Vísbending - 08.10.1999, Blaðsíða 4

ISBENDING
„Notaðuhöfuðið1
Aðrir sálmar
Ofurtollar, fákeppni og jafnvel
einokun hefur verið undir-
tónninn þegar talað hefur verið
um grænmeti að undanförnu.
Meiragrænmeti
Flestir eru á einu máli um að það sé
bæði hollt og gott að borða grænmeti.
Grænmetisbændur hafa í vel heppnaðari
auglýsingaherferð lagt áherslu á
hollustuna með slagorðum eins og
„Notaðu höfuðið“ og „Sér á báti“. Allt
til þess að fá neytendur til þess að borða
meira grænmeti: einn þriðji af fæðu
dagsins á að vera grænmeti, sem án
nokkurs vafa væri hollt fyrir þjóðina,
enda er grænmeti auðugt af vítamínum.
Samkvæmt tölum frá Manneldisráði
borðar hver íslendingur 44 kg af
grænmeti á meðan nágrannar okkar S víar
og Norðmenn borða 60 kg. I byrjun
áratugarins jókst neysla á grænmeti um
12% fyrstu fimm ár þessa áratugar en
lítil sem engin aukning hefur orðið
síðan. Margt bendir hins vegar til að
verðið hafi hækkað langt umfram
verðvísitöluna á sama tíma. A síðasta
ári hækkaði grænmeti mest allra vara frá
fyrra ári eða um 8,7% á meðan matvara
hækkaði um 6% að meðaltali.
Ofurtollar
Landbúnaðarráðherra lýsti því
nýlega yfir skilmerkilega að ofur-
tollum á grænmeti yrði ekki breytt.
Verðsveiflur á grænmeti eru árvissar
þegar háir verndartollar leggjast á inn-
flutt grænmeti á ákveðnum tímabilum.
Á milli mánaðannajúlí og ágúst hækkaði
t.d. grænmetisverð um 18,2% af þessum
völdum, tómatar og agúrkur um 22% og
kál um rúmlega 60%.
Slíkir tollar eru settir á til þess að
vemda innlenda framleiðslu, innlenda
framleiðendur. Hugmyndin er að vernda
atvinnugreinar og þá sem starfa í þessum
atvinnugreinum. Áhrifin em þau að það
eru neytendur sem verða fyrir skaðan-
um þar sem verð á vörum sem eru
verndaðar hækkar, framboð minnkar og
vömúrval getur jafnframt orðið minna.
Samkvæmt áætlunum OECD þá er
kostnaður neytenda í aðildarríkjunum
af verndartollum rúmlega 300 milljarðar
Bandaríkjadala.
Hagkvæmnimilliríkjaviðskiptafelur
í sér að þjóðir sérhæfi sig í þeim atvinnu-
rekstri sem þær em hlutfallslega bestar
í. Verndartollar leiða hins vegar til þess
að staðið er í vegi fyrir þeirri hagræðingu
sem alþjóðaviðskipti geta leitt af sér.
Peningum er sóað ef framleiðendur vilja
eða geta ekki keppt í frjálsri samkeppni
þar sem minni áhersla er á skilvirkni hjá
vernduðum framleiðendum en óvernd-
uðum. f rannsóknum OECD kemur fram
að meðalkostnaður neytenda vegna
verndartolla er meiri en laun þeirra
starfsmanna sem eru verndaðir með
tollunum. Miklu skynsamlegri leið,
samkvæmt alþjóðaviðskiptafræðinni,
væri að nýta þær krónur sem sóað er
með þessum hætti til að þjálfa vinnuaflið
til að vinna ný og skilvirkari störf og að
hjálpa fyrirtækjum til þess að þróa nýjar
vörur og viðskipti.
Einokun—einkeypi
/
123. tbl. Vísbendingar var fjallað um
áhrif samþjöppunar á verslun í tilefni
þess að Baugur keypti 10-11 verslan-
irnar. Þegar fáir aðilar sjá um sölu til
neytenda leiðir það óhjákvæmilega til
hærra vöruverðs, það eru einokunar-
eða fákeppnisáhrifin. Hagkvæmni
stærðarinnar er líkleg til þess að lækka
innkaupsverð en þegar samkeppnin er
lítil hefur fyrirtæki litla ástæðu til þess
að láta neytendur njóta þeirrar hag-
kvæmni. Hagkvæmni stærðarinnar
verður einmitt mest þegar kaupendur
eru fáir en seljendur margir, það eru
einkeypisáhrifin, seljendur eru neyddir
til þess að selja á lágu verði til kaupenda
vegna þess að enginn annar myndi
annars kaupa framleiðsluna. Á sama
tíma og verð á grænmeti til neytenda
hefur hækkað verulega, hefur verð til
framleiðenda lítið sem ekkert hækkað
frá árinu 1995. Mismunurinn hefur
væntanlega orðið eftir hjá dreifingar-
og smásöluaðilum.
