Vísbending - 21.10.1993, Blaðsíða 3

ISBENDING
Hlutdeild atvinnugreina í landsfranileiðslu
1980
1992
1973
Vi Heimild: Þjóðhagsstofnun
Annar Pen.stofn. Hið opinbera
Iðnaður Trygg. o.Il
hlutaafyfírbygginguþjóðfélagsins. Því
virðist sem stór hluti af hinu menntaða
vinnuafli á undanförnum árum hafi
einungis bætt viðþennan hlutaefnahags-
starfseminnar.
Höfundur er hagfrœðingur
Einkavæðing
skapar tækifæri
jafnvel háðari útflutningi sjávarafurða
nú en fyrir 20 árum. Þannig var hlutur
sjávarafurða 80% af verðmæti
vöruútflutnings árið 1991 en 74% árið
1973. Hlutur iðnaðarvöru (að áli
meðtöldu) í vöruútflutningi hefur á sama
tímabili lækkað úr 15,7% í 12,5%.
Þannig mætti draga þá ályktun að
stóraukin bókleg menntun hefði ekki nýst
atvinnulífinu sem skyldi í þeim tilgangi
að örva þær greinar sem staðið gætu
undir tekjuöflun þjóðarbúsins.
Uppbygging mennta-
kerfisins til þessa
Þróun atvinnutengdrar menntunar
virðist hafa verið fremur tilviljanakennd
og stefna y firvalda hvað varðar þessi mál
vandfundin. I umræðu um menntamál
eru tvær kennisetningar sem fáir eða
engir hafa treyst sér til að andmæla og
stundum virðast þessar kennisetningar
notaðar til að komast hjá því að taka á
málum af fullu raunsæi. Þær eru
eftirfarandi:
i. Ríkja á fullt frelsi til náms
ii. Menntun er undirstaða
hagvaxtar
Ágrundvelli fyrri kennisetningarinnar
er lítið gert til að stýra námsvali nemenda
og námsframboð virðist ráðast af
frumkvæði einstaklinga og hópa í
þjóðfélaginu. Það leiðir ekki endilega til
þess að boðið sé upp á það nám sem mest
þörf er fyrir eða hagfelldast er fyrir
þjóðarbúið hverju sinni. Sem dæmi má
nefna að flestir þeir sem um skólamál
fjalla virðast sammála um að mest
aðkallandi í íslensku skólakerfi sé að
byggja upp nám í verklegum greinum. Á
sama tíma og þessi umræða fer fram
virðist mest af nýju námsframboði vera
í formi einhverskonar viðskipta- og
rekstrarnáms. Þannig eru ekki sett
nægilega skýr, hagræn markmið varðandi
fjárfestingu í menntun. Hin
kennisetningin um að menntun sé
undirstaða hagvaxtar er stundum notuð
til þess að verja veitingu fjármuna til
nýrra námsleiða án þess að frekar sé
skýrt hvernig viðkomandi fjárfesting
stuðli að hagrænum markmiðum.
Samband menntunar og
hagvaxtar
Hagvöxtur er afleiðing margra
samverkandi þátta, bæði ytri aðstæðna
og þátta sem eru á valdi stjómvalda. Til
þess að hámarka hagvöxt við þær
aðstæður sem ríkja á hverjum tíma þarf
að nýta sem best opinbera fjármuni sem
tengjast atvinnulífinu og búa
atvinnuvegunum þær almennu aðstæður
að þeir fái þrifist með sem bestum hætti.
Til þess að nýta takmarkað fjármagn
sem best þarf að korna til öflug
stefnumótun stjómvalda til langs tíma.
Byggja þarf á bestu fáanlegu upplýs-
ingum og heilsteyptri mynd af því
hagkerfi og innra skipulagi þjóðfélagsins
sem hagvöxturinn skal grundvallast á.
