Vísbending - 02.04.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
Er viðskintahalli veikleikamerki?
m
Tryggvi Þór Herbertsson
forstöðumaður
I lagfræðistofnunar
N
-L y r
'okkuð hefurborið á því i umræðu
um efnahagsmál undanfarið að
menn hafa lýst áhyggjum af
þróun viðskiptajafnaðarins á Islandi. í
framhaldi af því er ekki úr vegi að spyrja
hvort þessar áhyggjur séu réttmætar?
Viðskiptajöfnuður er í meginatriðum
verg þjóðarframleiðsla að frádreginni
innlendri eftirspurn, þ.e. neyslu hins
opinbera og einkaaðila og fjárfestingu.
Viðskiptajöfnuðurereinnigskilgreindur
sem munurinn á þjóðhagslegum
spamaði og ijárfestingu. Þessar
skilgreiningar á viðskiptahalla
gera það kleift að hægt er að velta
fyrir sé hvert helst megi rekja
hallann.
I nreðfylgjandi töflu má sjá
að þjóðhagslegur spamaður var
að meðaltali 21,6% af vergri
landsframleiðslu timabilið 1960-
1999 en fjárfesting 24,3%. Þetta
leiddi til þess að meðal-
viðskiptahallinn á tímabilinu var
2,7% og skuldir Islendinga uxu
að sama skapi erlendis. Úr
töflunni má einnig lesa að leita þarf aftur
til sjöunda áratugarins til að fínna
jafnlítinn viðskiptahalla og verið hefur
á þessum áratugi. Einkaneyslan hefur
verið nokkuð stöðug, um 60% af
landsframleiðslunni en samneyslan
hefur vaxið jafnt og þétt undanfarin
fjörtíu ár. Þetta hefur orðið á kostnað
sparnaðar og fjárfestingar.
Arið 1998 varð sjöundi mesti halli á
viðskiptum við útlönd frá árinu 1960 og
var hann um þrjú prósentustig yfir
meðalhalla. Orsakir hallans er aukin
eftirspum innanlands en hana má eins
og áður segirrekja til neyslu hins
opinbera og einkaaðila og
fjárfestingar. En hver er
meginorsakavaldurinn?
Verg fjárfesting á íslandi árið
1997 var 18,5% af vergri
landsframleiðslu en 21,4% árið
1998 og hafði hún því aukið
hlutdeild sína í lands-
framleiðslunni urn tæp 3
prósentustig. Einkaneysla var
60,5% af vergri landsframleiðslu
árið 1997 en var 61,7% árið 1998
og hafði aukið hlutdeild sína um
1,2 prósentustig. Samneyslan
var 20,4% af vergri
landsframleiðsluárið 1997 envar
21% árið 1998 og hafði aukið
hlutdeild sina um 0,6
prósentustig. Samtals jók innlend
eftirspurn því hlutdeild sína í vergri
landsframleiðslu um 4,8 prósentustig
milli áranna 1997 og 1998. Ef við gemm
til einföldunar ráð fyrir því að aukningu
viðskiptahallans milli áranna 1997 og
1998 megi að öllu leyti rekja til aukinnar
hlutdeildar innlendrar eftirspumar í
landsffamleiðslunni má rekja rúm 62%
aukningar hallans til fjárfestingar, 24%
til einkaneyslu og rúm 14% til
samneyslu. Af þessum tölum að dæma
má að langmestu leyti rekja aukinn
viðskiptahalla til fjárfestingar en ekki
neyslu eins og haldið hefur verið frain.
Til samanburðar er athyglisvert að
skoðaárið 1987 semflestirhagfræðingar
forsendu að aukinn viðskiptahalla megi
rekja til aukningar á innlendri eftirspum
þá mátti rekja 47% hallans til aukningar
einkaneyslu á milli áranna 1986 og 1987,
37% til fjárfestingar og 16% til
samneyslu. Af þessum tölum að dæma
virðist vera grundvallarmunur á eðli
viðskiptahallans á níunda áratugnum
og á þessum. Á níunda áratugnum mátti
að miklu leyti rekja hann til neyslu en til
fjárfestingar nú.
Viðskiptahalli er hlutlaust fyrirbæri
innan hagfræðinnar. Hann getur verið
vondur eða góður, eða hvorugt, allt eftir
því í hvaða samhengi rætt er um hann.
Ljóst er að þjóð þar sem aldurssam-
setningu er þannig háttað að mikill hluti
Tafla 1. Ýmsar þjóðhagsstœrðir sem hlutfall af vergri landsframleiðslu
Tímabil Verqur spamaðir Vera fíárfestinq Einkaneysla Samneirsfa Vióstdntaiofiuiöir
1960-1969 27.1% 290% 608% 110% -1.9%
1970-1979 26.1% 296% 57.1% 150% -3.5%
1980-1989 176% 206% 61.4% 178% -3.2%
1990-1999 15.7% 17.7% 61 2% 205% -2.0%
1960-1999 Ár 21 6% 243% 60.1% 16.1% -2.7%
1986 172% 166% 61 6% 173% 0.4%
1987 15.1% 186% 633% 186% -3.4%
1997 166% 185% 605% 20.4% -1.4%
1993 155% 21.4% 61.7% 210% -5.7%
eru sammála um að hafi einkennst af
lítilli fyrirhyggju bæði hjá einkaaðilum
og hinu opinbera. Á milli áranna 1986
og 1987 breyttist viðskiptajöfnuðurinn
úr því að vera jákvæður um 0,4% af
landsframleiðslu í að vera neikvæður
um 3,4%. Fjárfesting jók hlutdeild sína
í landsframleiðslu um 1,8 prósentustig,
einkaneysla um 2,3 prósentustig og
samneysla um 0,8 prósentustig. Samtals
jókst innlend eftirspurn því um 4,9
prósentustig eða þvi sem næst um sömu
prósentutölu og milli áranna 1997 og
1998. Ef við gefum okkur aftur þá einföldu
þegnanna er ungur þarf að fjármagna
fjárfestingar, ogjafnvel neyslu, i ríkara
mæli erlendis en hjá þjóðum sem eru
eldri til að þjóðfélagsþegnamir nái að
jafna neyslu sína sem mest yfir ævina.
Því má leiða að því likur að ungar þjóðir
eins og Islendingar búi að öllu jöfnu við
viðskiptahalla en eldri þjóðir eins og
Svíar við viðskiptaafgang. Að taka stutt
tímabil út og fjalla um viðskiptahalla
sem góðan eða slæman hefur því í raun
litla hagfræðilega merkingu.
Heimild: Hagstofa íslands-útreikn. höf.
Mynd 1. Sparnaður, JJárfesting og viðskiptajöfnuður á Islandi 1960-1999
3
«o
3
C
**-
:0
'ÖT
Q.
s
</>
*o
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
3