Vísbending - 14.04.1994, Blaðsíða 3

ISBENDING
Færeyska
efnahags-
kreppan
Ernst Hemmingsen
íslendingar hafa í mörg ár fylgst með
velgengni Færeyinga og afrekum þeirra
á ýmsunr sviðum, svo sem í samgöngu-
málum, fiskveiðum og fleiru. Síðasta árið
hefur þó kveðið við annan tón því eins og
kunnugt er hafa slæmar fréttir borist frá
Færeyjum. En hvað fór úrskeiðis? Hér á
eftir verður reynt að varpa örlitlu ljósi á
það.
Þróunin fram til þessa
í meðfylgjandi töflu kemur fram
hvernig fiskveiðar Færeyinga brey ttust á
milli áranna 1989 og 1993. Árið 1993
veiddust aðeins urn 5 þúsund tonn af
þorski í færeyskri lögsögu, en til
samanburðar var veiðin um 23 þúsund
tonnáárinu 1989. Sömusögueraðsegja
um ýsuaflann, sent hrapaði úr 15.000
tonnum niður í 5.000 tonn á sama tíma.
Ljóst er af þessu að gríðarlegur afla-
samdráttur hefur orðið áfáum árum. Ofan
á þetta bætist að verð á nokkrum af mikil-
vægustu fisktegundunum lækkaði, líkt
og hér á landi, um 20-30% í fyrra. Þessi
samdráttur í verði og magni hafði í för
með sér að nokkur skip fóru á nauðungar-
uppboð.
Með minnkandi fiskveiðum við Fær-
eyjarkomstreksturinn íþrothjámörgum
frystihúsum. Færeyingar hafa reynt að
kaupa fisk frá erlendum skipum til
vinnslu en tæknileg vandamál (vegna
tvífry stingar) og reglur Evrópusambands-
ins (ESB) hafa gert þennan kost óálit-
legan. Þar sem þessi l'iskur kemur frá
„þriðja landi“ er hann tollaður við inn-
flutning til ESB, sem er langstærsti mark-
aður fyrir færeyskan fisk. Kaup á fiski
annars staðar frá hafa þess vegna ekki
getað komið í staðinn fyrir fiskveiðar á
heimaslóðum.
Færeysk útgerð og fiskvinnsla hafa
fengið styrk frá færeyska landssjóðnum
í mörg ár. Mestur var stuðningurinn 1989
eða sem svarar til um 4,9 milljarða ís-
lenskra króna á núgildandi gengi dönsku
krónunnar.1 Á árinu 1993 var styrkurinn
aðeins um 1,8 milljarðar króna en þar af
voru 972 milljónir vegnatekjutryggingar
sjómanna (tekjutrygging er greidd af
landssjóði). Þessi tekjutrygging hefurhaft
það í för með sér að rnargir útgerðarmenn
hafa gert út, þrátt fyrir að fyrir fram væri
vitað að það væri ekki hagkvæmt. Danska
ríkisstjórninhefurþess vegnakrafistþess
að tekjutryggingin verði lækkuð. Rekstrar-
stuðningur við fiskvinnslu og útgerð
hefur aðallega verið veittur vegna veiða
og vinnslu á karfa og ufsa. Þetta hefur
haft það í för með sér að haldið er uppi
starfsemi sem ekki er þjóðhagslega
hagkvæm. Því hefurþað verið talið mjög
mikilvægt að styrkir til sjávarútvegsins
væru afnumdir.
Eftir mikla grósku í fiskeldi á níunda
áratugnum hefur framleiðslan minnkað
og margar minni fiskeldisstöðvar hafa
þurft að hætta starfsemi. Mest var flutt
út af eldisfiski á árinu 1991 eða 18.100
tonn. 1 framtíðinni er gert ráð fyrir að
útflutningurverði um 12.000 tonnaflaxi
á ári. Þegar mest var, voru fiskeldis-
stöðvar í Færeyjunt fjörutíu talsins, en
tuttugu stöðvar eru starfræktar þar í dag.
Þrátt fyrir samdrátt í fiskeldi hefur greinin
enn mikla þýðingu fyrir þjóðarbúskap
Færeyinga.
Eftirgóðæriðum miðjan síðastaáratug
hefur hallinn á landssjóði numið að
jafnaði urn 5,4 milljörðum króna á ári
(500 milljónum danskra króna), en það
jafngildir um 20% af tekjum landssjóðs.
