Vísbending - 16.04.1999, Blaðsíða 2
ISBENDING
Áfangaskýrsla auðlindanefndar - nokkur álitaefni
Þórólfur Matthíasson
hagfræðingur
Igrein sem birtist hér í blaðinu fyrir
viku síðan fjallaði ég nokkuð um
greinargerðir lögfræðiprófessor-
anna Þorgeirs Örlygssonar og Sigurðar
Líndal til svokallaðrar auðlindanefndar.
Eg gerði einnig grein fyrir framlagi
nokkurra nafngreindra hagfræðinga.
Þar var komið sögu í umfjöllun minni að
ég hafði farið nokkrum orðum um fr amlag
Þjóðhagsstofnunar (ÞHS) til fyrr-
nefndrar áfangaskýrslu. Skal nú haldið
áfram þar sem frá var horfið í síðustu
viku og fyrst vikið að fímmta kafla
skýrslu ÞHS. í þeim kafla er gerð grein
fyrir verðmyndun á kvóta.
Aðalályktanirkaflanserutvær. Fyrri
hvers vegna kvótaverð geti orðið hærra
en jaðarhagnaður útgerðar-
fyrirtækjanna metinn á grundvelli
þjóðhagsreikninga. Greinilegt er af
skýrslu ÞHS að stofnunin fellst ekki á
rök sjómannasamtakanna. Það hefði
verið og er forvitnilegt að vita á hvaða
grundvelli stofnunin hafnar kenningu
þeirra. Séu gagnrök ÞHS sannfærandi
hlýtur þessi staðreynd að móta
samskipti aðilaávinnumarkaðnum strax
í næstu kjarasamningum.
Um áramótin 1997/98 samþykkti
Alþingi breytingu á skattalögum sem
tók af öll tvímæli um að keyptar
varanlegar aflaheimildir mynduðu ekki
stofn til fyminga (lög nr. 188/1997). í
umræðu um málið var bent á að
hagfræðileg rök hnigu í þá átt að þessi
lagabreyting myndi lækka verð
varanlegra aflaheimilda um allt að 25%.
\
/ /
ályktunin er „Það er jaðarhagnaðurý
betur settu fyrirtækjanna sem ræður v
kvótaverðinu" (bls. 200). Seinni Verð aflaheimilda
ályktunin er þessi: „Fiskveiði- p
stjórnunin mun verða til þess að p
fískistofnar stækki og útgerðar- 1
kostnaður minnki." Sé áætluðum
núvirtum hagnaði af flskveiðunum 2
deilt niður á þorskígildiskíló er verð
á varanlegum kvóta (aflahlut-
deildum) „síst of hátt“ (bls. 202).
Seinni niðurstaðan fellur ágætlega
að niðurstöðum skoðana
undirritaðs á fyrirliggjandi talnaefni.
Fyrri niðurstaðan er hins vegar
umdeilanleg og illskýranleg út frá
hefðbundinni kennslubókarhagfræði.
Litlar tilraunir eru gerðar til að skyggnast
á bak við ákvörðunarþætti jaðar-
hagnaðar. Þetta er undarlegt í ljósi þess
að sjómenn hafa haft uppi háværar
fullyrðingar um að pappírsaðgerðir
útgerðarmanna geti aukið jaðarhagnað
fyrirtækjanna og lækkað skiptaverð til
sjómanna (sjá t.d. skrif Benedikts
Valssonar í Hagmálum árið 1994). Svo
sannfærðir hafa sjómenn reyndar verið
um að einstaka áhafnir séu þvingaðar til
að greiða hluta kvótaleigu að samtök
þeirra hafa haldið uppi verkfalls-
hótunum og verkföllum til að knýja fram
breytingar er torvelduðu slíkan verknað.
Rök sjómannasamtakanna hafa verið
þau að greiðslugeta einstakra útgerða
ráðist af jaðarhagnaði að teknu tilliti
til þátttöku sjómanna í kvótakaupum.
Forystumenn sjómanna tala um
kvótabrask í þessu sambandi.
