Vísbending - 11.11.1993, Blaðsíða 3

1) Framleiðandi á auðveldara með að
einangra markhóp sinn. I fleslum til-
fellum beinir hann allri kynningu og
auglýsingu beint til smásala. Þannig er
öllum kynningarkostnaði haidið í
lágmarki.
2) Ef samningar nást við verslunarkeðj ur
hefur framleiðandinn komið vörunni
framhjá flestum hlekkjum venjulegrar
dreifingarkeðju sem sparar bæði fé og
tíma og dregur úr milliliðakostnaði á
leið frá framleiðendum til neytenda. Enn
fremur er framleiðandinn í beinu sam-
bandi við þann aðila sem mestu ræður
um sölu á vörunni, þ.e. smásalann sjálfan.
3) Þar sem smásalinn á vörumerkið eru
inun meiri líkur á því en ella að hann
einbeiti séraðþvíaðselja vöruna. Einnig
sér smásalinn um alla kynningu og
auglýsingu vörunnar og ber venjulega
allan kostnað við það. Þetta er aðalkostur
sérvinnslu fyrir íslensk útflutnings-
fyrirtæki því þetta er langstærsti
kostnaðarliður markaðsvinnslunnar.
Helstu ókostir sérvinnslu m.v. sölu
beint til smásala eru eftirfarandi:
1) Með því að snúa sér beint til smásala
og sleppa dreifingaraðilum næst mun
takmarkaðri dreifing á viðkomandi
markaði. Vegna þessa eru dæmi þess að
framleiðendur sérvinni vöru fyrir
dreifingaraðila fremur en smásala. í
slíkum tilfellum er verð þó enn mikil-
vægara en ella þar sem álagningin verður
meiri og ekki nást bein tengsl við smá-
salann. Efummjög sterkadreifingaraðila
eraðræðaerþessimöguleikiþóathyglis-
verður.
2) Stærsti ókostur sérvinnslu er sá að
mikilsverð áhrif færast frá framleið-
endum í hendur smásala vegna þess að
það er kaupandi vörunnar sem á vöru-
merkið. Eigandi vörumerkisins getur
skipt um framleiðanda án þess að neyt-
endur verði varir við breytingar. Fram-
leiðendum vara í áðurnefndum flokki c)
stendur þó mun minni hætta af þessu en
þeim sem framleiða grunnvörur eða
eftirlíkingar af þekktum vörumerkjum.
Til að styrkja stöðu sína er mikilvægt
fyrir framleiðendur að byggja upp sterkt
samband við kaupendur og standa að
öflugri vöruþróun. Enn fremur er nauð-
synlegt að búa svo um hnútana að enginn
einn kaupandi sé of stór þannig að tilvist
framleiðandans sé í hans höndum. Þar
sem líklegt má telj a að helstu möguleikar
íslenskra fyrirtækja séu fólgnir í vörum
af flokki c) má þess vegna ætla að þau
stæðu traustari fótum en ella í sérvinnslu.
Framtíðarkostur fyrir
Islendinga
Eins og ofangreind umfjöllun ber með
sér er hér um athyglisverðan hlut að
ræða sem íslensk matvælafyrirtæki sem
hyggja á útflutning ættu að skoða. Þó
ISBENDING
skal á það bent að samkeppni er að sjálf-
sögðu mikil á þessum markaði sem og
öðrum og hún ferharðnandi. Það virðist
oft gleymast hérlendis að undirstaða þess
að vörumerki nái vinsældum er að fjár-
festa í uppbyggingu þess, en á stórum
mörkuðum kostar slikt gríðarlega fjár-
muni sem skila sér seint. Sérvinnslan
hefur þann meginkost að þessari
,,hindrun“ er að miklu leyti rutt úr vegi
og þess vegna er þetta mjög álillegur
kosturfyrirhérlendútflutningsfyrirtæki.
Höfundur er hagfrœðingur
_______________________________!
Gjafír, boðs-
ferðir og loggjof
Jónas Fr. Jónsson
Að undanförnu hefur átt sér stað
nokkur umræða um fríðindi sent
starfsmenn ýmissa stofnana njóta. í
þeirri umræðu hefur m.a. komið l'ram að
Islandsbanki hefur einn íslenskra
lánastofnana sett reglur um gjafir og
boðsferðir. I þessu sambandi er rétt að
skoða hvort löggjöfin hafi að geyma
ákvæði um slíkt.