Hallinn hefur að mestu leyti verið
fjárntagnaður með erlendum lánum. Um
síðustu áramót skuldaði landssjóður um
43 milljarða króna, en það eru næstum
tvöfaldar árstekjur hans. Flest lánin eru
til skamms tíma og danska ríkið hefur
þess vegna neyðst til að hjálpa lands-
sjóðnum á þann hátt að skuldbreyta og
ganga í ábyrgðirfyrirhann. 1 ármun verða
mikill halli á sjóðnum ogþeirri spurningu
hvernig hann eigi að fjármagna hefur ekki
verið svarað. Á tímabilinu 1988-1993
féllu tæpir 12 milljarðar króna á sjóðinn
vegna ábyrgða fyrir sjávarútveginn, auk
annama ábyrgðaeinsogt.d. SlOmilljóna
vegna Atlantik Airways.
I Færeyjum eru alls 50 sveitarfélög.
Fjárhagsstaða þeirra er rnjög mismun-
andi. Sum sveitarfélögin eru skuldlaus
en önnureru svo skuldug
að mesturhluti skatttekna
fer í vaxtagreiðslur. Árið
1992 nántu vaxtagreiðslur
hjá sveitarfélögunum að
meðaltali 32% af skatt-
tekjum og afborganir
16%. Þessi staða hefur
versnað 1993 vegna
minnkandi skatttekna.
Samdráttur í fiskveið-
um og lækkun fiskverðs 1992 olli rniklu
tapi hjá bönkunum. Einkum var rnikið
tap áfry stihúsunum og samtals afskrifuðu
bankarnir 16,7 milljarða króna á árinu
1992, en það jafngild um 20% af útlánum.
Tapið í fyrra var svipað. Á árununt 1988-
1992 nam tap bankanna og landssjóðs
samtals rúmlega 54 milljörðum króna,
en það jafngildir um eins árs lands-
framleiðslu. Varla hefur nokkurt þjóð-
félag tapaðjafn miklu ájafn stuttum tíma.
Skuld Færeyinga við útlönd nam 84
milljörðum króna í árslok 1992, eða unt
1,8 milljónum á íbúa, en það er helmingi
meira en hér á landi. Skuldastaðan
batnaði ekki í fyrra.
Hjálparaðgerðir
Til að koma í veg fyrir gjaldþrot
bankanna og þjóðfélagsins hafa ýmsar
ráðstafanir verið gerðar. Sjóvinnubank-
inn var styrktur um 5,1 milljarð króna á
árinu 1992 og árið eftir um 3,8 milljarða
til að korna í veg fyrir gjaldþrot hans.
Peningarnir voru lagðir fram af lands-
sjóði, sem fékk þá að láni hjá danska
ríkinu. Færeyjabanki þurfti einnig á
utanaðkomandi fjármagni að halda. Nú
hefur verið ákveðið að sameina þessa
banka.
1 Færeyjum voru frystihúsin 21 talsins
þegar best lét og fyrir um tíu árum, þegar
fiskveiðar voru um tvöfalt meiri en núna,
var umframframleiðslugeta í fiskiðnað-
inum. Nú verða frystihúsin sameinuð í
eitt fyrirtæki og mikill hluti skuldanna
afskrifaður. Stjórn hins nýja fyrirtækis
hefur lokað þeim húsum sem enginn
rekstrargrundvöllur er fyrir lengur og
vinnslan fer nú aðeins fram í 10 húsum.
1 útgerð er alkastagetan of mikil eins
og í fiskvinnslunni. Hins vegar hafa menn
ekki viljað ákveða það með beinum hætti
hvaða skip eigi að fá að veiða áfram. Þess
vegna hefur danska ríkisstjórnin krafist
þess að kvótakerfi með framseljanlegum
kvóta verði komið á eins og á Islandi.
Þettahefur vakið litlahrifningu færeyskra
útvegsmanna. Enn frernur hefur danska
stjórnin krafist þess að tekjutrygging
sjómanna verði afnumin til þess að koma
í veg fyrir óhagkvæma fiskveiði.
Skilyrðifyrirlánum til landssjóðs 1992
voru meðal annars þau að hann yrði
rekinn hallalaus í framtíðinni, og að
umfangsmikið sjóðakerfi yrði afnumið.
Það síðarnefnda hefur verið gert. Hins
vegar hefur hallinn á landssjóði áfram
verið rnikill vegna minni skatttekna og
aukinna útgj alda vegna atvinnuley sisbóta
og ábyrgða sem hafa fallið á hann.
Framtíð færeysks efnahags-
lífs
Þrátt fyrir að núverandi aðgerðir séu
mjög sársaukafullar er enginn vafi á því
Fiskveiðar færeyskra skipa (þús. tonna)
Afli alls Þ.a. landað íFæreyjum
1993 1989 93/89 1993 1989 93/89
Þorskur 27 44 -39% 5 23 -78%
Ýsa 5 16 -69% 4 13 -69%
Ufsi 36 47 -23% 30 42 -29%
Karfi 14 13 8% 10 13 -23%
3