Vísbending - 20.06.1997, Blaðsíða 1

Qisbending
rit um viðskipti og efnahagsmál
20. júní1997
24. tbl. 15. árg.
M
Mennt og máttleysi
'enntamál hafa brunnið mjög á
okkur íslendingum á síðustu
.mánuðum.Niðurstöðuralþjóð-
legra rannsókna sýna að geta íslenskra
námsmanna í raungreinum er lakari en
víðast hvar og einnig hafa orðið veruleg-
ar breytingar á skólakerfinu við tilfærslu
grunnskóla frá rfki til sveitarfélaga. í
skýrslu OECD um Island er sérkatti um
menntamál. Þar er velt upp mörgum at-
riðum sem eru umhugsunarverð þegar
fjallað er um þessi mál. Greinilegt sam-
band er á milli útgjalda til menntamála á
hvern nemanda og meðal landsfram-
leiðslu á hvern íbúa. Þetta samband er
sterkt eins og sést á myndum 1 til 3. Það
er hins vegar umhugsunarefni að útgjöld
íslendinga eru mun lægri en annarra
þjóða. Þetta er því óskiljanlegra^ þegar
tillit er tekið til þess að útgjöld Islend-
ingatil varnarmálaeru engin, en hjáöðr-
um þjóðum innan OECD eru þessi útgjöld
oftast á bilinu 1 -3% af landsframleiðslu.
Á móti má benda á að samkvæmt gögnum
OECD er skattbyrði Islendinga í lægri
kantinum sem hlutfall af landsfram-
leiðslu.
Sérkenni Islendinga
Sérkenni okkar er íslenskt mál. Ljóst
er að kostnaður við fræðslumál er
hærri vegna þess að útbúa þarf kennslu-
bækur og námsefni sérstaklega á íslensku.
Þetta á þó aðallega við á grunnskólastigi
því að í lramhaldsskólum og háskóium
eru námsbækur í ýmsum greinum á er-
lendum tungumálum. Annað sérkenni
okkar er mannfæðin og því næst ekki fram
sú hagkvæmni sem sum önnur lönd ná
við skipulagningu skólastarfs og gerð
námsefnis. En mannfæðin er líka kostur
því að hún leiðir m.a. til þess að bekkir
eru fámennari. Lítil bein þátttaka nem-
enda í greiðslu kostnaðar við rekstur
skólakerfisins telst einnig til sérkenna.
Enn eitt sérkennið er það hversu stutt
skólaárið er hér á landi. Það hefur einnig
vakið athygli hve lágt hlutfall ungs fólks
velur að fara í iðnnám, sérstaklega þegar
horft er til þess að heildartekjur iðnaðar-
manna eru að meðaltali hærri en heildar-
tekjur langskólagenginna manna endaer
vinnutími iðnaðarmanna sé yfirleitt mun
lengri. Laun kennara hafa einnig verið
lægri hér á landi en í flestum löndum
OECD en minni kennsluskyldaog styttra
skólaár eru þó talin skýra mismuninn að
einhverju leyti. Islendingar hafa þó lyft
grettistaki í menntamálum á þessari öld
því að búið er að byggja upp menntakerfi
sem nær frá forskóla og allt til háskóla,
auk þess sem fagleg menntun er síst lakari
en erlendis. Þetta hefur gerst á mun
skemmri tíma hérlendis en víðast hvar
erlendis því háskólar á meginlandi
Evrópu eiga sér yfirleitt nokkur hundruð
ára sögu og iðnnám hefur verið stundað
um aldir víðast hvar.
Ofmat?
Lengi vel stóðu Islendingaríþeirri trú
að menntun hérlendis væri sambæri-
leg eða jafnvel fremri því sem gerist í
þeim löndum sem við berum okkur gjarn-
an saman við. Þessi trú byggðist meðal
annars á því að íslenskir námsmenn sem
farið hafa í framhaldsnám erlendis hafa
gjarnan staðið sig vel, auk þess sem ís-
lendingar sem menntaðir hafa verið hér-
lendis hafa staðið sig vel í störfum er-
lendis. Þessi trú styrktist einnig eftir að
birtar voru niðurstöður í samanburðar-
rannsókn álestrargetu nemendaí ýmsum
löndum árið 1991. Þar komu íslenskir
nemendur vel út og voru meðal þeirra
sem best stóðu sig. Niðurstöður úr svo-
köIluðuTIMSS-prófi (e.'.Third Internat-
ional Mathematics and Science Study)
nú í haust ollu hins vegar miklu hugar-
angri. Þar kom í ljós að geta íslenskra
nema var með þ ví slakasta sem kom fram
í rannsókninni. Ymsum skýringum hefur
verið varpað fram. Meðal annars hefur
verið bent á að útgjöld til menntamála
hér á landi eru ekki sambærileg við það
sem vera ætti samkvæmt þeim þjóðar-
tekjum sem hvert mannsbarn hérlendis
aflar. Þetta má sjá á myndum 1 til 3. Það
hefur hi ns vegar ekki verið sýnt fram á að
samband sé á mil li árangurs á þessu prófi
og þeirra fjármuna sent lagðir eru í
menntamál íþeim löndum sem þátt tóku
Framhald á síðu 2
Mynd 1. Kostnaður í grunnskóla
($ á hvern nema / VLF $ á hvern mann)
7000
r = 0.81
6000 -
Mynd 2. Kostnaður í framh.skóla
($ á hvern nema / VLF $ á hvern mann)
8000
r = 0.86
Mynd 3. Kostnaður í háskóla ($ á hvern nema / VLF $ á hvern mann) 1
18000 r = 0.69
16000 ■
14000 ■
12000 ■
10000
8000
6000 ■ ■ Island
4000 1 onnn ■
2Tooo 10000 15000 20000 25000 30000
1
Menntamálin hafa verið til
umræðu að undanförnu
eftir að kynntar voru niður-
stöður alþjóðlegs sarnan-
2
burðar á getu framhalds- og
grunnskólanema víða um
heim. Skipta peningar
þarna rnáli?
3
Eitt mikilvægasta verkefni
stjórnenda er að skilgreina
stefnu fyrirtækis. Sú vinna
krefst mikillar yfirlegu.
4
Danir hafa efasemdir um
lagalegt gildi Maastricht-
sáttmálans og það kann að
tefla honum í tvísýnu.