Vísbending - 09.08.1993, Blaðsíða 3
viðskiptavinum þess tjóni.
Vísbending var á sínum tíma stofnuð
til að bæta úr alvarlegum skorti á upp-
lýsingum og margvíslegum fróðleik sem
snerti viðskipti og efnahagsmál, einkum
gengismál og erlend viðskipti og er jafn-
gamalt umbótatímabilinu sem áður var
getið. Ritið varð síðar meir jafnframt
vettvangur skoðanaskipta um efnahags-
mál og hefur áunnið sér nafn sem mikil-
væg heimild, enda oft í hana vitnað.
Þörfin fyrir slíkan miðil er ekki síðri núna
en hún var fyrir tíu árum. Ritið getur
vissulegalagtdrjúgtafmörkum til aðýta
undir framfarasókn íslenskra fyrirtækja
og hefur margt það til að bera til að vera
fyrirmyndannarrafjölmiðlaumumfjöllun
um viðskipti og efnahagsmál.
Eins prósents
munur á vaxta-
stigi skiptir máli
íáli
Asgeir Valdimarsson
Síðastliðið haust gáfu forstjórar Al-
umax og hinna tveggja fyrirtækjanna er
hyggjast byggja álverksmiðju á Keilis-
nesi þá skýringu á frestun ál vers að vextir
á lánum sem þeim byðust væru einu
prósenti of háir. Svo virðist sem arðsemi
verksmiðjunnar hafi horfið þegar vextir
hækkuðu um eitl prósent. Hér á landi
þykir sumum þetta ef til vill léttvæg
skýring en hún vegur þyngra en marga
grunar. Þetta sést þegar reiknaðir eru
vextir af 60 milljarða króna fjárfestingu
og í ljós kemur að 1% ársvextir eru 600
milijónir króna. Fimm prósenta vextir
gera þriggja milljarða greiðslu í vexti á
ári. Fyrir álver sem hefur innan við tíu
milljarða í árstekjur til að greiða raforku,
laun og vexti er þessi upphæð 30-40% af
rekstrartekjum. Þá er gert ráð fyrir að
álverið slarfi sem verktaki sem tekur að
sér að breyta súráli í ál gegn umsömdu
gjaldi.
Raunvextir erlendis
Erfitt er að gefa ákveðna mynd af
vaxtastigi erlendis vegna þess hve vextir
geta verið fjölbreytilegir. Þeir eru í eðli
sínu breytilegir og endurspegla síbreyti-
leika efnahagslífs hins vestræna heims
þar sem vextir eru látnir ráðast á
markaði. Þeir geta verið breytilegir eftir
stað og slund, áhættumati og væntingum
lánveitanda og lánstrausti skuldarans.
Hér er miðað við erlenda skammtíma-
vexti og gert ráð fyrir að skammtíma- og
langtímavextir breytist í samhengi.
Samkvæmt mínum heimildum virðast
raunvextir langtímalánanna sem fyrir-
tæki á borð við Landsvirkjun ná með
útboði á lánum (og ríkisábyrgð gegnum
eignarhald) á fjármálamörkuðum
erlendis hafa verið lægri áratuginn
1970-1980 en tímabilið 1980-1990.
Áratuginn 1970-1980 var meðaltal
raunvaxta skammtímalána frá 0-3% í
flestum vestrænum löndum nema í
Þýskalandi (5%). Ætlamáaðraunvextir
langtímalána séu að jafnaði 1-2% lægri
en vextir skammtímalána. Þeir sveifl-
uðust niður í 0% um 1980, þegar verð-
bólguáhrifa seinni olíukreppunnar gætti
á Vesturlöndum. Þá jókst verðbólga í
flestuin löndum Vestur-Evrópu og í
Bandaríkjunum en vextir á langtíma-
lánum hækkuðu ekki fyrr en einu eða
tveimur árum síðar. Raunvextirnir
héldust áfram háir eða 4-6% milli 1983
og 1988 en hafa síðan lækkað töluvert í
Bandaríkjunum en minna í Evrópu. En
lækkun vaxta í Bandaríkjunum þýðir
lægri vaxtagreiðslur okkar að meðaltali,
því að meirihluti erlendra skulda
þjóðarinnarerídollurum. Lækkun vaxta
hefur gerl það léttbærara en ella fyrir
okkur íslendinga að skulda um tvö
hundruð milljarða íslenskra króna í
útlöndum. Á árunum milli 1980-1984
hækkaði dollarinn rnjög í verði á
alþjóðagjaldeyrismörkuðum og á sama
tíma urðu raunvextir mjög háir eða
nálægt 6% á langtímalánum. Þannig
jókst árleg greiðslubyrði nteira en ella
hefði gerst meðan höfuðstóll lána í
dollurum hækkaði töluvert. Nú er
raungengi dollars miðað við íslenska
krónu svipað og það var fyrir áralug en
raunvextir eru mun lægri en þá eða um
3% á langtímalánum. Þeir eru lágir
samanborið við raunvexti hér á landi.
