Vísbending - 12.06.1998, Blaðsíða 3

ÍSBENDING
Fallandi gengi
7
Astandið í Japönsku efnahagslífi
hefur vakið ugg í brjóstum manna
um allan heim. Það er þó ekki
fyrr en nú á síðustu vikum sem þrýstingur
á gjaldmiðilinn hefur vaxið svo mjög að
við liggur að upp úr sjóði. Vandamálin í
japönsku efnahagslífi eru fjölmörg og
valkostirnir sem yfirvöld þar standa
frammi fyrir eru fáirog slæmir. Kreppan
í öðrum löndum Asíu hefur einnig haft
áhrif á japanskt efnahagslíf vegna sterkra
tengsla þessara landa. Mynd 1 sýnir
þróunina á gengi jens gagnvart Banda-
ríkjadal síðustu mánuði.
Veikburða bankakerfi
argir samverkandi þættir hafa vald-
ið því hvernig nú er komið í jap-
önsku efnahagslífi. Bankakerfið er þó af
mörgum talin ein rót vandans. Eftir að
fasteigna- og hlutabréfabólurnar sprungu
í lok síðasta áratugar hafa vandamál
bankakerfisins komið berlega í ljós.
Nokkrir banka hafa farið á hausinn og
sameiningar bankastofnana og hagræð-
ingaraðgerðir hafa leitt til fækkunar. Tap
bankanna hefur verið mikið en vegna
margslunginna eignatengsla og áhrifa
hins opinbera hefur raunverulegt umfang
erfiðleikanna verið hulið flestum.
Lítil erlend samkeppni
að hefur verið gagnrýnt í mörg ár að
erlend fyrirtæki eiga mjög erfitt með
að komast inn á markað í Japan. Ymiss
konar hindranir hafa verið til staðar, bæði
sýnilegar og duldar. Fj ármálastofnanir og
framleiðslufyrirtæki sent keppa við inn-
lenda aðila eiga við ramman reip að draga,
sem er viðskipta- og fjármálaráðuneyti
Japans (MOF). Þetta ráðuneyti rekur í
raun hagsmunagæslu fyrir innlend fyrir-
tæki og hefur verndað þau gegn erlendri
samkeppni með oddi og egg. Þessi vemd
hefur valdið því að framleiðslufyrirtæki,
t.d. í bílaiðnaði hafa haft innlenda mark-
aðinn sem nokkurs konar akkeri í rekstri
og getað treyst á að þurfa ekki að keppa
við erlend fyrirtæki þar. Erlendu fyrir-
tækin hafa hins vegar átt í vök að verjast
á heimamarkaði og þar að auki geta þau
ekki í neinum mæli selt vörur sínar á hin-
um stóra Japansmarkaði. Þessi verndar-
stefna japanskra stjórn valda hefur rey nd-
ar stundum komið þeirn í koll, t.a.m. gátu
erlend fjármála-
fyrirtæki nýtt sér
samtryggingu jap-
anskra banka og
íhlutun MOF til að
hagnast verulega á
skiptasamningum
sem japönsku fyr-
irtækjunum var
bannað aðtaka þátt
í. Ekki varð það til
að styrkjajapapska
bankakerfið. I lok
síðasta árs hófust
síðan gagngerar
endurbætur á fjár-
málakerfi landsins
og miða þær að því
að opna kerfið fyrir
samkeppni er-
lendra aðila og
draga úr óhagkvæmni þess. Sú skoðun
hefur heyrst að þessar endurbætur gangi
of skammt og komi of seint til að valda
einhverjum straumhvörfum í fjármálalíf-
inu.
Ómarkvissar
varnaðaraðgerðir
Skattahækkun í upphafi síðasta árs olli
því að neysla dróst saman og það
hægði á umsvifum fyrirtækja. S vo virðist
sem að þessar að-
gerðir hafi verið
einkaróheppilegar
því að efnahagslíf-
ið þurfti sérstak-
lega á örvun að
halda á þessum
tíma, ekki aðhaldi.
Vegna kreppunnar
í nágrannalöndun-
um var fyrirséð að
hægði á fram-
leiðslu, þar sem
viðskipti á mikil-
vægum mörkuð-
um drægjust sam-
an auk þess sem að
samstarfsaðilum
þrengdi.Þettavarð
til þess að japönsk
stjórnvöld ákváðu að örva efnahagslífið
með því að dæla út fjármagni sem nemur
3,25% af landsframleiðslu. Um það bil
helmingur af fjármagninu á að fara í
opinberar framkvæmdir, fjórðungur í
skattalækkanir og afgangur í ýmsaóbeina
liði. Að auki var boðuð breyting á ýmsum
atriðum svo sem afnám hafta, örvun
fjármögnunar nýrra verkefna, aðstoð við
að losa banka við vandræðalán og endur-
bótum á nýtingu lands. Að auki var gripið
til varasjóða til að verja jenið og er talið
að u.þ.b. 10% af gjaldeyrisvarasjóðum
landsins hafi verið dælt út til að styrkja
jenið, án þess að árangur hafi náðst.
Ekki svigrúm til
vaxtalækkana
parnaður í Japan er með því mesta
sem þekkist í iðnríkjunum. Mynd 2
sýnir þróun spamaðar í Japan og nokkrum
löndum frá 1980. Sparnaðaráráttan er
mjög rík með þjóðinni og á sér sennilega
þær rætur að almenningur vilji ekki upp-
lifa aftur það volæði sem var ríkjandi í
kjölfar sfðari heimsstyrjaldarinnar. Þetta
sama var uppi á teningnum í Vestur-
Þýskalandi eltir stríðið. Sparnaðurinn
hefur haldist mikill þrátt fyrir að vextir
hafi yfirleitt verið mjög lágir, jafnvel fá-
ránlega lágir. Viðbrögð almennings við
yfirvofandi kreppu eru hins vegar þau að
auka sparnað til að hafa varasjóði til að
mæta atvinnuleysi eða öðru harðræði. Það
getur verið erfitt að brjóta þessa hringrás
og helsta ráðið er að reyna að örva neyslu
meðeinhverjum hætti. Aukin neysla leið-
ir til eftirspurnar sem fyrirtækin verða að
anna með fjölgun starfsfólks eða aukinni
fjárfestingu. Það þýðir meira fjármagn í
umferð sem einnig hvetur til neyslu. Ein
Framtmld á síðu 4
Myrnl 2. Sparnaður heimila í nokkrum löndum
(hlulfall af ráðstöfunartekjum)_________________________
Mynd /. Þróunjapansksjensgagnvart Bandaríkja-
dalfrá ársbyrjun 1995______________________
3