Vísbending - 08.03.1996, Blaðsíða 2

V
ÍSBENDING
Fjármagnið kostar sitt
í flestum greinum er fjárfesting grund-
völlur undir því að hægt sé að stunda
starfsemina. Oft er sú fjárfesting greidd
af lánsfé og eðlilega þarf að greiða fyrir
það vexti og ýmsan kostnað. I töflunni
sést hve mismunandi fjármagns-
kostnaður er á mann í hinum ýmsu
greinum. Ifiskveiðumerhannummiiljón
á ársverk en aðeins 74 þúsund í
menningarstarfsemi (t.d. kvikmyndahús
og kvikmyndun, leiklist, happdrætti,
listamenn, útvarp og sjónvarp). Af þessu
fæsthugmyndum hve fjárfestinginerstór
hluti af verðmætasköpuninni í hinum
ýmsu greinum.
En það er ekki allt upptalið með
greiðslum fyrir lánsfé. Eigendur leggja
líka eigið fé í reksturinn og eiga rétt á
sanngjarnri greiðslu fyrir það. Hér er
reiknað með 10% arðsemi eigintjár.
Taflan gefur því hugmynd um bindingu
eiginfjár í hinum ýmsu greinum. Mest er
það á ársverk í peningastofnunum eða
tæplega hálf milljón en minnst í hótel-
ogveitingarekstri.Þaðkemureflaustekki
á óvart miðað við erfiðan rekstur og gjald-
þrot hótela á undanförnum árum.
En það vekur líka athygli að kostnaður
af lánsfé er sexfaldur á við reiknaðan
kostnað af eiginfé í fiskveiðum og -
vinnslu. Þessi niðurstaða styður það að
allt of mikið hafi verið lánað til
greinarinnar og með því megi skýra of-
Áfram góður
hagnaður af
greiðslukortafyrir-
tækjunum
s
Aárinu 1995 vargóðurhagnaður
af báðum íslensku greiðslu-
kortafyrirtækjunum, Greiðslu-
miðlun hf. (VISA) og Kreditkortum hf.
(Eurocard). Arðsemi eiginfjárerum 10%
hjá VIS A en rúmlega 13% hjá Eurocard.
Þegarþróuneiginfjárfélagannaerskoðuð
(sjá mynd) sést að það hefur vaxið
hröðum skrefum á undanförnum árum
og þessi starfsemi verið með hinni arð-
bærustu í landinu.
Staðgreiðslukortin koma
sterkt inn
í byrjun árs 1994 tilkynntu bankarnir
að þeir hygðust draga úr notkun tékka en
taka þess í stað upp færslur með
debetkortum. A sama tíma voru þjónustu-
gjöld stórhækkuð fyrir færslur af þessu
fjárfestingu. Sterk staða heildverslunar
vekur einnig athygli.
Alls staðar tap
Næsti dálkur í töflunni sýnir afkomu í
hverri grein um sig þegar allur kostnaður,
þ.m.t. laun, fjármagnskostnaður og
kostnaður af eiginfé hefur verið dreginn
frá rekstrartekjum. Þá fæst sú dapurlega
niðurstaða að alls staðar er tap nema í
mcnningarstarfsemi, sem skilar eitt
þúsund krónum á mann. I bankastarf-
seminni er tapið ein milljón á ársverk og
tæplega 700 þúsund í fiskveiðum.
Byggingarstarfsemi og smásöluverslun
eru sem næst í járnum.
Þessi niðurstaða sýnir að ef kostnaður
af eiginfé er að fullu reiknaður þá hafa
aðstæður árið 1992 verið sl íkar að nánast
hefur ekki verið hægt að reka hér neina
starfsemi. í raun kom tapið niður á
eigendum fjármagns en langvarandi tap-
rekstur hlýtur að leiða til þess að fjár-
magn leiti annað og laun lækki.
Fólkið eða fjármagnið?
Það er mjög fróðlegt að skoða dálkinn
sem kallaður er greiðslugeta í töflunni.