Gjafirtil starfsmanna
annarra
I samkeppnislögumeraðfinnaákvæði
í 26. grein sem segir, að óheimilt sé að
hafa áhrif á starfsmenn annars aðila með
gjöfum eða öðrum hlunnindum eða
loforðum um slíkt, sé það gert án vitundar
vinnuveitandans og í þeim tilgangi að
afla gefandanum eða öðrum forréttinda
í viðskiptum fram yfir aðra, enda sé lög-
gjöl'in fallin til þess.
Samkeppnislögin taka á hvers kyns
atvinnustarfsemi og gildir þá einu hvort
hún er rekin af einkaaðilum eða hinu
opinbera.
Akvæði 26. greinar er ekki nýtt af
nálinni og var að finna í lögum um
verðlag, samkeppnishömlur og órétt-
mæta viðskiptahætti sem samkeppnislög
leystu af hólmi.
Samkvæmt lögunum þurfa þrjú skil-
yrði að vera fyrir hendi til þess að slíkar
gjafir(hlunnindi/loforð)teljistóheimilar:
1) Þœr séu veittar án vitundar
vinnuveitanda
2) Tilgangurinn sé að afla forréttinda
fyrir einhvem tiltekinn aðila
3) Gjöfin sé til þess fallin að afla
gefandamtm forréttinda
Skilyrði 2 og 3 eru matskennd og
kunna að vera erl'ið viðureignar, þar sem
annars vegar þarf að sanna að tilgangur
gjafarinnar hafi verið að afla forréttinda
og hins vegar þarf gjöfin að vera svo
vegleg að hún hafi áhrif á viðtakanda og
auki líkur á því að gefandinn öðlist
forréttindi vegna hennar. I síðamefnda
tilvikinu ntyndi verðmæti gjafarinnar
sjálfsagt skipta mestu. Þetta ákvæði
samkeppnislaganna á hins vegar einungis
við um gjafir sem veittar eru án vitundar
vinnuveitanda. Það nær því ekki lil
æðstu yfirmanna fyrirtækja og stofnana,
þ.e. þeirra sem ekki eiga sér æðri
yfirboðara innan fyrirtækisins. Ef um
framkvæmdastjóra (bankastjóra) er að
ræða, verður að telja eðlilegt að stjórnir
fyrirtækja (bankaráð) hafi vitneskju um
gjafir sem þeim eru gefnar. Sé gjöf veitt
með vitneskju vinnuveitanda stenst slíkt
fyllilega 26. grein samkeppnislaga.
Mútur
Samkvæmt hegningarlögum er
refsivert fyrir opinberan starfsmann að
þiggja mútur eða að bjóða opinberum
starfsmanni mútur.
Með mútum er átt við einhvers konar
ávinning, sem þarf ekki undir öllum
kringumslæðum að vera fjárhagslegur.
Verður að túlka orðið ávinningur rúmt í
þessu sambandi. Tilboði um ávinninger
yfirleitt beint að starfsmanninum sjálfum,
en svo þarf þó ekki að vera ef lilboðs-
gjafinn veit að boðinu verður komið til
starfsmannsins (t.d. talað við eiginkonu
hans).
Til þess að mútuboð sé refsivert þarf
það að rniða að því að fá ríkisstarfs-
manninn til þess að brjóta gegn
starfsskyldum sínum. Ef ríkisstarfs-
mönnum væri greitt fyrireða lofað ávinn-
ingi fyrir lögmæta og eðlilega stjómar-
athöfn væri slíkt refsilaust fyrir bjóð-
andann, en gæti varðað þiggjandann
refsingu. Hér ervissulega um matsatriði
að ræða, en í ljósi meginreglunnar um
jafnræði í stjórnsýslunni verður að gera
strangar kröfur hér um. Hafa ber í huga
að mútuboð þarf ekki að miða að því að
skerða rétt einh verra annarra, heldur getur
það eingöngu beinst að því að fá betri
eða fljótlegri afgreiðslu. Þannig kynni
það að vera refsivert að bjóða opinberum
starfsmanni peningagreiðslu gegn því
að hann afgreiddi leyfisumsókn í
snarhasti, sem ella hefði ekki verið af-
greidd fyrr en síðar.
Ef opinber starfsmaður þiggur gjafir
eða annan ávinning, “sem hann á ekki
tilkall til, í sambandi við framkvæmd
starfs síns...” þá er það refsivert. Hér
falla bein starfsskyldubrot undir, en
einnig er hugsanlegt að undir þetta yrðu
felld önnur til vik en bein starfsskyldubrot,
enda er ekki ætlast til að opinberir starfs-
menn þiggi einkagreiðslur fyrir störf sin
í þágu ríkisins. I Danmörku féll dómur
3