Vísbending - 04.11.1994, Blaðsíða 3

ásíðastliðnum lOárum. Engineinskýring
er á þessu, en nefna má þó að sífellt meira
tillit er tekið til félagslegra þátta eða svo-
kallaðrarfélagslegrarörorku. Þáereinnig
líklegt að slæmt atvinnuástand hafi ýtt
undir þessaþróun en víða um heim þekkist
fyrirbæri sem nefnt hefur verið „equity
drift“ á enskri tungu. I því felst að sökum
þess hvað reglur um örorkumat eru oft
óljósar hafa jaðartilfellin verið tekin með,
þ.e. þau einstaklingsbundnu tilvik sem
reglurnar tóku ekki afdráttarlausa afstöðu
til. Túlkun á fyrirliggjandi reglum hefur
m.ö.o. orðið æ rýmri þannig að nýir hópar
hafa getað rúmast innan bótakerfisins.
Til þess að treysta félagslega kerfið og
vinna á móti útþenslu þess er ljóst að skoða
þarf möguleika til að snúa þessari þróun
við. I stóru og miðstýrðu kerfi eins og hér
ríkir, og reyndar víða annars staðar, gerist
það því miðuroft aðeinstaklingar flengjast
í kerfinu og fá enga hvatningu til að leita
sér þekkingar eða þjáll'unar til að takast á
við atvinnu. Hugsanlegt er að ef sveitar-
félög tækju örorkukerfið yfir myndu
líkurnar á því að reynt yrði að hjálpa
einstaklingum til sjálfshjálpar aukast
vegna meiri nálægðar.
Þess má geta að á milli áranna 1982 og
1993 fjölgaði örorkulífeyrisþegum hjá
aðildarsjóðum SAL um 2.100 manns en
þeir voru um 2.700 á síðasta ári. Án efa
má rekj a þessa fjölgun bótaþega til versn-
andi atvinnuástands sem lendir ofl harðast
á fólki með skerta starfsorku.
Að taka á vandamálinu
Eins og áður sagði erum við Islendingar
enn sem komið er betur settir en nágranna-
þjóðir okkar hvað varðar ofangreindar
tölur. Meginniðurstaðan er þó sú að við
stefnum hraðbyri í sömu átt. Við eigum
nú einungis um tvo kosti að velja, þ.e. að
taka með róttækum hætti á vandamálinu
núna áður en það verður okkur ofviða eða
að fresta því og eiga á hættu að þurfa að
grípa til neyðarúrræða á næstu árum sem
gætu komið illa niður á þeim sem síst
skyldi. Það erþví augljóslega til nokkurs
að vinna að bregðast skjótt við. Tvennt
þarf að gera, annars vegar að hjálpa því
fólki sem er í félagslega kerfinu til sjálfs-
hjálpar eins og áður var minnst á og hins
vegar að draga úr ríkisumsvifum.
Alls staðar á Norðurlöndunum hafa
stjórnmálamenn, bæði á hægri og vinstri
væng stjórnmálanna, settfram tillögurum
þaðhvernig dragamegi úrrfldsútgjöldum
og minnka velferðarkerfið þannig að það
séfyrstogfremstsniðiðfyrirþásemminnst
mega sín. Ríkissjóður er ekki óþrjótandi
uppspretlafjármagnsogþvíþurfaíslenskir
stjórnmálamenn að skoða þessi mál og
hugmyndir til úrbóta yfirvegað og for-
dómalaust með sama hætti og frændur
þeirra á Norðurlöndum.
Höfundur er hagfræðingur
Að tala fjár-
magnsmark-
aði upp eða
niður
Sverrir Sverrisson
Þeir sem fylgjast grannt með um-
fjöllun fjölmiðla um fjármála- og
gjaldeyrismarkaði hafa án efa tekið eftir
því hversu iðnir menn hafa verið undan-
farið við að tala fjármagnsmarkaði upp
og niður. Sigurður B. Stefánsson og fleiri
góðir menn töluðu t.a.m. vexti upp hér-
lendis á sama tíma og Bentsen fjármála-
ráðherra Bandaríkjanna og Tietmeyer
bankastjóri þýska Seðlabankanshjálpuð-
ust við að tala dollarann niður. Á umræð-
unni hefur mátl ráða að fáum útvöldum
sé gefið það vald að geta ráðið þróuninni
á peninga- og gjaldeyrisntörkuðum, ein-
göngu með því að tjá sig í fjölmiðlum.
