Vísbending - 18.09.1998, Blaðsíða 3

ISBENDING
Góðærðir Norðmenn
Um langt árabil hafa Norðmenn
verið öfundaðir vegna góðs
gengis í efnahagsmálum. Hagn-
aður þeirra af olíuvinnslu hefur skilað
afgangi í ríkissjóð ár eftir ár og upp hafa
safnast feitir sjóðir og helsta vandamál
þeirra hefur verið hvemig fara skuli með
hagnaðinn. Nú virðist sem Norðmenn
hafí orðið fómarlömb eigin velgengni
eftir að þeir upplifðu í sumar eitt versta
áfall sem yfír þá hefur dunið um ára-
tugaskeið.
Svartagull
Um og eftir 1980 var farið
að vinnaolíu úrborholum
við strendur Noregs. Þessi
vinnsla hafði mikil áhrif á
efnahagslífNorðmanna. Aður
höfðu þeir byggt afkomu sína
á fiskveiðum og fiskvinnslu,
auk þess sem raforka var nýtt
til að knýja álver og aðra
stóriðju. Það er ekki hægt að
segja að þetta hafí breyst á
einninóttu enþó tókbreytingin ekki lang-
an tíma. Yfirvöld tóku strax þá afstöðu
að takmarka þátttöku sína í olíuvinnsl-
unni. Þess í stað vom seld leyfi til vinnslu
og síðan var innheimtur sérstakur skattur
af tekjum olíufyrirtækjanna sem rann í
sérstakan „olíusjóð“. Með þessu móti
tókst að draga verulega úr
áhrifum af því efnahagslega
umróti sem þó fylgdi i kjöl-
farið. Norðmenn hafa staðið
utan samtakaolíuframleiðslu-
ríkja (OPEC) og hafa oft ögrað
þeinr með því að hafa uppi aðra
verðstefnu en samtökin. Þessi
stefna Norðmanna hefur
komið í veg íyrir hækkun olíu-
verðs oftar en einu sinni.
Góðærisskeið
Frá 1993 hefur rikt góðæri í
Noregi. Hagvöxtur hefúr
að meðaltali verið rúmlega4%
og afgangur af rekstri ríkis-
sjóðs sömuleiðis um 4% af
VLF. Verðbólga hefur verið v-----
um2,5% ogblússandi gangurhefúr verið
á framkvæmdum og tjárfestingu. Við-
skiptajöfnuður hefur verið jákvæður öll
árin og atvinnuleysi hefur verið í lág-
marki. Verð á húsnæði hefur hækkað um
u.þ.b. 40% á þessurn fímm áioim. Raun-
vextir húsnæðislána lækkuðu á sama tíma
úr tæplega 8% í u.þ.b. 2%. Við svona
skilyrði má búast við verðbólgu en með
áhrifaríkum aðgerðum hefúr tekist að
halda aftur af henni.
Hollenska veikin
Þótt reynt væri að draga úr áhrifum
olíuvinnslunnar á efnahagslífið var
ekki hægt til lengdar að koma í veg fyrir
þau. Smíði olíuborpalla fór ffam hjá iðn-
fyrirtækjum i landinu og þar komu strax
fram efnahagsleg áhrif. Laun starfsmanna
á oliuborpöllum tóku m.a. mið af erfiðum
aðstæðum og áhættu og voru því verulega
hærri en laun annarra og í tiltölulega smáu
hagkerfi eins og í Noregi sáust þessa fljótt
merki. Ekki leið heldur á löngu áður en
„hollenska veikin“ kom upp þannig að
flestar efnahagsráðstafanir tóku mið af
olíuvinnslunni og fyrir það guldu aðrar
atvinnugreinar. Ríkisstyrkir til sjávar-
útvegs, landbúnaðar og iðnaðar voru
svarið og þótt Norðmenn hefðu vel efni
Mynd 1. Þróungengis norsku krónunnargagnvart
Bandaríkjadal frá byrjun júní 1998

<f> <§ \fcX # <^x p>x <$ \nX \%x <&
Sveiflur
Þrátt fyrir olíuhagnaðinn, hugsanlega
einnig vegna hans, hafa Norðmenn
lotið sveiflum í efnahagslífmu og þótt
sjóðasöfnun hafi eflaust dregið nokkuð
úr þeim áhrifúm sem ella hefðu orðið ef
oliuhagnaðurinn hefði flætt óhindrað um
æðar efnahagslífsins þáhafði sjóðasöfn-
unin áhrif á annan hátt því að „oliusjóð-
urinn“ fjárfesti m.a. í fyrirtækjum íNoregi
og hafði þannig örvandi áhrif á viðgang
þeirraogvöxt. Sveifiuráolíu-
verði hafa verið alltiðar og
vegna mikilvægis olíutekna í
þjóðartekjum verða áhrifm
j afnan veruleg. Norðmenn eru
einnig töluverðir hráefnisút-
flytjendur og þegar kreppan í
Rússlandi náði hámarki þótti
einsýnt að þeirra eina leið út
úr kreppunni væri að fella
verð á hrávöru ýmiss konar
og það hafði veruleg áhrif á
framtiðarhorfúr í Noregi.
Fyrirséð hætta
Ekki verður annað sagt en að yfirvöld
hafi vitað af hættunni því að seðla-
bankinn og Efnahags- og þróunarstofn-
unin (OECD) höfðu þegar í ársbyrjun var-
að við hættunni á ofhitnun í efnahags-
kerfinu. í skýrslu OECD nú í
vor var þetta orðað á eftirfar-
andi hátt:
„Norskt efnahagslíf er alveg við
það að ofhitna nú á fimmta ári
mikils vaxtarskeiðs. í reynd er
svigrúm fyrir vexti nánast upp-
urið, senr byggist á aukinni at-
vinnu án þess þó að verðbólga
fylgi í kjölfarið því að atvinnu-
þátttaka er í hámarki og atvinnu-
leysi er við lægstu mörk. Erfitt
verður að koma í veg fyrir
hækkun launa í framtíðinni
vegna minna aðhalds í efna-
hagsmálum þótt verðbólgu hafi
ekki gætt í neinum verulegum
mæli til þessa.“
á þessuin aðgerðum þá skekktu þær sam-
keppnisumhverfi fyrirtækja í öðrum grein-
um og hafa valdið þeim búsifjum. Auk
þess hafa samkeppnislönd gripið til að-
gerða vegna þess sem álitið er óheiðarleg
samkeppni. T.d. hefur sala á ýmsum fisk-
afúrðum og eldislaxi sætt gagnrýni vegna
meintra niðurgreiðslna norska ríkisins.
Þríþætt steftia
Fram eftirþessuári varþríþættri stefnu
fylgt til að halda aftur af þenslu í
efhahagslífinu. Einn angi þessarar stefnu
er að halda genginu stöðugu miðað við
myntkörfú með helstu myntum Evrópu-
ríkja. Annar anginn er sá að halda launum
í skefjum til að varðveita samkeppnishæfni
innlendrar ffamleiðslu á erlendum mörk-
Framhald á sídu 4
3