganga í gegnum eitt lengsta stöðnunar-
og samdráttartímabil í manna minnum,
sem ekki sér fyrir endann á, þá eru fáir
þeirrar skoðunar að orsakasamhengi sé
á milli þess og aukins frelsis einstaklinga
til ákvarðana.
Sterkari innviðir
Frelsi og ábyrgð fyrirtækja
Nýfengið frelsi og aukin ábyrgð fyrir-
tækja hefur jafnframt breytt hlutverki
stjómmálamanna. Það liggur ekki eins
beint við og áður að leita til þeirra um
sértækar, ívilnandi aðgerðir; þeir hafa
einfaldlega ekki sömu völd og áhrif og
áður. Stjórnendur fyrirtækja geta í ríkara
mæli en áður einungis sjálfum sér og
náttúruöflunum um kennt ef hlutimir
ganga ekki að óskum. Og þegar þeir
verða að treysta á sjálfa sig eru meiri líkur
á því að þeir sýni hvað í þeim býr.
Forsvarsmenn fyrirtækja standa nú
flestir frammi fyrir því að þurfa að laga
reksturinn að minnkandi tekjum um leið
og þeir verða að leita leiða til að sækja
fram á veginn og þá ekki síst utan heima-
markaðar. Þaðerhins vegarekki auðvelt
að samræma bæði þessi ágætu markmið
um aukinn sparnað og meiri umsvif. Út-
flutningsátak krefst mikils tíma og
peninga auk þolinmæði og þrautseigju
og árangurinn kemur hugsanlega ekki í
ljós fyrr en að iöngum tíma liðnum. Eftir
sem áður munu batnandi lífskjör þó
byggjast á því að vel takist til að þessu
leyti en miklu síður á því að stjórnmála-
menn uppgötvi tiltekna vaxtarbrodda til
að hlúa að. I því sambandi skiptir mestu
að stjórnvöld búi íslenskum fyrirtækjum
ekki lakari skilyrði en erlendir sam-
keppnisaðilar þeirra búa við.
Þvert á móti má leiða líkur að því að
frelsið og sú aukna ábyrgð sem því
óhjákvæmilega fylgir hafi styrkt inn-
viði efnahagslífsins og menn séu á
ýmsan hátt betur til þess fallnir en ella
að glíma við þann vanda sem fylgir
tekjusamdrætti vegna minni afla og
lægra útlJutningsverðs en áður. Dæmi
eru um að laun í fyrirtækjum hafi
beinlínis lækkað þar sem starfsmönnum
var ljóst að ella hefðu þcir misst vinnuna,
en slfkl hefði þótl óhugsandi fyrir
nokkrunt misserum. Nýjar leiðir í mat-
vöruverslun og gífurleg samkeppni á
því sviði hafa stuðlað að lækkun mat-
vöru verðs og fyrirtæki í ýmsum greinum
hafa brugðist við tekjusamdrælli með
sameiningu og hagræðingu. Verðbréfa-
fyrirtæki hafa nteð auknum þroska náð
að efla sparnaðarvilund fólks og þau
hafa gert eignaskipti auðveldari en áður
var, sem eykur líkur á því að fjármunir
nýtist beturen ella. Fjölmiðlareru orðnir
óbundnari af flokkahagsmunum og
opinskárri fyrir vikið og upplýsinga-
streymi er nú greiðara en áður var. Við
Frelsi og ábyrgð fjölmiðla
Á sama tíma er ekki síður þörf fyrir
áreiðanlegar upplýsingar og ftarlega
greiningu á þeim málefnum sem efst eru
á baugi hverju sinni. Vandaðar og vel
ígrundaðar umræður í ræðu eða riti um
viðskipti stuðla auk þess að bættu við-
skiptasiðferði og auðvelda markvissa og
árangursríka ákvarðanatöku. Þær myndu
gera sitt lil að snúa vörn í sókn lil bættra
lífskjara.
Umfjöllun fjölmiðla um fyrirtæki og
viðskipti má gjarnan vera uppörvandi og
jákvæð; ekki veitir af þegar svartsýni
ríkir um horfur í efnahagsmálum. En hún
má ekki vera gagnrýnislaus auglýsing
fyrir viðkomandi fyrirtæki eins og allt of
oft vill brenna við. Það hjálpar engum
þegar upp er staðið og getur gert illt verra
ef í ljós kemur að sú mynd sem upp var
dregin er ekki sannleikanum samkvæm.
Umfjöllun af þessu tagi skaðarekki aðeins
viðkomandi fyrirtæki sem tapar
trú verðugleika heldur einnig viðkomandi
fjölmiðil fyrir að utan að geta valdið
2