Hann er fenginn með því að leggj a saman
dálkana sem sýna afkomu og laun á árs-
verk. Með því fæst nokkuð önnur mynd
en áður en ekki gjörólík.
tagi en hækkuð mun rneira fyrir tékka
(færslugjald 18krónur+ lOtiÍ 12krónu
gj ald fyrir tékkablöð) meðan aðeins voru
greiddar um 9 krónur l'yrir debetkorta-
færslur. Þetta beindi notkuninni meira á
debetkortin auk þess senr menn voru
þvingaðir til þess að fá sér slík kort því
þau gilda jafnframt sem bankakort. Er
fjöldi þeirra nú álíka mikill og kredit-
kortanna. Reyndar mun notkun kredit-
korta hafa aukist nokkuð, a.m.k. tíma-
bundið, því engin þjónustugjöld eru
greidd vegna þeirra. Fjöldi tékka var á
árinu 1995 12 milljónir samanborið við
29 milljónir árið 1993. Þannig hefur
tékkum fækkað um 60% á tveimur árum.
Heildar fjárhæð tékka hefur þó aðeins
dregist saman um 30% á sama tíma
þannig að ljóst er að það eru fyrst og
fremst smátékkar sem liverla.
Skipting veltu milli VIS A og Eurocard
er um 76% á móti 24% ef litið er á kredit-
kort. Hins vegar rak Eurocard nokkuð
stífan áróður fyrir því að ntenn fengju sér
debetkort frá öðrum aðila en kreditkortið
og virðast hafa náð nokkrum árangri því
þar nær félagið stærri markaðshlutdeild
eða 29% veltu, sent er þó minna en árið
1994 þegar hlutdeildin var 32%. Velta
vegna staðgreiðslukorta nam um 25
Greiðslugeta er minnst í landbúnaði
og mest í fiskveiðum. Hins vegar voru
laun þetta ár nær alls staðar langt umfram
greiðslugetu. í landbúnaði og banka-
rekstri voru þau ríflega tvöföld á við það
sem reiknuð afkoma greinanna leyfði. I
byggingarstarfsemi, smásöluverslun og
menningarstarfsemi voru launin nokkum
veginn „rétt“. Almennt virðast laun hafa
verið 10 til 20% hærri en afkoman leyfði
á árinu 1992. Aðdáendur veiðileyfagj alds
munu væntanlega benda á að há greiðslu-
geta í fiskveiðum sé afleiðing af ókeypis
afnotum af auðlindinni. En jafnvel án
nokkurs auðlindaskatts voru laun vegna
fiskveiða 29% hærri en afkoman leyfði.
Það er eðlilegt að spurt sé hvort
kostnaður af eiginfé sé rökréttur. Svarið
við því er já. Eiginfé er fengið að láni til
atvinnurekstrar frá eigendum. Þeir eiga
ekki síðri rétt á greiðslu fyrir en lána-
stofnanir og reyndar meiri, því áhætta
fylgir eigin atvinnurekstri. Það eru
eigendurnir sem bera tapið þegar illa
gengur og eiga því rétt á hærri greiðslu
fy rir sitt fé en lánastofnanir. Ein ástæðan
fyrir slökum hagvexti hér á landi er að
ekki hefur verið tekið tillit til þess hvar
arðsemi er best heldur hefur fjármagni
verið þvingað inn í greinar sem ekki bera
sig.
Þegar horft er til lengri tíma þá stendur
valið ekki um það hverjir eigi að njóta
ávaxtanna, fólkið eða fj ármagnið, því það
er hagur beggja að rekinn sé atvinnu-
rekstur sem skilar báðum góðum arði.
milljörðum króna alls í verslun árið 1995.
Mismunandi fyrirtæki
Rekstrarform fyrirtækj anna tveggj a er
ólíkt. Þótt bæði séu þau í eigu bankanna
þá fara þau ólíkar leiðir. B ankar og spari-
sjóðir sjá um almenna innheimtu ákorta-
skuldum hjá handhöfum VlSA-korta og
taka ábyrgð á henni með fyrirtækinu. Ar-
gjöld og dráttarvextir renna til þeirra.
Kreditkort hf. sjá hins vegar sjálf um
innheimtu og umsýslu vegna sinna við-
skiptavina. Þetta leiðir af sér að reikningar
fyrirtækjannaeru ekkifyllilega sambæri-
legir.
Noklcrar stærðir úr árs-
reikningum
Arðsemi eiginfj ár hefur verið yfir 10%
af Greiðslumiðlun hf. allt frá árinu 1989
og fór hæst í 44% árið 1992. Hagnaður
sem hlutfall af tekjum hefur verið á bilinu
7 til 23%hjáfyrirtækinu. A sama tímaer
arðsemin á bilinu 9 til 18% hjá Kredit-
kortum hf. og hagnaður sem hlutfall af
tekjum frá 11 til 23%. Það er því ljóst að
2