Vísbending - 21.06.1996, Blaðsíða 1

V
Viku
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
21.
júní
1996
22. tbl. 14. árg.
Framleiðni fjármagns á Islandi
Heildarfjármunir í notkun hjá íslenskum atvinnugreinum, hægri ás vísitala 1990=100, framleiðni
fjármagns, vinstri ás vísitala 1990=1, á árabilinu 1947-1993 (hlaupandi 5 ára meðaltal)
Síðasta aldarfjórðunginn hal'a
Islendingar verið óragir við að
kaupa fjármuni til atvinnu-
rekstrar. Ef fjárfesting í atvinnuvegum
er skoðuð ein og sér og skilin frá
íbúðabyggingum og framkvæmdum
ríkisins, þá var á árunum 1970-79 um
17% af landsframleiðslu varið til
fjárfestinga í atvinnurekstri að meðaltali.
Arin 1980-89 var þetta sama meðaltals-
hlutfall um 13%, en á síðustu sex árum
aðeins 8%. Sviptingar í fjárfestingum
landsmanna eru því miklar og kaup á
framleiðslufjármunum hafa minnkað um
nær helming sem hlutfall al' lands-
framleiðslu á rúmum áratug. A verðlagi
ársins 1995 hefur alls verið fjárfest í
innlendum atvinnuvegumfyrirum 1.042
milljarða króna frá 1970 til 1995 eða um
40 milljarða á ári að jafnaði.
Þelta eru mikilfenglegar tölur en hverj u
hafaþessirrúmu 1 .OOOmilljarðarskilað?
Ein leið lil að meta þetta er að skoða
framleiðni fjármagns, þ.e. hverju skilar
hver króna f fjárfestingu til
landsframleiðslu.
S veiflukennd framleiðni
Til að meta framleiðni fjármagns á
Islandi hel'ur V ísbending farið þá leið að
nota mat Þjóðhagsstofnunar á afskrifaðri
fjármunaeignatvinnuvegannaogerþeim
sem vilja kynna sér matsaðferðir bent á
Þjóðliagsreikninga 1945-1992 sem
nefnd stofnun gaf út árið 1994. Þessar
tölur um bundna fjármuni í hverri
atvinnugrein eru síðan bornarsaman við
framlag þeirra til landsframleiðslu á
hverjum tíma og þannig fæst mat á
framleiðni fjármagns í hverri grcin.
A mynd hér að ofan gefur að líta þróun
á framleiðni tjármagns frá 1945-1993.
Það vekur helst athygli hversu háð
hagsveiflum hún er, en tölurnar eru þó að
nokkru leyti jafnaðar út með því að taka
5 ára hlaupandi meðaltal. Þar sést að
framleiðni var mjög há 1947 sem er
afleiðing stríðsins og einangrunar
landsins, en þá voru fjárfestingar
illmögulegarog hátt verðáfiskafurðum.
Þá dettur hún niður í kjölfar nýsköpunar-
fjárfestinganna og erfiðra ytri skilyrða,
en rýkur svo upp þegar síldveiðar byrja
og er mikil meðan þær endast. Það er í
raun ekki mikið að græða á þessum tölum
fyrir 1970, þarsemhagkerfið varbundið
miklum höftum og stór hluti fjármagns
var bundinn í fjármunum tengdum
uppsjávarveiðum sem voru gífurlega
sveiflukenndarogyfirgnæfðu alltannað,
þá er vel aflaðist.
Hallar undan fæti
Frá 1970 hal’a þrjár meginsveiflur
orðið í framleiðni fjármagns hérlendis.
Súfyrstanærhámarki 1972, önnurl980
oglokshinþriðja 1987. Enefsveiflunum
sleppir, þá virðist framleiðni fjármagns
hafaleitni niðurávið,þ.e.felluryfirtíma.
I kenningum hagfræðinnar er venjulega
gert ráð fyrir fastri stærðarhagkvæmni
(e. constcmt retarn to scale), en þá
tvöfaldast framleiðsla ef allir
framleiðsluþættir eru tvöfaldaðir. Með
öllwnframleiðsluþáttwn er ekki aðeins
átt við vélar og vinnuafl, heldur líka
hluti eins og reynsla stjórnun, hugvit,
frumkvæði, tækni o. s. frv. Samkvæmt
þessari kenningu ætti framleiðni
fjármagns að standa í stað. En af því að
þættir eins og tækni og hugvit eru vart
mælanlegir, en eru samt í stöðugri
framför þá ættum við að búast við
vaxandi framleiðni fjármagns. Framfarir
ættu verða til þess að hver eining
fjármagns dugi til þess að framleiða meira
en áður. Benda má á að í þessum tölum
eru fjárfestingar hins opinbera í innviðum
hagkerfisinsfe. infrastructure), t.d. vegir,
brýr o.fl., ekki teknar með, en þær ættu
að auka framleiðni fjármagns hjá
atvinnuvegunum.
Þessi neikvæða þróun í framleiðni
fjármagns sent myndin sýnirsíðustu 25
árinhlýturþvíaðteljast öfugogeraðeins
hægt að skýra sem afleiðingu al'
offjárfestingu. Milljarðarnir þúsund
virðast ekki hafa verið festir í nægilega
arðbærum hlutum. Þetta verður enn
ljósara ef hver atvinnugrein er skoðuð
fyrir sig, þar sem fjármunirnir virðast
hlaðast upp með miklum hraða, en
framleiðni þeirraminnkarmeðári hverju.
Þess ber einnig að geta að framleiðni
vinnuafls og fjármagns eru nátengdir
þættir og hljóta að fylgjast að þegar til
lengra tíma er litið. Ofangreind mynd gæti
því skýrt hvers vegna afköst vinnuafls
eru svo lág hérlendis sem raun ber vitni
og af hverju við höfum búið við kyrr kjör
síðustu 10 ár. Það eru fyrst og fremst
arðbærarfjárfestingareraukaframleiðni
hinna vinnandi handa.