Vísbending - 13.08.1999, Blaðsíða 4

ISBENDING
„HugsunarvillaHalldórs“
Halldór Jónsson verkfræðingur
Athugasemd við grein Hannesar
Hólmsteins Gissurarsonar sem
birtist í 31. tbl. 1999.
Dr. Hannes Segir: „í svari Halldórs er
hugsunarvilla, sem er því miður mjög algeng.
Það er því ómaksins vert að reyna hér að hrekja hana.
Þessi villa er að líkja kvótakerfmu í sjávarútvegi við
haftakerfið, sem stóð við litlar vinsældir á Islandi frá
því í heimskreppunni og fram undir 1960. Eru leyfm,
sem útgerðarmenn fá til að veiða, ekki svipuð leyfunum,
sem heildsalar fengu til að yfirfæra gjaldeyri og flytja
inn vörur? Svarið er neitandi. Munurinn er sá, að
kvótakerfið styðst við raunverulegan og náttúrlegan
skort, en haftakerfið við skort af manna völdum.“
Þessi fullyrðing Dr. Hannesar
stenst ekki. Haftakerfið byggðist upp á
raunverulegum skorti á gjaldeyri. Það
var skortur á gjaldeyrinum alveg eins
og á fískinum núna. Hvers vegna þessi
skortur var skiptir ekki máli hér.
Takmörkuðum gjaldeyrisleyfúnum var
úthlutað pólitískt að verulegu leyti í stað
þess að selja gjaldeyrinn á markaði.
Gjafaleyfm voru síðan iðulega seld fyrir
okurverð, mjög hliðstætt því sem nú er
um kvótann.
I stað SIS og annarra gæðinga
nefndarinnar eru nú komnir forgjafar-
aðilarnir í sjávarútvegi. Það er engin
samkeppni um forgjöfína, grunnkvót-
ann, og því verður sá stóri sífellt stærri
ogsáminni minni. Mér ermjögtil efs, að
hægt verði í raun að setja þak á hlut-
deildareign einstakra aðila í kvóta fr emur
en bankahlutabréfum. Frjálsir menn
virðast ával lt fínna nýj ar leiðir í viðskipt-
um og þeir stóru gleypa þá minni eftir
þörfúm. Um 1 % Bandaríkjamanna er
t.d. sagður eiga núna meira en helming
þjóðarauðsþeirra.Hvergi íheimi erlægra
verðlag á lífsnauðsynjum en þar.
Enn segir Dr. Hannes: „Ég skai skýra
þetta nánar meö dæmi, sem Halldór tekur sjálfur. Hann
rekur steypustöð. Hvers vegna væri rangt aö binda
sölu steypu við sérstök leyfi, sem opinberir aöilar
úthluta? Vegna þess aö markaðurinn getur leyst
vandann sjálfkrafa, takmarkaö framboðið viö
eftirspumina og valið þá úr, sem hagsýnastireru, þegar
til langs tíma er litið, eins og Halldór bendir réttilega
á. Opinberir aðilar þurfa þar hvergi nærri að koma.“
Ég spyr á móti: Hvers vegna þurfa
opinberir aðilar þá að koma að stjómun
fiskveiða með ókeypis útdeilingu verð-
mæta? Myndi uppboð opinberra aðila
á takmörkuðum veiðiheimildum ekki
takmarka aflann jafn vel og núgildandi
kerfí og velja nýtingaraðilana úr
samkvæmt lögmálum markaðarins?
Það er umframframboð á steypu.
Hún er seld ódýrt á markaði án opinberra
afskipta. Framleitt magn hennar ræðst
af þörfúm markaðarins. Útsala myndi
lítið auka heildareftirspumina. Ef mér
væri hins vegar úthlutað ákveðnum
framleiðslukvóta, sem væri hlutfall af
heildareftirspurn samkvæmt fyrri
aflareynslu minni, þá er auðséð að verð
á steypu myndi ekki myndast á sama
hátt og nú. Byrjendur yrðu að kaupa
kvóta af mér til þess eins að fá að byrja.
Ég væri með forgjöf og neytandinn yrði
að borga hærra verð.
Hliðstætt steypumarkaði, þá tel ég
að íslenzkir skattgreiðendur borgi hærri
skatta vegna gjafakvótakerfisins en þeir
ella myndu gera ef kvótinn væri seldur
hæstbjóðanda. Og þá skulum við ekkert
vera að tala um kanínur í höttum,
kratamilljarða eða aðra aðferðafræði,
heldur hvað menn era tilbúnir að borga
fyrirþað, að mega veiða fisk. Ef enginn
í LÍÚ vill borga neitt, þá hefur ekkert
breytzt. Ef einhver vill borga eitthvað,
þá er gott fyrir ríkissjóð að vita það.
Dr. Hannes segir enn: „Hið sama er að
segja um nýlenduvöruverslun, sem Halldór nefnir líka.
En honum og mörgum öðrum sést yfir eitt mikilvægt
skilyrði viðskipta með steypu og nýlenduvöru. Það
ereignar- eðayfirráðarétturyfirþeimgæðum,semskipst
er á. Ef slíkur eignarréttur er ekki skilgreindur, verður
harla lítið úr viðskiptum. Markaðurinn getur með
öðrum orðum aðeins leyst vandann við tilteknar
leikreglur, aðallega vel skilgreind réttindi til eigna
og fullt frelsi til viðskipta með slíkar eignir.“
Ég get ekki komið þessari málsgrein
i samhengi við gjafakvótann. Ef ég ætla
á bíó þá verð ég að kaupa mig inn.
