Vísbending - 06.12.1996, Blaðsíða 1

V
Viku
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
6.
desember
1996
46. tbl. 14. árg.
Einkafjármögnun
Einkafjármögnun (e. private
finance initative) er byltingar-
kenndasta breyting í ríkis-
rekstri síðan einkavæðing í stórum stíl
hófst í Bretlandi á 9. áratugnum. Árið
1992 horfðist ríkisstjórn Bretlands í augu
við mikinn fjárlagahalla og vegna þess
hve mikið hafði þegar verið selt af fyrir-
tækjum í tengslum við einkavæðingar-
áætlun stjómarinnar var lítið eftir til þess
að selja. Ekki var talið fýsilegt að hækka
skatta. Hugmynd ríkisstjórnarinnar var
einkafjármögnun.
Hugmyndin er þessi: Ríkið velur ein-
hverja þjónustu sem það hefur séð um
frá fomu fari, til dæmis vegagerð, spítala
eða fangelsi, og leitar tilboða hjá einka-
aðilum í uppbyggingu og rekstur. Meg-
inástæðan fyrir þessu nýja framtaki var
án efa skuldasöfnun ríkisins eins og
fyrr segir. Hins vegar setti stjórnin jafn-
frarnt fram hugmyndafræðilegan bak-
grunn einkafjármögnunar. Hann var:
f \
1. Nýstörfáeinkamarkaði.
2. Skattgreiðendurfámeirafyrir
peningana.
3. Þjónustaverðurbetri.
4. Áhættafæristtileinkaaðila.
\_________________________________/
I Bretlandi sem víðar var það greini-
legt að hið opinbera fer eftir öðrum lög-
málum en einkafyrirtæki. Viðhald eigna
er í lágmarki, starfsmenn líta á sig sem
embættismenn en ekki þjónustuaðila og
sparnaður er aukaatriði. Á endanum
greiðir ríkið allan kostnað hvort sem er.
Ferð án fyrirheits
I upphafi var ekki lagt af stað með
fullmótaða áætlun um með hvaða hætti
skyldi unnið. Fjármálaráðuneytið lagð-
ist í upphafi gegn hugmyndum um einka-
fjármögnun og taldi að með henni væri
ríkið að framsel ja allt of mikið vald til
einkaaðila. Allir voru sammála um að
ekki dygði að fara af stað með allt of
miklum reglum um hin smæstu atriði því
með því móti væri hagurinn af framtaki
og frumleika einstaklinga skertur. Hins
vegar varð á sama tíma að selja fram
skýrar hugmyndir um hvað ríkið vildi í
hveirí framkvæmd um sig því réttur þess
til inngripa á seinni stigum er skertur.
En eins og oft vill verða hjá stjórn-
málamönnum þá sneri breski fjármála-
ráðherrann blaðinu algerlega við og lýsti
því yfir síðla árs 1992 að einkafjármögn-
un skyldi verða meginaðferð til fjár-
mögnunar á vegum hins opinbera. Stefn-
an var sett á að finna verkefni og meg-
inboðorðið varð: Deals, not rules eða
samninga en ekki reglur.
Þessi stefna var líklega nauðsynleg í
upphafi þegar mikilvægast var að koma
hugmyndinni til framkvæmda. En eftir
því sem verkefnum fjölgaði á þessu sviði
varð ntönnum ljósara að nauðsynlegt
er að hafa fastmótaða uppbyggingu á
þessari tegund samninga milli ríkisvalds
og einkaaðila.
I gamla útboðskerfinu var viðhorf
verktaka það að ljúka verkinu og koma
sér svo sem hraðast á brott. I sjálfu sér
var það ekki sérstakt hagsmunamál
verktakans að fjárfestingin nýttist vel
eða að viðhaldskostnaði væri haldið í
lágmarki. Tafir á verklokum voru daglegt
brauð og menn fylgdu þeirri góðkunnu
reglu að bjóða lágt, fá verkið og ná svo
upp verðinu með því að fá vel greitt fyrir
allar breytingar frá útboðsskilmálum.
