Vísbending - 13.06.1996, Blaðsíða 1

ISBENDING
13.
júní
1996
V i k u
Af hverju hætti hagkerfið að vaxa?
Einkancysla á hvern Islending (vinstri kvarði milljónir króna) og
útflutningur sjávarafurða (hægri kvarði milljarðar króna) 1970-95.
30
1970
1975
1980
1985
1990
1995
Aflvél einkaneyslu
Útflutningur sjávarafurða hefur til vorra daga verið aflvél einkaneyslu, og þá
venjulega með eins árs töf, þ.e. mikill útflutningur á einu ári hefur kallað á aukningu
á því næsta. Árið 1970 nam einkaneysla á hvert mannsbam í landinu um 560
þúsundum króna á ári að núvirði, en 1987 var samsvarandi tala 1,19 milljónir króna,
sem er 113% aukning. Frá 1987 til 1995 hefur einkaneysla á mann hins vegar
minnkað um rúm 14%.
Röðun Islands, Noregs og Svíþjóðar innan OECD hvað varðar
landsframleiðslu á mann 1970-1994
1970
1975 1980 1985 1990 1991 1992 1993 1994
Klifur og hrap íslendinga í metorðastiga OECD þjóða.
Skuttogararnirogútfærslalandhelginnarfleyttuokkurfrá 19. sæti 1970 í það
5. 1980. Stöðnun síðustu ára hefur hins vegar dregið okkur niður í það 11. Á
þessari mynd má einnig sjá hvemig Norðmenn og Svíar hafa haft sætaskipli.
S víar voru meðal ríkustu þjóða 1970 eða í 4. sæti, en hafa verið á hraðri niðurleið
síðan, era nú í þ ví 17. Þá sést einnig hvemig olíugróðinn hefur auðgað Norðmenn,
yjen þeir virðast hafa tryggt sér 4. sætið til frambúðar.________________
Skýrsla Þjóðhagsstofnunar um
samanburð á lífskjörum
hérlendis og úti í Danmörku
hefur vakið mikla athygli og verið lögð
út á marga vegu. Þó er í raun mjög stutt
síðan að það gat talist vafamál hvor þj óðin
byggi við betri lífskjör. Skammt er síðan
íslendingar voru með fátækustu þjóðum
Evrópu, en fyrir aðeins 30 árum var lands-
framleiðsla á mann í Danmörku 70%
meiri en hérlendis. Hagvöxtur á Islandi
frá 1960 var lengi vel stöðugur í kringum
5% og við hækkuðum okkur jafnt og
þétt í samanburði við aðrar þjóðir. Á
síðustu 10 árum hefur íslenskt hagkerfi
hins vegar verið í greipum stöðnunar,
landsframleiðsla staðið í stað og
einkaneysla dregist þó nokkuð saman.
Hvað gerðist? Af hverju var hagvöxtur
svona stöðugur 1961-1986, en nær
enginn á árunum 1987-1994?
Hagsældíslands
Hagur Islendinga hefur allt frá land-
námi ráðist af því hversu öflug viðskipti
þeir stunda við önnur lönd. Landið er lítið
og býr yfir sérhæfðum auðlindum sem
landsmenn verða að geta komið í verð
erlendis til að geta keypt neysluvaming.
Þetta virðist augljós hlutur, en hefur þó
vafist fyrirlandsmönnum þvíjafnan hefur
verið sterkur þrýstingur á að hindra frjáls
milliríkjaviðskipti. Grundvöll að hag-
sæld sinni lögðu landsmenn undir lok
síðustu aldar er þeir komust upp á lag
með að flytja út fisk og á því hefur verið
byggt síðan, en að öðru leyti hefur ís-
lenska hagkerfið að mestu staðið stakt
og lotið sínum eigin lögmálum. Þetta má
glögglega sjá af því að verðþróun á
mörkuðum hér; vöru-, fjármagns- og
vinnumarkaði hefur verið nánast ótengt
því sem gerist ytra.
Kjölfar skuttogara
Hagvaxtarbylgjan á árunum 1970-87
semáðurvarnefndog sýnderámyndum
hér til hliðar má rekj a að mestu til kerfis-
brey tingar sem útfærsla landhelginnar og
tilkoma skuttogara olli 1972-74. í kjöl-
far skuttogaranna varð hagstjórnin slík
að allir markaðir í landinu snerust í
kringum alkomu botnfiskvinnslunnar. En
bæði verðlag og kauplag voru ávallt á
mikilli hreyfingu. Kaupið hækkað um
tugi prósenta þá samið var og verðbólgan
fylgdi eftir. Gengisskráningin varhelsta
hagstjórnartækið er yfirvöld beittu, en
gengið var fellt þegar innlendur
kostnaður var að kæfa útgerðina. Fjár-
magnsmarkaður var varla til, Alþingi
ákvað vextina, fj ármagnshreyfingar til og
frá landinu voru ófrjálsar og lán voru
skömmtuð til fyrirtækja af hinu opinbera.
En á meðan þorskurinn veiddist lék allt
í lyndi, gjaldeyrir streymdi inn í landið
og hagkerfið gekk á fullum dampi, þ.e.
5% vöxtur á ári. Allir höfðu atvinnu og
hér var byggt upp nútímalegt þjóðfélag
með mikilli hagsæld.
Óbeinn auðlindarskattur
Fiskveiðar við ísland eru gífurlega
arðsamar og og það var sú arðsemi sem
dró upp lífskjör á Islandi. Uppgangur í
sjávarútvegi hækkaði laun og annan
Efni blaðsins
I forsíðugrein er fjallað unt þróun
íslenska hagkerfisins síðasta aldar-
fjórðunginn. Þá skrifar Tryggvi Þór
Herbertsson um hvernig metaeigi tjón af
. völdum umferðaslysa.