Vísbending - 02.07.1999, Blaðsíða 1

V
Viku
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
2. júlí 1999
26. tölublað
17.árgangur
Erfðaefnisbætt matvæli
Umræður um tækni og vísindi bæði
hér á landi og erlendis hafa verið
ofarlega á baugi undanfarið. Hér
á landi var það gagnagrunnurinn og
erfðafræðin. Erlendis var og er það
líftækni og breytingar á erfðaefni í
ýmsum fæðuflokkum. Umræðan um
líftækni hefur einungis að litlu leyti
borist hingað til lands þótt það hafi
reyndar vakið athygli þegar einn af
æðstu mönnum þjóðarinnar talaði urn
líftækni eins og hún væri hið mesta fúsk.
Kubbslegir tómatar
Ungverskur verkfræðingur að nafni
Karl Ereky bj ó til hugtakið „líftækni1 ‘
árið 1919 um vísindi og aðferðir sem
gerðu það kleift að framleiða vörur með
hjálp lífvera. Það var þó ekki fyrr árið
1943 að fyrstu sannanir um að DNA
væri erfðaefni birtust. Nútímalíftækni er
þó ekki eldri en svo að upphafið má
rekja aftur til 1953.
Þekking á erfðafræði hefur gert
vísindamönnum kleift að sundurgreina
gen og hlutverk þeirra í ólíkum lífverum.
Tæknin við erfðaefnisbreytingar byggir
á að taka einstök gen úr einni lífveru og
bæta inn í erfðaefnishlekki annarrar. 1
rauninni hljómar þetta ævintýralega, að
ein lífvera samþykki erfðaefniúrannarri.
Byggingarefnið er hins vegar það sama
í næstum öllum lífverum og er einungis
samsett úr fjórum einingum, munurinn
felst í því hvernig þessum einingum er
raðað saman.
Með því að taka erfðaefni úr einni
lífveru og setja í aðra er hægt að hafa
áhrif á lögun og eðli lífverunnar. Þannig
er t.d. hægt að breyta hnöttóttum
tómötum í kubbslaga tómata sem væru
mun auðveldari í flutningum en þeir
venjulegu án þess að það hefði nokkur
áhrif á gæði, bragð eða næringargildi
tómatanna.
Ólík líftækni
Líftækni er víða notuð, m.a. hefur hún
veigamikið hlutverk í lyfja-
framleiðslu, eldsneytisframleiðslu,
landbúnaði og matvælaframleiðslu,
lækningum og umhverfmu. Bæði
landbúnaður og heilsugæsla hafa tekið
miklum framförum vegna líftækninnar.
Aukin ffamleiðni, gæði og aukið úrval
er afleiðing afþeim. Ný lyf og nýjar leiðir
til lækninga hafa gert kraftaverk. Um
leið er minni ágreiningur um notkun
líftækni i lækningum sökum þess að oft
liggur mikið við að geta nýtt nýja tækni
sem getur skipt sköpum um líf og heilsu
fólks. í landbúnaði hefur líftækni ekki
alltaf mætt sama skilningi. Engu að síður
er tilgangur hennar í landbúnaði oftast
háleitur: að gera eiturúðun óþarfa, auka
gæðin og flutningsgetu, auka framleiðni
til að lækka verð, bæta bragð og
næringargildi.
Mótmæliijöldans
Isjálfu sér er það nokkuð athyglivert
hversu mikil andstaða er við erfða-
efnisbætta framleiðslu í matvælaiðnaði.
Rökin gegn henni standa á brauðfótum
og þegar öll kurl eru kornin til grafar þá
er það vísindahræðslan sem er orsökin
ffekar en nokkuð annað. Að vissu leyti
er þessi hræðsla skiljanleg. Fólk borðar
mat daglega og er hrætt um að
langtímaáhrifm af erfðaefnisbreyttu
fæði geti haft áhrif á heilsu. Þetta er þó
eins og lélegur brandari þegar
„heilsufæðið" sem þorri almennings
lætur ofan í sig er skoðað, hvað þá ef
haft er í huga að allri framleiðslu hefur
meira og minna verið stjórnað frá
erfðafræðilegu sjónanniði til þess að fá
sem mesta og besta uppskeru frá
upphafi vega. Munurinn er að núna fer
það fram á rannsóknarstofum.
