Vísbending - 16.02.1996, Blaðsíða 2

ISBENDING
dagsetningu fram í tímann. Verðið er þá
ákveðið á samningsdegi. Segjum til
dæmis að fjármálastjóri semji við verð-
bréfamarkað um að selja 10 milljónir að
nafnvirði af hlutabréfum í Eimskipafé-
laginu á genginu 6,5 þann 1. nóvember
næstkomandi. Ef markaðsgengi á þeim
degi er lægra, segj um 6,0, þá græðir fy rir-
tækið miðað við ntarkaðsverð. Fjármála-
stjórinn gæti hugsanlega farið út á
markað, keypt hlutabréfin sama daginn
og hann seldi og staðið uppi með 5
milljónahagnað miðað við markaðsverð.
Svo gæti virst sem verðbréfafyrirtækið
væri að tapa en svo þarf ekki að vera ef
hlutirnir eru settir í samhengi við fjár-
festingastefnu þess. Vera kann að það sé
aðlítatil lengritímaogvilji smámsaman
auka eignarhlut sinn í Eimskipafélaginu
sem það telur að verði arðbær langtíma-
fjárfesting. Það sem virðist vera skamm-
tímatap er í raun verðbréfamarkaðinum
Afleiður: Er
áhættan þess virði?
forsíðugrein er það rakið að afleiður
eru í raun áhættutaka þótt hér á landi
hafi flestir notað þær sem mótvægi
við annars konar áhættu. Hins vegar haí'a
nokkur stórmál á liðnum árum orðið til
þess að koma afleiðum í heimsfréttirnar.
Hér á eftir verður sumt af því rakið sem
getur orðið mönnunt að falli í afleiðu-
viðskiptum.
Margir fjármálastjórar hafa notað
framvirka samninga með góðum árangri
árum saman og telja sig þess vegna vera
orðna sérfræðinga í slíkri santningagerð.
Smám saman auka þeir urnsvif sín og
þegar áfallið loks dynur yfir er miklu
meira lagt undir en þegar vel gekk. Menn
sem hafa fylgst með þróun markaða í
langan tíma telja sig þekkja þá svo vel að
áhættan sem þeir taki sé hverfandi. En
slysin gera ekki boð á undan sér í
fjármálaheiminum fremur en annars
staðar. Jarðskjálftinn í Kobe fyrir um ári
varð til þess að japanskur verðbréfa-
markaður tók ekki við sér eins og ætla
mátti og Barings-banki tapaði öllu sínu
eiginfé.
í flestum tilvikum þar sem mikið tap
hefur orðið hafa yfirmenn ekki þekkt
viðskiptin og umi'ang þeirra eða ekki
skilið út á hvað þau gengu. Verst geta
þau tilvikorðiðþarsem fyrirtæki taka fé
að láni, beita svonefndri vogun (e:
leverage), því þargeturgræðgin hlaupið
með menn í gönur.
Nokkur stórslys
Þau áföll sem tengd eru afleiðum og
hafa orðið til þess að menn telja að þær
ívil. Þannigeru viðskiptin báðumaðilum
hagstæð.
Hvað geta menn varið með
afleiðum?
Héraðframan hefurveriðrakiðhvemig
rnenn geta varið sig gegn sveiflum í gengi
eða verðbreytingum á hráefni, en afleiður
geta nýst í fleira, til dæmis geta menn
fest vaxtaprósentu á lánum. Sumir hag-
fræðingar telja hins vegar að með af-
leiðum séu menn stundum að jafna
áhættuna of mikið, það sé einmitt til-
gangurinn með rekstri að taka hæfilega
áhættu. A móti segja þeir varfærnu að
áhættan í rekstri eigi að takmarkast við
þá þætti sem snúa beint að rekstrinum
sjálfum en ekki því sem menn fá ekki
stjórnað, til dæmis gengi eða hráefnis-
séu stórhættulegar eru að margra dómi
ekki áfelli sdómur yfir afleiðunum heldur
þeim sem héldu á spilunum. Arinni
kennir illur ræðari. Af þessum málum
geta menn þó lært og því fróðlegt að fara
yfir nokkrar sorgarsögur. I Vísbendingu
hefur áður verið fjallað um tvö mál:
Metallgesellschaft (sjá 6. tbl., 13. árg.)
og Procter & Gamble (42. tbl., 13.árg.).
