Vísbending - 08.09.1995, Blaðsíða 1

V
Viku
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
8.
september
1995
34. tbl. 13. árg.
Eru frí upp-
spretta
auðs?
Innanlands sem utan setja hræringar
í fjölmiðlaheiminum mikinn svip á
viðskiptalífið um þessar mundir. Erlendis
hafa stórfyrirtæki í skemmtanaiðnaði
annað hvort sameinast eða skipt um
eigendur og hér á landi sést svipuð þróun.
íslendingar hai'a gaman af að segja frá
því þegar aðkomumaður kom í þorp eitt
úti á landi og spurði heimamann á hverju
menn lifðu þar. Svarið varð fleygt: „O
þetta lifir allt hvað á öðru“ og þótti með
eindæmum heimskulegt, því það vissi
hvert mannsbarn að fslendingar lifðu á
fiskveiðum og landbúnaði, sjálfum undir-
stöðuatvinnugreinunum. Sá hlær best
sem síðast hlær, landbúnaður og sjávar-
útvegur hafa lengi þurft ýmiss konar fy rir-
greiðslu frá ríkinu, meðan menn verða
ríkir á að selja fyrirtæki sem eiga að hafa
ofan af fyrir landsmönnum dægrin löng.
Það er staðreynd að með batnandi lífs-
kjörum, styttri vinnutíma og breyttum
lífsvenjum þá gera menn sífellt meiri
kröfur til afþrey ingar af ýmsu tagi. Árlega
verja íslendingar rúmlega 20 milljörðum
króna til tómstunda og hver einasta
fjölskylda ver til þeirra meira en 250
þúsund krónum. Skemmtanakakan
stækkar í sífellu en það er íhugunarefni
að á sama tíma virðist hún vera að færast
á færri hendur.
Meiri skemmtun
Á mynd 1 sést hvernig tómstundir,
skemmtanir og menning verða sífellt
Mynd 2: Tómstundaútgjöld
Líkamsrækt og Bækur og
tómstundir 13% blöð 22%
Happdr.
16%
Utv. og
sjónv. 16%
Tæki 24%
Leikhús, ópera,
kappleikir 5%
Heimild: Hagstofa ísiands
Mynd 1: Hlutfali tómstundaeyðslu af einkaneyslu 1960-2000.
stærri hluti af einkaneyslunni. Fram yfir
1970 eyddu Islendingar bara fimm
krónum af hverjum hundrað til tómstunda
en síðan hefur skennntanagleðin aukist
með aukinni kaupgetu, og nú fara um tíu
krónur af hverjunt hundrað í afþreyingu.
Sama þróun sést þegar við lítum á út-
gjöld erlendis. Þó svo að í opinberum
tölum um tómstundaútgjöld sé talað um
menningu þar á meðal, þá telja margir
lítinn menningarauka að viðbótinni á
skemmtanasviðinu. Bóka- og blaðaút-
gáfa hefur dregist saman, þeim Is-
lendingum til sárra leiðinda sem telja að
þar með glati þjóðin sérstöðu og
menningararfleifð. Áðrir benda á að með
nýrri tækni komist menningin jafnvel
hraðartil skilaenáður. Það er hins vegar
ekki sjálfgefið að meiri skemmtun fylgi
betri skemmtun.
í hvað fara peningarnir?
Mynd 2 sýnir hvernig skiptingin er
milli helstu afþréyingarliða. Tækja-
búnaður af ýmsu tagi er um ijórðungur
útgjaldanna og kemur víst fáum á óvart
að svo tækjaglöð þjóð sem við ís-
lendingar erum eyðum drjúgum hluta af
eyðslueyri okkar í græjur. Til þessa liðar
teljast m.a. sjónvörp, tölvur, hjóm-
flutningstæki og önnur „leikföng", sem
og tónlistardiskar. Leiksýningar,
kappleikir og fleira taka til sín rúmlega
5% tómstundafjárins og kvikmyndir4%.
Happdrætti, lottó o.þ.h. taka 16% og
útvarp og sjónvarpjafnstóran hlut. Þetta
er sá liður sem að undanfömu hefur verið
hvað líflegust barátta um. Ekki nóg með
að erlendir aðilar hafi keypt hlut í Stöð 2
(og reyndar Bylgjunni og DV líka) heldur
stendur hópur fyrirtækja og einstaklinga
á sarna tíma fyrir stofnun annars fyrir-
tækis sem að sögn mun senda frá sér þrjár
til fjórar rásir af efni, fyrst og fremst
erlendu. Loks eru blöð og bækur með
rúmlega 20% af þessum afþreyingar-
geira. Þeirra hlutur hefur minnkað, en
því veldur ugglaust bæði minnkandi sala
og það að samkeppni hefur harðnað innan
þessa sviðs, „heimaútgáfur" einstaklinga
og félaga hafa tekið til sín markað sem
hefðbundin útgáfa átti áður. Jafnframt
hefur samþjöppun orðið á þessu sviði og
stórum fyrirtækjum hefur fækkað.
Fjölmiðlun - margmiðlun
Það einkennir öðm fremur hina hörðu
baráttu sem menn heyja víða um heim
um frítíma og peninga einstaklinga að
þættir sem áður voru aðskildir að mestu
leyti eru nú nátengdir, ekki síst með tölvu-
tækni. I tölvum er hægt að spila geisla-
diska með tónlist af öllu tagi, ráfa um
ganga helstu listasafna heirns, lesa sí-
gild bókmenntaverk og jafnvel horfa á
kvikmyndir. Yfirburðir tölva koma ekki
hvað síst fram í uppflettigetu, sem tekur
langt fram öllu sem áður var mögulegt.
Jafnframt hafa samskipti um intemetið
fært menningu (og ómenningu sjálfsagt
líka) inn á hvert það heimili sem hefur
fjárfest í mótaldi og tengibúnaði. Þessir
eiginleikar tölva em sjálfsagt ofmetnir
eins og oft vill verða um nýja tækni, því
auðvitað jafnast mynd á flötum skjá ekki
á við það að fara á listasafn, eða flat-
neskjulegir tónar á við bestu hljóm-
flutningstæki. Tæknin á hins vegar eftir
að verða fullkomnari og úti í heimi hafa
• Tómstundir
• Samkeppnisráð og ESSO
• Flotkvíar og fjárfestingar