Vextir og bygging og
rekstur nýs álvers
En hverju skiptirþað í rekstri stórfyrir-
tækis hvort raunvextir langtímalána eru
þrjú, fjögur eða fimm prósent á ári.
Miðað við 60 milljarða króna fjár-
festingu munu áhrif breytinga á raun-
vöxtum skipta 600 milljónum íslenskra
króna fyrir hvert prósentustig til
lækkunareða hækkunar. Það munar því
1,2 milljörðum króna í útgjöldum á ári
hvort þeir eru 4% eða 6%. Þessi upphæð
er 14% af heildarrekstrartekjum ál-
versins upp á 8,8 milljarða króna á ári
(álver rekið sem verktaki). Þetta er hinn
beinharði rekstrarveruleiki sem ræður
hvort unnt er að reka verksmiðjuna eftir
að hún hefur verið byggð. Tekjur verða
að nægja fyrir útgjöldum svo að
reksturinn skili einhverjum arði til
eigenda sinna. Það gildir einu hvort
ÍSBENDING
eigendur hlutafjárins eru erlent stór-
fyrirtæki, íslenska ríkið eða
almenningur á Islandi. Allir vilja þeir
og eiga að fá sanngjarna ávöxtun af
fjárfestingu sinni.
Arðsemi á 30 árum
Áður en svona verksmiðja er byggð er
reiknuð út væntanleg arðsemi fjár-
festingarinnar. Þeir útreikningar
byggjast á áætluðum tekjustraumi að
frádregnum árlegum rekstrarkostnaði í
ákveðinn árafjölda. Mismunur tekna og
gjalda hvers árs er afvaxtaður til nú-
virðis. Síðan er áætlaður kostnaður við
bygginguna dreginn frá þeirri upphæð.
Hreinn tekjustraumur er hér talinn ár-
legar tekjur - útgjöld og er skilgreindur
sem sama stærðin og hagnaður + af-
skriftir í okkareinfölduðu mynd af fram-
tíðinni. Til að finna núvirði straumsins
þurfum við að ákveða hvaða ávöxtunar-
kröl'u eigi að miða við og hve mörg ár
verksmiðjan endist. Ávöxtunarkrafa
getur talist eðlileg á bilinu 3-8% (raun-
ávöxtun) í svona stórrekstri. Lands-
virkjun hefur oft reiknað með 5,5%
reiknivöxtum eða ávöxtunarkröfu og
Alumax hefur notað 5% raunvexti í út-
reikningum sínum varðandi nýtt álver
hér. Ending er yfirleitt talin 20-40 ár.
Miðað við lága ávöxtunarkröfu og
raunvexti eða 3% á ári og endingartíma
30 ár verður verksmiðjan því aðeins
arðsöm að raforkan kosti 10 US mill á
kilówattstund ef álverð er 1250 banda-
ríkjadalir á tonn með því að nota
rekstrarlíki ngu fyrir ál ver. Ef raun vextir/
ávöxtunarkrafa hækka í 4% á ári yrði
orkuverðið að lækka niður í 7 US mill/
kWst til að jákvæð arðsemi næðist.
Til að eiga von um arðsemi við hið
lága álverð sem nú gildir þarf orkuverð
helst að vera 5 US mill/kWst og raun-
vextir aðeins 3%. Eða vextir 2% og
orkuverð 8-10 mill/kWst.
Eins og fram kom hér að ofan eru
raunvextir langtímalána (ríkisskulda-
bréfa) nú um 3% í Bandaríkjunum og
urn 4% í Þýskalandi. Þróun vaxtamála
síðustu mánuði er hagstæð álvers-
framkvæmdum. Hins vegar er óvissan
unt framtíðarþróun mála svo mikil að
ekki nægir að fjárfestingin sýni örlítinn
hagnað. Hagnaðurinn þarf að vera tölu-
verður eða a. m. k. talinn verða tölu-
verður. Nú um stundir virðast erlendir
álversmenn ekki telja hagnaðinn nógu
tryggan. Þeir eru ekki einu sinni vissir
um að standa á sléttu með svona fjár-
lestingu. Álverðið þarf trúlega að
komast yfir 1300 bandaríkjadali tonnið
til að þeir fari fyrir alvöru að huga að því
að byggja nýtt álver hér á landi.
3