Barings-bankinn enski var yfir 200 ára
gamall þegar hann hrundi eins og
spilaborg fyrir réttu ári. Nick Leeson var
að dómi yfirmanna bankans stjarna á
Austurlandamarkaðinum. Frá Singapúr
stundaði hann viðskipti á japanska
afleiðumarkaðinum og hafði náð góðum
árangri. Bankinn taldi ekki ástæðu til þess
að hafa sérstakt eftirlit með umsvifum
Leesons og sendi sífellt stærri fjárhæðir
til Singapúr til þess að greiða fyrir samn-
inga. Frá árinu 1992 hafði Leeson náð
mjög góðum árangri á MM<?/-afleiðu-
markaðinum og Barings taldi ekki ástæðu
til þess að amast við manni sem hafði
grætt 30 milljónir dollara fyrstu sjö
mánuði ársins 1994, fimmtung af
heildarhagnaði fyrirtækisins árið 1993.
Sérgrein Leesons voru kaup- og
söluvilnanir (sjá yfirlit yfir hugtök). Það
sem eftir lifði af árinu 1994 gekk lakar,
en þó ekki verr en svo að Leeson var með
hagnað í árslok.
Snemma árs 1995 versnaði ástandið á
Nikkei-markaðinum og hlutabréfaverð
hríðféll. Leeson hugðist bæta sér upp
tapið með því að græða á vilnunum. Hann
lagði sífellt stærri fjárhæðir undir. Þegar
j arðskjálftinn í Kobe bættist ofan á annað
þáféll hlutabréfaverð enn og loks var allt
eiginfé Barings-bankans lagt undir,
rúmlega 50 milljarðar króna. Allt fór á
versta veg, bankinn varð að hætta
viðskiptum og var svo seldur til hollenska
fyrirtækisins ÍNG á 100 krónur.
Metallgesellschaft (MG) var eitt
verði. En auðvitað verða menn að
ákveða hvað það er sem þeir ætla að
hafaí jafnvægi. Eru það einstakir samn-
ingar, t.d. unt lán, eða allur efnahags-
reikningurinn? Menn getajafnvel varið
sig of mikið. Þeir sem hafa tekjur í sömu
gjaldmiðlum og þeir skulda þurfa ekki
(eða mun síður) að verja sig með fram-
virkum samningum. Hækkandi tekjur
haldast í hendur við hækkandi skuldir.
Á þetta hefur verið bent í sambandi við
gengisfellingar. Þær breyta efnahags-
reikningi þeirra sem skulda í erlendri
mynt til hins verra í einu vetfangi og
mynda óreglulegt tap á rekstrar-
reikningi. Hins vegar verða þær til þess
að horfur útflutningsfyrirtækja batna og
þau eru í raun betur stödd á eftir.
Hér á eftir verður farið yfir ýmsar
tegundir af afleiðum og sagt frá því
hvernig þær hafa valdið miklum
áföllum, beint og óbeint.
stærsta iðnfyrirtæki heims árið 1993. Það
er í Þýskalandi og átti margskonar málm-
og efnavinnslur víða urn heim. Eitt
dótturfyrirtækja MG í Bandaríkjunum
hafði skuldbundið sig til þess að selja
olíu á föstu verði í 10 ár. Til þess að verja
sig gegn verðsveiflum notaði fyrirtækið
flóknar vilnanir til skamms tíma.
Rannsóknir höfðu sýnt að yfir
undangengið 10 ára tímabil hefðu þessar
skammtímavilnanir gefið góða vörn fyrir
þennan langtímasamning og jafnvel
nokkurn hagnað. En seinni hluta árs 1993
breyttust markaðsaðstæður með þeim
hætti að fyrirtækið tapaði á hverri
skammtímavilnun. Tilþess að standa við
skuldbindingar sínar þuri’ti MG sífellt að
binda meira fjármagn í skammtíma-
samningunum, sem svo aftur varð að
meira tapi meðan olíuverð lækkaði.
Veður var milt og óvenjulítil eftirspurn
eftir olíu til húshitunar. I desember 1993
gafst stjórn MG upp á viðskiptunum, rak
forstjórann og seldi alla samningana.
Mánuði seinna komu fimbulkuldar í
Bandaríkjunum og olíuverð rauk upp. I
ýmsum fræðigreinum, t.d. í Wall Street
Journal og Economist, hefur því verið
haldið frarn að stjórnendurnirhafi farið á
taugunt. Ef þeirhefðu beðiðí mánuð hefði
tapið orðið lítið sem ekkert. Þess í stað
nam það um 150 milljörðum króna. Þess
má geta að forstjórinn, sem rekinn var,
Heinz Schimmelbusch, hefur síðan
margoft komið til Islands, m.a. til þess
að kanna möguleika á sinkverksmiðju
hérálandi. Málaferli standanúyfirvegna
brottrekstrarins, bæði í Þýskalandi og í
Bandaríkjunum.
í Kalifomíu var fj ármálastj óri Orange-
sýslu hr. Citron (hann heitir það) í miklum
metum. Yfirmenn hans viðurkenndu
fúslega að þeir skildu ekkert í
samningunum sem hann var að gera en
hann græddi og það var þeim nóg. Hr.
2