Málið er líka að þessi aðferð er mun
heilsusamlegri en margar af þeim
aðferðum sem notaðar eru til þess að
rækta og vinna matvæli. T.d. er eitur-
úðun er viðhöfð og alls konar auka-
efnum er bætt í fæðuna til þess að hún
bragðist betur eða líti betur út en ella.
Vaxandi umfang
r
Aeinungis fáeinum árum hefur
erfðaefnisbætt framleiðsla aukist
verulega. Um 35% af maísuppskeru árið
1999 verður erfðaefnisbætt í Banda-
ríkjunum, um 55% af sojabaunum og
helmingur af bómullarframleiðslunni.
Samkvæmt könnunum fyrirtækisins
Emst & Young störfuðu 39.000 manns
í líftækniiðnaði í Evrópu árið 1997 og i
honum var veltan 3,1 milljarður
Bandaríkjadala og fjárfestingar í
rannsóknum og þróun námu 2,2
milljörðum Bandaríkjadala. Arið 1998
störfuðu 153.000 manns i Banda-
ríkjunum í sömu grein og þar nam veltan
í henni 18,6 milljörðum dala og fjárfest-
ingar í rannsóknum og þróunarstarfi
tæplega 10 milljörðum dala.
Fátt getur stöðvað þessa þróun nema
að lönd og þjóðir hreinlega banni slíkar
vömr (sem reyndar hefur verið gert bæði
í Austurríki og Lúxemborg). Hræðslan
á Evrópumarkaði kann ekki einungis að
leiða til viðskiptastríðs sem yrði vatn á
myllu vemdarstefnusinna heldur einnig
mundi slík framleiðsla ef hún yrði leyfð
í Bandaríkjunum gefa Bandaríkja-
mönnum mikið forskot á Evrópubúa í
slíkri framleiðslu og rannsóknum á
líftækni, sem er enn eitt dæmið um
hvemig þröngsýni gæti hamlað
framþróun í Evrópu. Þó að Evrópubúar
sporni við líftækni nú þá mun það ekki
stöðva þróun líftækninnar og svo mun
viðhorfið breytast þegar kröfúmar um
aukin gæði og lágt verð aukast.
Hreint land - fagurt land
Island er land hreinleikans, a.m.k. i
huga þeirra sem búa á Fróni. ímyndin
fyrir matvömr frá landinu og ímynd
landsins gagnvart erlendum ferða-
mönnum verður að vera hrein og tær. Til
að viðhalda henni getur þjóðin hvorki
framleitt né látið neitt ofan í sig sem
hefur verið krukkað í á erlendum
rannsóknarstofum. Auðvitað er margt
sem þarf að athuga þegar nýjungar líta
dagsins ljós en óupplýstar fullyrðingar
þjóna þó engum tilgangi nema sem
hræðsluáróður. Það þarf meira en
sjálfbæra þróun þegar rækta á hreina og
tæra, upplýsta hugsun hjá þjóðinni.
Heimildir: OECD (Observer, mars 1999 og
Policy Brief, júní 1999)
Mikill ágreiningur ^ Hannes Hólmsteinn ^ ágreininginn um kvóta- m Auglýsingar em eitt helsta^
I stendur um líftækni hvað 1 Gissurarson prófessor í 2 kerfið og veltir fyrir sér /| vopn ffamleiðenda tilþess
X varðar erföabreytta land- félagsvísindum við Há- hvcrs konar kerli það væri 4| aðbúatilþekktvömmerki
búnaðarframleiðslu. skóla íslands fjallar um sem sátt gæti ríkt um. og einstakt sölutilboð.
1