Þeir þættir sern stjórnvöld geta haft áhrif
á til að örva hagvöxt eru t.d. rannsóknar-
og þróunarstarfsemi,veiting áhættufjár-
magns til nýrra atvinnugreina, bókleg
menntun og aukin verkþckking. Til þess
að nýta takmarkað fjármagn sem best er
nauðsynlegt að skipting rnilli þessara
þátta sé með sem hagkvæmustum hætti
í samræmi við þarfir atvinnulífsins.
Hver sem skýringin kann að vera á því
að fjárfesting í menntun hafi ekki skilað
sér betur en raun ber vitni í aukinni
nýsköpun og framleiðslu þá er ljóst að
horfa þarf á menntun í víðara samhengi
sem eina af mörgum forsendum fyrir
aukningu á framleiðsluverðmæti
þjóðarbúsins. Hingað til hefur verið
treyst á það í blindni að aukin menntun
þýddi sjálfkrafaaukinnhagvöxttil lengri
tíma litið. Ef skipulag alvinnutengdrar
menntunar er ekki í samræmi við
heildstæða my nd af atvinnulífmu er hætta
á að fjármunun verði sóað.
Hin mikla aukning menntunarán þess
að nýsköpun hafi aukist merkjanlega
bendir til þess að menntunin hafi fremur
leitt til þess að sömu störf séu unnin með
betur menntuðu fólki en áður. Eins og
áður var bent á hefur mestur vöxtur verið
í þjónustugreinum og starfsemi hins
opinbera sem hvort tveggja má telja til
Jónas Guðmundsson
Sagt er að einkavæðing opinberra
fyrirtækja skapi tækifæri til að tengja
almenning atvinnurekstri. Þetta gerist
oft með þeim hætti að hlutabréf í
einkavæddum fyrirtækjum eru boðin til
kaups á almennum markaði. Bréfm eru
jafnvel boðin almenningi með sérstökum
kjörum, svo til án endurgjalds, en þá að
því tilskildu að hver einstaklingur geti
aðeins eignast takmarkað magn
hlutabréfa. Gallinn við þessa aðferð er
sá, að innan ákveðins tíma hefur eign í
viðkomandi fyrirtækjum oft þjappast
saman því almenningur lítur á sérkjörin
sem hrein hlunnindi. Almenningur
kaupir ekki vegna áhuga á atvinnu-
rekstrinum heldur til að ná skjótfenginn
gróða. Með þannig einkavæðingu tekst
því skiljanlega ekki að dreifa
efnahagslegu valdi í þjóðfélaginu.
Starfsmannaleiðin
Önnur leið til að auka þátttöku
almennings í atvinnurekstri er að fara
svokallaða starfsmannaleið, þ.e. að selja
starfsmönnum fyrirtækin. Starfsmenn
hafa sterkari tengsl við fyrirtækin heldur
en aðrir hópar í þjóðfélaginu og eru
líklegri til að stuðla að velgengni þeirra
fyrirtækja sem þeir vinna hjá. Nokkur
hérlend, opinber fyrirtæki hafa verið seld
starfsmönnum, þar á meðal Landsmiðjan
og Ferðaskrifstofa íslands. Þá var
starfsmönnum Jarðborana ríkisins boðið
að kaupa hlutabréf á sérkjörunt að
ákveðinni upphæð.
Opinber stefna í þessum efnum hefur
ekki verið nægjanlega skýr. Þannig
hefur fjármálaráðherra lýst því yfir að
tryggja ætti starfsmönnum Búnaðar-
bankans ákveðinn hlut í bankanum,
kæmi til sölu á honum. Samt eru dæmi
um að einkavæðing hafi skert áhrif
starfsmanna. Þegarlögum um Sements-
verksmiðju ríkisins og Síldai'verksmiðjur
ríkisins var breytt lil þess að undirbúa
sölu verksmiðjanna misstu starfsmenn
og launafólk fulltrúa sem þeir áttu í
stjórnum þessara fyrirtækja. Form-
3