Akademískir hagfræðingar eiga ekki
auðvelt með að kalla viðskipti brask. En
að nafngiftum slepptum verður ekki
annað séð en að sjómannasamtökin hafi
gefið nokkuð sannfærandi skýringu á
Mynd I. Verðmyndun á kvóta
Jaðarhagnaður
Meðalhagnaður
Magn
Kvóta
Þessi spá gekk ekki eftir. Enn er fátt
vitað um hvers vegna. Hugsanleg
skýring er að markaðurinn fyrir
varanlegar aflaheimildir sé svo „þunnur“
að verðið ráðist af duttlungum
kaupenda og seljenda en ekki af
hagfræðilegum rökum. Önnur skýring
gæti verið að einhver atburður hafi orðið
samhliða skattalagabreytingunni og að
heildaráhrif beggja breytinganna hafi
orðið óbreytt kvótaverð. Fyrri skýringin
gæti vel átt við um markað fyrir aldrað
vín eða sjaldgæf listaverk. Hún á ekki
við um spariskírteini ríkissjóðs af
gefnum flokki, jafnvel þó svo viðskipti
með þann flokk séu strjál. Lesandinn
getur gert upp við sig hvort varanlegur
kvóti eigi meira sameiginlegt með
verðbréfi eða ófalsaðri mynd eftir
Svavar Guðnason. Undirrituðum er ekki
kunnugt um að nokkur sá atburður hafi
orðið sem gæti hækkað kvótaverð um
25-30% seinni part ársins 1997. Þessi
staðreynd, að heimildir til afskrifta
varanlegra aflaheimilda hafi ekki haft
áhrif á verð þessara heimilda, er svo
þversagnarkennd að hún hreinlega
hrópar áumfjöllun. Það er illskiljanlegt
hvers vegna ÞHS heyrði ekki þessi hróp.
Verðmyndun á kvóta
Snúum okkur þá að fullyrðingunni
um að kvótaverðið ráðist af jaðar-
hagnaði best stæðu fyrirtækjanna og
rökstuðningnum í 5. kafla skýrslunnar.
Mynd 1 lýsir aðstæðum á markaði
íýrir aflaheimildir. Niðurhalla þunn-
dregna línan lýsir samhengi jaðar-
hagnaðar allra útgerðarfyrirtækja og
magns úthlutaðs kvóta. Jaðarhagnaður
lækkar með auknum kvóta enda er
gengið út frá að útgerðarfyrirtækin haldi
ekki óhagkvæmari hluta flotans úti nema
ætlunin sé að draga mikið magn að landi.
Bogadregna línan lýsir samhengi
hagnaðar á úthlutað þorskígildistonn
annars vegar og úthlutunarinnar hins
vegar. Ef kvóti er mjög lítill getur
ávinningur af að auka hann örlítið verið
afar mikill. En sá ávinningur er ekki
nægur til að greiða fjármagns-
kostnað og annan fastan kostnað
—■' sem er óháður aflamagni. Með
auknum kvóta og auknum afla
minnkar vægi fasta kostnaðarins í
hagnaði á landað tonn. Þess vegna
liggur meðalhagnaðarferillinn
undir j aðarhagnaðarferlinum lengst
til vinstri í línuritinu. Halli og form
þessara ferla er í samræmi við
almennt viðteknar hugmyndir
rekstrarhagfræðinnar um legu
þeirra. Lóðrétta feitdregna línan
lýsir stjórnvaldsákvörðuðum
kvóta. Hér er gengið út frá að
kvótaframboðið sé óháð verði
aflaheimildanna. Hefðbundin verð-
myndunarfræði gerir nú ráð fyrir að
jafnvægi náist á markaði fyrir
aflaheimildir þar sem jaðarhagnaðar-
línan sker lóðréttu kvótalínuna, þ.e.a.s.
að jafhvægisverð aflaheimilda verði P1.
Hugsum okkur að kvóta sé úthlutað
ókeypis en að kvótaþegar reyni, með
einum eða öðrum hætti, að halda verðinu
hærra, segjum P3. Þeim mun takast að
selja/leigja frá sér allt að K2
þorskígildistonn. Útgerðarmaður sem
ætlaði að kaupa viðbótarkvóta myndi
ekki gera það þar sem útreikningar hans
myndu sýna að ávinningurinn
(jaðarhagnaðurinn) væri minni en
tilkostnaðurinn (verðið á þorsk-
ígildistonninu) þannig að einhverjir
kvótaþegar munu sitja með óseldan
kvóta. Ætla verður að þeir muni heldur
vilja fá eitthvað fyrir kvótann en að láta
hann ónýtast. Sé verðið á kvóta sett
lægra en jafnvægisverðið myndu
útgerðarmenn slást um hann og bjóða
upp verðið hver fyrir öðrum uns
jafnvægisverðinu væri náð. Takið eftir
að efkvóti er lítill þá er verð aflaheimilda
(Framhald bls. 4)
2