Því er ekki að neita að ákveðið sann-
leikskorn felst í slíkri staðhæfingu og
hægt er að nefna mörg dæmi þessu til
sönnunar, t.d. áhrif manna á borð við
George Soros og Fred Bergstens undan-
farið. Hér er þó um að ræða verulega
einföldun á flóknu samspili margra þátta
sem getur gefið lesendum ranga mynd af
hinum eiginlegu orsökum fyrir vaxta-
breytingum á fjármagnsmarkaði og verð-
sveiflum á gjaldeyrismarkaði.
Væntingarráðaferðinni
Verðmyndun á peninga- og gjald-
eyrismörkuðum ræðst af væntingum urn
þróun í framtíðinni. Ef væntingar
myndast t.d. um veikingu bandaríkja-
dollars þá leiðir það af sér aukið framboð
af dollurum og minnkandi eftirspurn eftir
þeim og þar með lækkandi gengi. Sama
má segja um vexti. Auknar væntingar
um vaxtahækkanir í náinni framtíð leiða
af sér aukið framboð af skuldabréfum og
þar með lækkandi verð á þeim. Það eru
því einkum væntingar sem valda verð-
breytingum. Fyrir aðila á fjármagns-
markaðinum erkjarni málsins sá að gera
sér grein fyrir h vaða þættir ráða myndun
væntinga á markaðinum.
Á gjaldeyrismarkaði má segja að vænt-
ingar byggi á þremur meginþáttum, þ.e.
hagfræðigreiningu, tæknigreiningu og
sálfræði. Fyrstu tveirþættirnireru nokk-
uð kerfisbundnir og auðskiljanlegir.
Erfilt er hins vegar oft á tíðum að henda
reiður á „sálfræði markaðarins“ sem oft
ÍSBENDING
getur verið mjög órökrétt eins og dæmin
sanna.
Hagfræðigreining
Hagfræðigreining (e. fundamental
analysis) miðar að því að skýra gengis-
sveifiur út frá efnahagsþróun. Slfk grein-
ing hentar illa til að skýra skammtíma-
sveiflur en tekst betur með langtíma-
sveiflur. Helstu hagstærðirsem áhrif hal'a
á gengisþróun eru framleiðsla, verðbólga,
vextir, viðskiptajöfnuður og erlendar
skuldir. Samkvæmt hagfræðigreiningu
ælti dollarinn að hafa styrkst gagnvart
flestum gjaldmiðlum á yfirstandandi ári,
þvert á hina raunverulegu þróun.
Tæknigreining
Tæknigreining felst í kerfisbundinni
greiningu á reglubundnum verðsveiflum
og er mjög mikið notuð af gjaldeyris-
kaupmönnum til að spá fyrir um þróun
gengis og ákvarða hentugar tímasetn-
ingar til að kaupa eða selj a ákveðna gj ald-
miðla. Við tæknigreiningu errýntí línurit
yfir krossgengi tveggja gjaldmiðla.
Reiknuð eru vegin meðaltöl, teiknaðar
línur sem sýna viðnám og stuðning,
staðalfrávik eru mæld og ýmsar aðrar
athuganir af svipuðu tagi l'ramkvæmdar.
Hagfræðingum þykir flestum lítið til
tæknigreiningar koma en viðhorfin hafa
þó verið að breytast. Aðferðin er almennt
notuð af þeim sem stunda dagleg
viðskipti á gjaldeyrismarkaði en einnig á
verðbréfa- og hrávörumarkaði. Aðferðin
hefur því tvímælalaust áhrif á gengis-
myndun. Þegar lítið er um breytingar á
efnahagslegum eða pólitískum forsend-
um getur gengisþróunin orðið mjög
„tæknileg" vegna þess að meirihluti við-
skipta grundvallast á niðurstöðum undan-
genginnar tæknigreiningar. Hörðustu
aðdáendur aðferðarinnar nota hana ein-
göngu við ákvarðanatöku og taka lítið
markáfréttum úrefnahagslífinu. Flestir
byggja þó bæði á hagfræðigreiningu og
tæknigreiningu við ákvarðanatökur í
viðskiptum.
Á myndinni á næstu síðu, sem sýnir
þróun dollars gagnvart marki árin 1987-
1994, eru teiknaðar einfaldar línur út frá
aðferðum tæknigreiningar. Línan sem
hallar niður á við er teiknuð út frá „toppa-
myndurí1 og myndar því viðnám. Þetta
viðnámrofnaðiámiðjuári 1993og hefur
þróunin breyst úr fallandi leitni yfir í
vaxandi leitni sem markast af tveimur
samfallandi línum. Efri línan myndar
viðnám viðfrekari hækkun en neðri línan
myndar stuðning við frekari lækkun.
Þessi stuðningur brast á miðju þessu ári
og nú reynir á stuðning við niðurhallandi
línuna sem áður myndaði viðnám við
hækkundollars. Samkvæmttæknigrein-
ingu má álykta sem svo að rjúfi dollarinn
3