Vísbending - 12.09.1997, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
12. september 1997
36. tbl. 15. árg.
Frystingin úti í hafsauga
Mynd 1. Hlutfall sjófrystingar af frystingu 1981-1996 (%)
Innfelldar myndin sýnir þróun frystingar, (sjófrysting svört, landfrysting grá)
50%
40 %
30 %
20 %
10 %
0 %!
1981
1981 1984 1987 1990 1993 1996
1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995
Frysting og vinnsla ýmissa sjávar-
afurða hefur tekið miklum breyt-
ingum á síðustu árum. Fyrsti frysti-
togarinn,1 Örvar frá Skagaströnd, kom til
landsins árið 1982 og síðan hefur vegur
vinnslu á hafi úti farið vaxandi. Mynd 1
sýnir þróunina frá 1981. Arið 1986 var
sjófrysting um 7,6% af frystingu í heild
en tölurnar miðast við bolfisk og flatfisk.
Árið 1991 hafði þetta hlutfall hækkað í
26,3% og á síðasta ári var það komið í
42,9%. A þessum tíma hefur samsetning
flotans breyst verulega því að nú eru 70
frystitogarar hérlendis og 54 ísfisktogar-
ar. Til samanburðar þá voru ísfisktogar-
amir 96 árið 1981. Lestarrými togaranna
1981 var rúmlega 43 þúsund tonn en á
síðasta ári var það urn 73 þúsund tonn.
Minnkandi afli
s
Asama tíma og þessi þróun hefur átt
sér stað hefur afli dregist saman og
róður þeirra sem hafa verið í hefðbundinni
vinnslu hefur þyngst. Botnfisk- og flat-
fiskafli dróst saman úr 730 þúsund tonn-
1 Setturvarfrystibúnaðurum borð í togarann Narfa
um 1960 og hann var notaður um stutt skeið. Tog-
arinn er enn í íslenska flotanum, nú heitir hann Jón
Kjartansson og er gerður út frá Eskifirði.
Mynd 2. Uppsafnaður hagn-
aður af frystingu (1983=100)
um árið 1981 í um 470 þúsund tonn á
síðasta ári en það jafngildir 35% sam-
drætti í afla. Til að bregðast við þessu
hefur sjávarútvegurinn orðið að hagræða
á þeim sviðum sem hægt er og einnig
hefur verið leitað á fjarlæg mið í þeirri
von að hægt sé að bæta nýtingu dýrra
atvinnutækja.
Arðsemi sjófrystingar
mun meiri
Augljóst er af mynd 2 að arðsemi sjó-
frystingar er meiri en hefðbundinnar
frystingarílandi.Þessarupplýsingarhafa
legið lengi fyrir og því hafa fyrirtæki í
auknum mæli leitast við að færa vinnsl-
una á haf út. Ástæður þessa munar eru
aðallega tvenns konar. í fyrsta lagi fæst
hærra verð fyrir afurðir fry stitogara vegna
þess að þeir vinna hráefnið ferskt. Segja
má að fiskurinn sé unninn nánast jafnóð-
um og hann er dreginn úr sjónurn. Fiskur
sem ætlaður er til landvinnslu getur verið
allt að viku gamall þegar hann kemur í
vinnslu. Hinn ávinningurinn sem sjó-
frystingin hefur fram yfir hefðbundna
vinnslu er lægri framleiðslukostnaður.
Þetta má sjá ef borin er saman verðþróun
afurðanna annars vegar og afkoma grein-
anna hins vegar. Frá 1986 hækkuðu af-
urðir sjófrystingar um 67% en landfryst-
ingarum 1 l%enhagnaðurafsjófrystingu
hækkaði um 101 % en tap af landfrystingu
nant um 10%. Þetta þýðir að kostnaðurinn
við sjófrystingu er hlutfallslega minni en
kostnaðurinn við landvinnsluna. Það er
hins vegar verðugt rannsóknarverkefni
að meta hvort það er vegna hráefnisverðs
eða vegna meiri hagkvæmni í vinnslunni
sjálfri.
Félagsleg áhrif
s
Ahrifin af frystitogaravæðingunni eru
margvísleg. Til að ntynda hefur
nokkrum frystihúsum verið lokað, önnur
hafa sameinast og enn önnur byggja af-
komu sína að mestu á erlendu hráefni.
Atvinnuleysi, sérstaklega nteðal kvenna
hefur vaxið, endaeru þæraðalvinnukraft-
urinn í hefðbundnum frystihúsum. Breyt-
ingar á búsetu í kjölfarið eru einnig merkj-
anlegar.
Heimildir: Útvegur(1982-1986), Fiskifélag Islands,
Ýmis ritfrá Þjóðhagsstofnun, Hagskinna, Hagstofa
íslands.
Frál982,þegarfyrstifrysti- OECD gaf nýlega út upp- a Hugmyndir manna um a Skipan öryggismála við
I togarinn kom til landsins, 1 lýsingar um skattlagningu A stjórnskipulag fyrirtækja /I notkun tölvupósts hefuroft
J. hefur frysting sjávarafurða W í ólíkum löndum. ísland hafatekiðmiklumbreyting- I verið til umræðu. Bent er á
verið að færast á haf út. kemur vel út. um í áranna rás. nokkrar leiðir til úrbóta.