Vísbending - 14.05.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
Gialdevrisforðinn
Þorvaldur Gylfason
prófessor
Til hvers þurfa þjóðir að eiga
gjaldeyrissjóð? Til þess liggja
tvær aðalástæður. Önnur er sú,
að það þarf að vera til gjaldeyrir til að
greiða fyrir innflutning af öllu tagi og til
að mæta sveiflum í innflutningi. Þetta er
sambærilegt við reiðufjárþörf
einstaklinga og fyrirtækja, sem þurfa að
hafa fé handbært til að standa straum af
rekstrarútgjöldum frá degi til dags.
Hin ástæðan er sú, að það þarf að
vera til gjaldeyrir til að verja gengi
gjaldmiðilsins, ef gjaldeyrisforðinn
skyldi verða fyrir áhlaupi og ef
stjómvöld telja nauðsynlegt, að gengi
gjaldmiðilsins sé fast eða stöðugt. Þá
þurfa stjómvöld að geta gripið í taumana
með því að selja erlendan gjaldeyri í
stómm stíl til að halda verðinu á honum
niðri og þá um leið til að halda verðinu
á innlenda gjaldmiðlinum (þ.e. genginu)
uppi. Til þess að geta sett nægan
gjaldeyri á markað í þessu skyni þarf
seðlabankinn að eiga gildan forða.
Þessi rök eiga þó ekki við með sama
hætti, ef gengið flýtur, því að þá bregzt
gengið sjálfkrafa við sveiflum í framboði
og eftirspurn á gjaldeyrismarkaði. Þá
leiðir áhlaup á gjaldeyrisforðann
umsvifalaust til gengisfalls. Við þær
kringumstæður er ekki jafnmikil þörf á
gildum gjaldeyrisforða í varúðarskyni
og ella, en eftir stendur þó eigi að síður
viðskiptaþörfm, þ.e. þörfin fyrir
gjaldeyri til að standa straum af
viðskiptum. Þó erþað svo, að stjómvöld
telja iðulega rétt að skipta sér af
fljótandi gengi með því að kaupa og '
selja gjaldeyri til að halda gengis-
sveiflunum innan ákveðinna marka.
Þriggj a mánaða reglan
Hversu mikill þarf forðinn að
vera? Hversu mikið er nóg? Til
skamms tíma var yfirleitt miðað við
það, að gjaldeyrisforðinn dygði til
að greiða fyrir innflutning á vörum
og þjónustu í þrjá mánuði.
Gjaldeyrisforðinn þurfti með öðmm
orðunt að nema ijórðungi inn-
flutnings á einu ári. Sums staðar, t.d.
hér heima, var sá háttur hafður á að
miða við vöruinnflutning eingöngu
í stað innflutnings á vörum og
þjónustu, vegna þess að vöru-
innflutningur skipti mestu rnáli hér
áður fyrr og vöruinnflutningstölur
var auk þess hægt að fá í hverjum mánuði
eins og tölur um gjaldeyrisforðann, svo
að hægt var að fylgjast með forðanum
ffá einum mánuði til annars. Þannig er
þetta ennþá: í Hagtölum mánadarins
er gjaldeyrisforðinn mældur í
endingartíma til almenns innflutnings,
þ.e. vöruinnflutnings.
Þetta hefur þó þann galla, að
vöruinnflutningur segir ekki alla söguna
í þjónustuhagkerfi nútímans, þar sem
innflutningur á þjónustu verður æ meiri
með tímanum. Gamla viðmiðunfn við
vöruinnflutninginn einan á því ekki
lengur við. Hún getur auk þess gefið
villandi mynd af gjaldeyrisstöðunni. I
árslok 1998 dugði gjaldeyrisforði
Seðlabankans til dæmis fyrir vöru-
innflutningi í 2 mánuði, en fyrir
innflutningi vöru og þjónustu í aðeins
sex vikur. Það er þessi sex vikna tala,
sem menn ættu að réttu lagi að bera
saman við þriggja mánaða regluna, sem
lýst var að framan. Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn miðar til dæmis gjaldeyris-
forðann yfirleitt við innflutning á vörum
og þjónustu og ekki við vöru-
innflutninginn einan, meðal annars í
skýrslum um ísland, og horfir auk þess
í auknum mæli á umfang fjármagns-
hreyfmga.
Önnur pláss
Hvernig er þetta annars staðar?
Myndin sýnir gjaldeyrisforðann i
sautján Evrópulöndum í árslok 1996 skv.
upplýsingum Alþjóðabankans (nema
íslenzkatalan erfráárslokum 1998). Þama
eru sem sagt fjórtán Evrópusambands-
lönd, þ.e. öll nema Lúxemborg, og þrjú
EFTA-lönd,þ.e. öll nemaLiechtenstein.
Mælieiningin er endingartími lil
innflutnings á vörum og þjónustu.
Myndin sýnir, að Norðmenn og
Svisslendingar telja nauðsynlegt að
eiga gilda gjaldeyrissjóði, sem duga fyrir
innflutningi í 6-8 mánuði. Hvers vegna?
Þetta stafar meðal annars af því, að
þessar þjóðir standa utan
Evrópusambandsins og eiga því ekki
aðgang að sameiginlegum sjóðum
Sambandsins, efgjaldniiðlarþeirra lenda
undir þrýstingi. Við íslendingar ættum
sennilega að hafa sama háttinn á og
hinar EFTA-þjóðirnar, Norðmenn og
Svisslendingar, úr þvi að okkur er
umhugað unt að halda gengi krónunnar
stöðugu innan tiltekinna vikmarka. Við
þyrftum þó ef til vill ekki að ganga alveg
jafnlangt og þeir, því að Norðmenn hafa
nokkra sérstöðu vegna mikilla olíutekna
og Svisslendingar vegna aðdráttarafls
síns fyrir ijármagnseigendur i öðrum
löndum. Til samanburðar má geta þess,
að Japanar eiga gjaldeyrisforða, sem
dugir fyrir innflutningi í sex mánuði, án
þess að búa við sams konar sérstöðu
ogNorðmenn og Svisslendingar. Haítar,
svo að annað dæmi sé tekið, eiga
gjaldeyri, sem ntyndi duga fyrir
innflutningi í sjö vikur: það er of lítið, en
er þó framfor frá fyrri tið, því að um tírna
dugðu gjaldeyrisbirgðir landsins fyrir
innflutningi í aðeins tvær klukkustundir.
Þær þjóðir, sem standa utan
Myntbandalags Evrópu (EMU), þótt
þær séu í Evrópusambandinu, skiptast
í þrjá flokka. Grikkir eiga gildan
gjaldeyrissjóð, sem dugir þeim fyrir
innflutningi í níu rnánuði, á meðan Danir
og Svíar láta sér nægja að halda sig
nálægt þriggja mánaða viðmiðuninni.
(Framhald á nœstu siðu)
Mynd 1. Gjaldeyrisforði i endingartíma til innflutnins á vörum og
þjónustu i árslok 1996 (í mánuðum)
Hoimild: Alþjóðabankinn, World Development Indicators , 1
Athugiö, aö talan um fsland á viö 1998.
tafla 4.16. Um ls
9 1T)
, Haglölur mánaöarins.
3