Það eru án nokkurs vafa bæði ofur-
tollar, sem ríkisstjórn landsins stendur
fyrir, og einokunar- og einkeypisstaða
dreifingaraðila sem gera það að verkum
að neytendur „nota höfuðið" og neyta
ekki alls þess grænmetis sem þeirmyndu
helst vilja.
Vísbendingin

Ahrif þess að vernda atvinnugrein
eða loka hreinlega fyrir alþjóða-
viðskipti eru enn ekki að fullu
rannsökuð. Það er þó ljóst að hvorki í
Kína né hér á landi mun verndarstefna
leiða til þess að atvinnugrein eða þjóð
í heild uppskeri aukna hagkvæmni og
hagvöxt til lengri tíma. Miklu frekar er
að verndarstefna leiði til þess að
atvinnugreinar og þjóðir verði af
þekkingu og tækni sem þærgætu annars
öðlast og vegna þess dregist aftur úr
þeim sem lifa við frjáls alþjóðaviðskipti.
Lygn sjór?
Kaup Burðaráss á stórum hlut í HB
lif. teljast hiklaust til stórtíðinda.
Ekki bara ein og sér heldur í samhengi
við aðrar fjárfestingar félagsins á þessu
sviði að undanförnu. Félagið hefur
styrkt stöðu sína í Síldarvinnslunni og
Skagstrendingi og á ráðandi hlut í
Útgerðarfélagi Akureyringa. Menn
munu spyrja hvort kaupin séu þáttur í
valdabaráttu, til dæmis innan SH,
nætursala HB á bréfum til Róberts
Guðfinnssonar og félaga reið bagga-
mun um formannskosningu síðastliðið
vor. Þó að sú sala hafi e.t.v.verið í trássi
við vilja meirihluta hluthafa í HB hafa
síðar verið borin klæði á vopn. En þótt
einmitt þessi kaup Róberts og félaga á
SH bréfum haft verið dæmi um valda-
baráttu á þeim tíma, þá er jafnvíst að þeir
voru vissir um að hlutabréfin myndu
reynast arðbær fjárfesting. Það sama
gildir urn kaup Eimskips í sjávarútvegi.
Með þeim er félagið að treysta stöðu
sína til frambúðar á þessum vettvangi,
burtséð fráöllum átökum. Langlíklegast
er að á allra næstu árum verði enn meiri
hagræðing í sjávarútvegi og útgerðar-
félögum fækki. Hér er sett fram sú
skoðun að innan fárra ára muni fimm til
sjö fyrirtæki sjá um yfir 80% af fiskveið-
um Islendinga. Þau munu öll verða skráð
á verðbréfamarkaði. Síðustu „sægreif-
arnir" munu flýta sér að losa um hluti í
smærri fyrirtækjum til þess að komast
hjá sérstakri skattlagningu kvótagróða
sem háværar raddir eru uppi um. Það er
hægt að setja fram nöfn en það væri
villandi, því að með sameiningum verða
til ný fyrirtæki, hvað svo sem þau heita.
Það er þó eðlilegt að staldra við þau
félög sem Eimskip á stóran hlut í.
Þegar storma hefur lægt innan SH
mun fyrirtækið ganga til liðs við SÍF.
Menn segja að stefna fyrirtækjanna
tveggja sé ólík í bili. Á því er þó enginn
vafi að þegar SÍF og SH sameinast er
verið að tala um hægræðingu sem bragð
er að. Það mun hafa áhrif á þessa framtíð
að fyrirtækin sem veiða fiskinn og vinna
hann verða færri og sterkari. Eftir
sameiningu 1S og SIF þarf ekki lengur
að horfa til stöðu Samvinnuhreyfingar-
innar heldur er hægt að taka vitrænar
ákvarðanir.
V ___:
ÁRitstjórn: Eyþór ívar Jónsson ritstjóri og'
ábyrgðarmaður, Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavík.
Sími: 561-7575. fylyndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4