Vísbending - 15.08.1997, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
r i t um viðskipti og efnahagsmál
15. ágúst 1997
32. tbl. 15. árg.
Er ég byltingarmaður?

'^llf Þorvaldur Gylfason
Cff prófessor
/
erfidrykkju eftir látinn starfsfélaga
bar ástand íslands á góma, eins og
vera ber, þegar menn minnast liðins
tíma og líta fram á veginn. Einn félagi
minn, grandvar, réttsýnn og reyndur em-
bættismaður, sagði við mig: „Þorvaldur,
þú ert byltingarmaður. Ég er hlynntur
hægum umbótum. Þetta mjakast í rétta
átt hjá okkur.“
Er ég byltingarmaður?
Lífskjarabylting
Svarið fer eftir aðstæðum. Ég er t.d.
hlynntur lífskjarabyltingunni í Asíu,
þar sem venjulegt fólk býr nú við lífskjör,
sem það gat ekki látið sig dreyma um
fyrir einum mannsaldri. Enginn getur
verið ósnortinn af þeim árangri, sem þar
hefur náðst, ef hann nennir á annað borð
að velta þessu fyrir sér.
Ég er einnig hlynntur gagnbyltingunni í
Austur-Evrópu, þar sem fólkið reis upp
og hratt gömlu kommúnistaflokkunum
af höndum sér og lagði grunninn að mark-
aðsbúskap á rústum ráðstjórnarinnar.
Þessar byltingar bera báðar nafn með
rentu: þær gerðust hratt. Reynslan sýnir,
að árangurinnafþeimhefuryfirleitt staðið
í réttu hlutfalli við hraðann.
Þetta á einnig við um Kína, þótt hinu
gagnstæða sé stundum haldið fram. Kín-
verjar einkavæddu landbúnað sinn með
einu pennastriki árið 1978 og leystu með
því úr læðingi þau öfl, sem hafa síðan þá
gerbreytt ástandinu í landinu, einkum
meðfram ströndumþess. Þeir hafa á hinn
bóginn ekki enn ráðizt í einkavæðingu
risavaxinna ríkisfyrirtækja, heldur hafa
þeir látið duga að leyfa nýjum einkafyrir-
tækjum að rísa upp við hlið gömlu ríkis-
jötnanna. Þetta hefur reynzt þeim dýrt,
því að ríkisfyrirtækin eru þung á fóðrum.
Alþjóðabankinn leggur nú t.a.m. hart að
Kínverjum að láta nú loksins til skarar
skríða og skipta um eignarhald á ríkis-
fyrirtækjunum.
Hæg umskipti frá miðstjórn
til markaðsbúskapar, eins og
t.d. í Búlgaríu, Hvíta-Rúss-
landi og Ukraínu, hafa yfir-
leitt ekki tekizt vel. Það staf-
ar m.a. af því, að hægagang-
ur auðveldar andstæðingum
umbótanna, ekki sízt þeim,
sem standa vilja vörð um illa
fengin forréttindi, að spilla
fyrir umbótunum og tefja
þær. Einn höfuðtilgangur
efnahagsumbóta er yfirleitt
að uppræta forréttindi fá-
mennra hópa til hagsbóta
fyrir almenning. Einmitt
þess vegna þurfa róttækar
umbætur helzt ekki að eiga
sér stað í áföngum, heldur í
einum rykk innan ramma
lýðræðis og laga. Hæga-
gangur spillir og tefur.
Ég er einnig hlynntur lífs-
kjarabyltingunni, sem nú er
í augsýn í Afríku. Þar þarf
víða að stofna markaðsbú-
skap á rústum misheppnaðrar miðstjórn-
ar. Til þess þarf snör handtök, alveg eins
og víðast hvar í Asíu og Austur-Evrópu.
Þá mun fólkinu farnast vel. Raskið í bráð
verður meira en ella, rétt er það, en
árangurinn verður einnig miklu meiri,
þegar upp er staðið.
Hvað um ísland?
/
Island er ágætt dæmi um annmarka
hægra umbóta. Við íslendingar höfum
verið að dragast aftur úr nálægum þjóðum
í efnahagslegu tilliti mörg undangengin
ár einmitt vegna þess, meðal annars, að
yfirvöldin virðast ekki hafa nógu gott
tímaskyn. Núverandi uppsveifla í efna-
hagslífinu breytir litlu sem engu um þessa
þróun til langs tíma litið, því að við eigum
enn eftir að rétta rammskakka innviði
verðbólguþjóðfélagsins að miklu leyti.
Tökum dæmi.
• Evrópusambandsaðild er ekki á dag-
skrá, eins og það heitir, af því að
ríkisstjórnin er alltaf að bíða eftir ein-
hverju: fyrst þessari ráðstefnu, svo
hinni. Afleiðingin blasir nú við: við
Islendingar erum búnir að missa af
lestinni. Við vorum réttar sagt
bundnir við brautarpallinn, á meðan
lestin fórhjá. Fimm Austur-Evrópu-
þjóðir (Eistar, Pólverjar, Slóvenar,
Tékkarog Ungverjarjeru nú komnir
fram úr okkur á biðlista Evrópusam-
bandsins. Ef aðildarlöndin sætta sig
við þessa forgangsröð, sem Evrópu-
sambandið er sjálft búið að sam-
þykkja fyrir sitt leyti, þá erum við
Islendingar úr leik langt fram í tím-
ann. Við komurn ekki til álita, fyrr
en Rúmenía, Búlgaría og Albanía
komast á dagskrá. Við skulum ekki
nefna Noreg og Sviss í þessu við-
fangi, því að um þau lönd gegnir allt
öðru máli en ísland. Norðmenn og
Svisslendingar fengu tækifæri til að
ræðaEvrópumálin til þrautar og ráða
þeim til lykta í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Þessi réttur hefur verið
Framhald á síðu 4
-j Þorvaldur Gylfason kýs GarðarVilhjálmssongagn- a Með því að velta upp mörg- * Framhald á greinum Garð-
I fremur hraða breytingu en ) rýnirstjórnvöld fyriraðláta -4 um stefnukostum gera /| ars Vilhjálmssonar og Þor-
JL hæga. Er hann byltingar- starfsmenntun sitja á hak- »_/ stjómendursérfremurgrein I valds Gylfasonar.
maður? anum í áratugi. fyrir stöðu fyrirtækjanna.