Annars sé ég ekki myndina. Ríkið sendir
mér ekki ókeypis miða. Aðeins miðinn
sjálfúr er möguleikinn til þess að vera
með. Hann er verðmætið.
Mér yfírsést alls ekki um það, að
eign er aðeins einhvers virði, ef einhver
vill borga fyrir það að ná henni til sín. Ég
minnist harkaranna sem reyndu að selja
miða á uppsprengdu við innganginn á
Roy í gamla daga. Þeir lögðu á sig erfiði,
tóku áhættu og græddu eða töpuðu ef
þeir brunnu inni með miðana.
Menn eignast yfirleitt ekki eignir
nema fyrir eiginti 1 verknað nema að vinna
i happdrætti. Það var líka sannkallaður
happdrættisvinningur, að hafa verið
staddur á réttum stað á réttum tíma þegar
kvótinn var setlur á. Þá fengu ofveiði-
mennimir sendar ókeypis miðablokkir í
betri sæti framtíðarinnar í stað þess að
verða að kaupa srg inn. Þá urðu soð-
bollamir að silfúrkerum á einni nóttu.
Að lokum segir Dr. Hannes
eftirfarandi: „Sjálfur tel ég það í mestu samræmi
við þá frjálshyggju, sem við Halldór aðhyllumst báðir,
að einkaaðilar eigi náttúrugæði og þau séu
markaðsvara, enda rati þau þá jafnan í frjálsum
viðskiptum í hendur þeirra, sem mest kunna að meta
þau og best geta gætt þeirra. Þetta eigi við um
fiskistofna eins og önnur náttúrugæði.“
Hér viðurkennir Dr. Hannes að
kvótinn á fiskistofnana eigi að vera
markaðsvara í frjálsum viðskiptum.
Hvers vegna rígheldur hann þá svona
í upphafsforgjöfina? Af hverju eiga
menn ekki að borga fyrir nýtingarrétt
þjóðareignar á hverjum tíma? Mér sýnist
að aðeins þannig geti einkaaðili átt
náttúrugæði landsins. Og þá greinilega
ekki um aldur og ævi.

Aðrir sálmar
Djarfúrleikur T7~ aup óþekktra aðila á stórum hlut í JSj^BA vekja bæði athygli og spurningar. Umræður um leynd um raunverulega eigendur er vissulega þörf. Það varmisráðið af sparisjóðunum á sínum tíma að færa sinn hlut til Lúxemborgar, ekki vegna þess að það hafí verið ólöglegt, heldur vegna hins að með því vöktu þeir óþarfa tortryggni. Salan nú sýnir að ótti manna þá við huldufélög erlendis var raunhæfur. Það er ekki við því að búast að mönnum sé sama um það hver á eina stærstu fjármálastofnun þjóðarinnar. Menn vilja eðlilega vita við hverja þeir skipta. Það er líka óheppilegt að Kaupþing hafði áður lýst því yfír að stefnt væri að sameiningu þess við FBA og ekki var hægt að skilja kaup sparisjóðanna á stórum hlul öðruvísi en svo að verið væri að undirbúa þá sameiningu. Menn hljóta að spyrja nú: Hvað breyttist? Þeir sem hafa það að atvinnu að leiðbeina öðram um kaup og sölu hlutabréfa verða að vanda sig mjög vel áður en þeir gefa út yfirlýsingar um áform sín á markaðinum og gæta þess að þeirra eigin gerðir skaði ekki markaðinn. Með þessu er því ekki slegið föstu að salan á bréfunum í FBA sé óeðlileg. Stefnubreytingin er hins vegar svo stór að hún kallar á ítarlegri skýringar en komið hafa fram til þessa. Loks brennur sú spurning á mönnum hvemig hægt sé að kaupa svo stóra hluti án þess að svitna. Er þetta raunveruleiki íslands eða sýndarveraleiki Lúxemborgar? Forsætisráðherra benti á það í viðtali við Morgunblaðið áður en hlutur ríkisins í bönkunum var seldur að hann teldi óæskilegt að mjög stór hluti færi á hendur einstakra aðila. Að vísu mátti skilja það af því viðtali að hann liti öðru vísi á eignaraðild sparisjóðanna eða Kaupþings, væntanlega í ljósi þess að sparisjóðirnir eru i hugum margra einhvers konar almenningseign. Það er því rangt þegar menn segja nú að forsætisráðhena hafi skipt um skoðun varðandi eignardreifíngu. En það er mjög erfítt er að setja lög um þau mál sem ekki verður farið í kringum með einhverjum hætti. Einbeittur brotavilji er allt sem þarf. V y
/'Ritstjórn: Eyþór Ivar Jónsson ritstjóri ogA ábyrgðarmaður, Benedikt Jóhannesson. Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23, 105 Reykjavik. Sími: 561-7575. Myndsendir: 561-8646. Netfang:visbending@talnakonnun.is. Málfarsráðgjöf: Málvisindastofnun Há- skólans. Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök. Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án leyfis útgefanda.
4