Vísbending - 29.05.1998, Blaðsíða 2

ISBENDING
Er að sjóða upp úr?
Astand íslensks efnahagslífs hefur
sjaldan verið stöðugra en síðustu
10 árin. Á öldinni hafa skipst á
upp- og niðursveiflur en eins og sjá má á
mynd 1 hafastökkingjarnanveriðstærri
og munur á milli ára mun meiri en um
þessar mundir. Meðalhagvöxtur á öldinni
er áætlaður 4,1% en mælingar hafa vafa-
lítið verið óáreiðanlegri á fyrri hluta aldar-
innar. Sveiflurnar í efnahagskerfmu má
að mestu leyti rekja til meginstoða efna-
hagslífsins, fískveiða og -vinnslu og þrátt
fyrir mikla uppbyggingu í stóriðju eru
þessir þættir enn ráðandi. Eftir hrun
þorskstofnsins og ákvörðunar um að
byggja hann upp með varfærinsleg sjón-
armið í huga hefur leiðin legið hægt upp
á við og nýjustu athuganir fiskifræðinga
benda til þess að uppbyggingin sé að skila
Sígandi lukka
Niðursveiflan, sem merkja mátti að
hæfist árið 1988 stóð í fimm ár með
smá upprofi 1990 og 1991, byrjaði illa.
Hagvöxtur hrapaði á einu ári úr 8,5% í
-0,1 og fór lægst í -3,3%. Uppsveiflan
hefur verið heldur stöðugri, stærsta breyt-
ingin var úr 1 % í 5,5% og síðustu tvö árin
og spá fyrir næsta ár bendir til þess að
hagvöxturverði íkringum5%. Markvisst
hefur verið unnið að því að auka fjöl-
breytni atvinnulífsins til að draga úr
sveiflum sem verða vegna mismunandi
árferðis í fiskveiðum og -vinnslu. Að auki
hefur gengisstefnan síðustu ár miðað að
því að halda gengi krónunnar sem stöð-
ugustu gagnvart þeim myntum sem helsl
eru notaðar í erlendum viðskiptum og
reynt hefur verið að ná tökum á ríkisfjár-
málum til að auka svigrúm atvinnuveg-
anna til innlendrar fjáröflunar. Atvinnu-
leysi sem lét aðeins kræla á sér er í rénun
og vextir hafa farið lækkandi. Það er þó
einkennandi fyrir allar þessar breytingar
að þær eru fremur hægfara og áhrifin hafa
komið fram jafnt og þétt.
Þenslumerki
Nú eru blikur á lofti. Ymis teikn eru
um að þensla sé að vaxa. Helst horfa
menn á að framleiðslugeta margra at-
vinnugreina sé að mestu fullnýtt, tölur
um minnkandi atvinnuleysi og tölur um
aukningu innflutnings á fjárfestingarvör-
um sem styðja þessa skoðun. Innflutn-
ingur neysluvamings hefur einnig vaxið
sem bendir til þess að almenningur sé
farinn að eyða frjálslegar en áður var.
Útlán bankanna hafa vaxið mikið á síð-
ustu 10 mánuðum og lætur nærri að vöxt-
urinn sé um 17% að meðaltali umreiknað
áársgrundvöll. Spennaer farin að mynd-
ast í ákveðnum stéltum og eftirspurn er
meiri en framboð með tilheyrandi yfir-
boðum. M i kil hagræðing hefur átt sér stað
í sjávarútvegi en þótt ofmikil afkastageta
sé enn fyrir hendi hefúr orðið vemlega
grisjun á þessu sviði. Flotinn er þó að
stofni til nokkuð gamall, þótt aldur skipa
geti reyndar verið misvísandi þar sem í
sumum tilvikum eru skipin endurbyggð
að mestu með reglubundnum hætti.
Hvað er til ráða?
Til að sporna við þensluhættu var
gripið til þess ráðs að ffesta fram-
kvæmdum og er ljóst að sú aðgerð var
nauðsynleg þótt hún hafi sætt gagnrýni á
sínum tíma. Enn eru þó mannfrekar og
fjárfrekar aðgerðir í gangi sem sumar
hverjar þola litla bið. Bæði er unnið að
virkjanaframkvæmdum vegna skuld-
bindinga um raforkusölu til stóriðju og
einnig eru í gangi umfangsmiklar verk-
legar framkvæmdir svo sem endurbygg-
ing mannvirkja á Skeiðarársandi sem vart
verður komist hjá. Ljóst er að frekari
niðurskurður útgjaldahins opinberabæði
ti 1 ff amkvæmda og annarra verkefha mun
reynast stj órnmálamönnum þung raun þar
sem ff amundan eru kosningar til Alþingis
á næsta ári og stjómmálamenn hafa ekki
aflað sér vinsælda með niðurskurði, þótl
ílestum sé ljós þörfin. Annað viðnám við
þenslu er að draga úr eftirspurn eftir láns-
fé með því að standa fyrir vaxtahækkun-
um. Þessi leið er ekki mjög greiðfær hér-
lendis vegna auðveldari aðgangs en áður
að erlendum lánamörkuðum sem bjóða
hagstæðari kjör og einnig vegna þess að
almenningur hér á landi skuldar mikið
og finnur fyrir því á beinan hátt ef vextir
hækka í hærri afborgunum. Viðvaranir
hafa borist erlendis frá, bæði hefur OECD
varað við þensluhættu og einnig em vam-
aðarorð í umsögn Standard & Poor’s um
lánshæfismat skuldabréfa ríkissjóðs. En
gamall málsháttur kemur upp í hugann í
þessu sambandi: Eigi veldur sá er varar.
Mynd 1. Hagvöxtur á íslandifrá aldamótum (Hagvöxtw er mœldursem prósent breyting á magnvísitölu vergrar
landsframleiðslu. Heimild: Hagskinna og Sögulegt yfirlit hagtalna 1945 -1997)________________________________________
40
30
-30
d?

<£>

2