Með einkafjármögnun breytist þetta,
því fyrirtækið sem tekur að sér verkið
þar bæði að tryggja til þess fjármagn og
reka mannvirkið í 25 til 30 ár. Það er því
verktakanum í hag að kostnaður verði
sem lægstur, uppbyggingartíminn sem
stystur og viðhaldskostnaður sem
minnstur. Einkaaðilinn þarf að tryggja
sem best kjör á fjármagnsmarkaði því
hann greiðir sjálfur allan fjármagns-
kostnað. Engar greiðslur koma til fyrr
en notkun hefst þannig að það er meg-
inalriði að það verði sem fyrst. Jafnframt
er það svo að vegna þess að greitt er í
hlutfalli við nýtingu þá er það einkaaðil-
anum í hag að sem flestir laðist að því að
nota þá þjónustu sem boðið er upp á.
Hvemig verkefni?
Nokkrar tegundir verkefna henta vel
til einkafjármögnunar. Einkum hefur
verið hugað að þremur líkönum:
1. Verkefni sem eru algerlega sjálfstæð
fjárhagslega, til dæmis gjaldskyldar
brýr, vegireða göng. Ríkiðleggurekkert
fjármagn til en notendur greiða allan
kostnað í forrni tolla.
2. Sameiginlegt framlag einkaaðila og
hins opinbera. Einkaaðilar fá land eða
mannvirki alhent til ráðstöfunar á samn-
ingstímanum en ofan á það er greitt fyrir
veitta þjónustu í samræmi við notkun.
3. Skuggatollar. Hér er hið opinbera
að greiða einkaaðilum fyrir veitta þjón-
ustu fremur en að kaupa eign. Þetta er
grundvallaratriðiíeinkafjármögnuninni.
Notendurnir verða ekki varir við þetta
beint því þeir greiða ekki neina tolla eða
þjónustugjöld, en mælt er hve mikil notk-
unin er og greitt í samræmi við það.
Verkefni hafa verið ákveðin
Nú þegar hafa verið ákveðin verkefni
fyrir urn 700 milljarða króna í Bretlandi
en einnig eru í gangi áætlanir um fjölmörg
verkefni. Viðamest eru samgönguverk-
efni og stærsta einstaka verkefnið er
tenging járnbrauta við Ermasunds-
göngin. Meðal annarra verkefna má
nefna byggingu og rekstur þriggja fang-
elsa,a.m.k.fimmspítalaogreksturtölvu-
kerfa og þjálfunarbúða fyrir herinn.
Þessi tegund rekstrar virðist geta hent-
að vel fyrirýmsaraðrargreinar, til dæntis
skólabyggingar og skólahald en enn
hefur ekki verið farið út á þá braut.
Kostir og gallar
Kostimir koma fram í markmiðum sem
menn hafa sett fram hér að framan en það
má einnig telja kost að með þessu móti
eru verkefni færð frá því opinbera til
einkaaðila, án þess að hið opinbera rnissi
öll tök á málinu. Það setur skilyrðin í
upphafi og jafnframt eignast það mann-
virki að samningstíma loknum. Enn eru
áratugir í það að á slíka yfirtöku eigna
reyni en menn hafa þegar velt því fyrir sér
hvort af henni verði nokkum tíma. Rekst-
urinn verði einfaldlega boðinn út á ný.
Einn galli er að í upphafi voru bygg-
ingaverktakar helstu aðilar í einkafjár-
mögnunarfyrirtækjum. Fljótlega kont á
daginn að þeir hafa í mörgum tilvikum
alls ekkert inngrip í þann rekstur sem
fylgir þegar mannvirkið er tilbúið. Þeir
hafa því hneigst til þess að hafa þegar
Efni blaðsins
Einkafjármögnun er kynnt í forsíðu-
grein Vísbendingar að þessu sinni.
Á bls. 2 er fjallað um hi'æringar í lyfja-
heiminum hérlendis og erlendis.
Hvemig eiga lífeyrissjóðir að fjárfesta
er heiti greinai' á bls. 3
Snjöll kort em að riðja sér til rúms í
heimnum. Fjallað er unr þau á bls 4.
V__________________________________J