Vísbending - 29.10.1999, Blaðsíða 3

ISBENDING
Guðfaðir evrunnar
Nýlega var úthlutað nóbels-
verðlaununum í hagfræði og
varð fyrir valinu kanadíski
hagfræðingurinn Robert Mundell sem
stundum hefur verið kallaður „faðir
evrunnar". Sjálfur hefur hann borið það
til baka og svaraði nýlega í viðtali að
það væri of sterkt til orða tekið, hann
væri „kannski guðfaðirinn, kannski
guðfaðir, einn af mörgum guðfeðrum".
Ferillinn
Robert A. Mundell er fæddur í
Kanada árið 1932. Hann stundaði
nám við British Columbia háskólann,
háskólann í Washington og London
School of Economics. Arið 1956 fékk
hann doktorsgráðu frá M.I.T. háskólan-
um í Bandaríkjunum þar sem hann
skrifaði lokaritgerð um alþjóðlegar
fjármagnshreyfingar. Næstu tuttugu ár
kenndi hann við ýmsa háskóla, Stan-
ford, The Johns Hopkins Bologna Cent-
er of Advanced International Studies,
Chicago og Graduate Institute of
International Studies í Genf. Frá árinu
1974 hefur hann kennt við Kólombía-
háskólann í New York.
Það er athyglivert að nóbelsverð-
launin eru fyrst og fremst veitt fyrir
framlag Mundells til hagfræðinnar á
sjöunda áratugnum. Margar af frægustu
ritgerðum og hugmyndum hans eru frá
byrjun sjöunda áratugarins þegar hann
starfaði hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum
(1961-1963). Einnig eru margar hug-
myndir hans og rannsóknir frá þeim tíma
sem hann kenndi við Chicago-háskól-
ann (1966-1971) og hafa margir af
nemendum hans frá þessum tíma fylgt
í fótspor hans og byggt á hugmyndum
hans í sínum rannsóknum.
Mundell hefur skrifað yfir hundrað
ritgerðir um málefni tengd hagfræði, þ.á
m. alþjóðahagfræði. Einnig hefur hann
gefið út nokkrar bækur þar sem m.a. má
finna frægustu ritgerðir hans: The Inter-
national Monetary System: Conflict and
Reform (1965); Man and Econontics
(1968); International Economics (1968);
Monetary Theory: Interest, Inflation
and Growth in the World Economy
(1971); A Monetary Agenda for the
World Economy (1983) ásamt öðrum;
Global Disequilibrium (1990); Debts,
Deficits and Economic Performance
(1991); Building the New Europe (1992)
og Inflation and Growth in China (1996).
Myntbandalag
s
Iþeim greinum sem skrifaðar hafa verið
um Mundell eftir að hann fékk nóbels-
verðlaunin hefur mest verið fjallað um
hugmyndir hans um hagkvæmustu
stærð myntbandalaga enda er þessi
hugmynd fyrir margra hluta sakir
athygliverð. I byrjun sjöunda áratugar-
ins voru næstum allar þjóðir með fast
gengi sem tengt var Bandaríkjadollara
(Bretton Woods samkomulagið) og
hreyfingar fjármagns á milli landa voru
mjög takmarkaðar. Flestir hagfræðingar
á þessum tíma virðast hafa álitið að þetta
væri veruleikinn sem myndi verða svo
langt sem augað eygði. Mundell spurði
hins vegar hvernig peninga- og efna-
hagsstefna myndi verða í hagkerfi þar
sem fjármagnsflæði væri frjálst eftir
vöxtum á heimamarkaði og mörkuðum
erlendis. Svar hans var að peninga- og
efnahagsstefnan væri háð því hvernig
þjóð mundi haga gengi gjaldmiðils síns.
Með því að tengja gjaldmiðil lands
öðrum gjaldmiðli væri peningastefna
lands algerlega máttlaus en með því að
leyfa genginu að fljóta gagnvart öðrum
gjaldmiðlum gæti peningastefna orðið
árangursrfk.
í framhaldi af þessunt hugmyndum
setti Mundell fram kenningu um
hagkvæmustu stærð gjaldmiðilssvæðis
og um hvenær gjaldeyrissamruni ríkja
getur talist hagkvæmur eða hvenær ekki.
Forsendur myntsamruna eru samkvæmt
hugmyndum Mundells aðallega varð-
andi sveigjanleika á vinnumarkaði. Þrjú
skilyrði eru nefnd og verður a.m.k. eitt
þeirra að vera uppfyllt til að mynt-
samruni sé ákjósanlegur kostur sam-
kvæmt kenningunni: að lönd verði ekki
fyrir ólíkurn áföllum af breytingum á
eftirspurn eftir vöru og þjónustu, þ.e.
að efnahagsáföll séu samhverf; að
nafnlaun séu sveigjanleg og geti komið
í veg fyrir atvinnuleysi á samdráttar-
skeiðum; og að vinnuafl sé hreyfanlegt
á milli landa til að bregðast við áföllum.
Þessi kenning hefur bæði verið notuð
sem rök fyrir og gegn myntsamruna.
Hagfræðingar hafa bent á að túlka megi
kenninguna sem rök gegn mynt-
bandalagi Evrópu þar sem vinnuafl sé
alls ekki sveigjanlegt á Evrópumarkaði.
Þessi sama kenning hefur einnig verið
notuð til þess að rökstyðja að ísland
skuli ekki taka upp evruna í nýlegri
skýrslu sem gefin var út af Seðlabanka
Islands. Niðurstaðan er rökrétt miðað
við kenningu Mundells, efnahagsáföll
hér á landi hafa ekki verið samhverf
efnahagsáföllum í Evrópu, sveigjanleiki
nafnlauna til lækkunar er ekki þekktur
og lítil fylgni hefur verið á ntilli
atvinnuleysis og búferlaflutninga á
tímabilinu 1980 til 1996.
Með myntsamruna
að vekur nokkra athygli að Mundell
er mjög harður stuðningsmaður
Efnahags- og myntbandalags Evrópu
(EMU) þrátt fyrir að hans eigin kenning
þyki færa rök fyrir því að slíkt bandalag
sé ekki fýsi legt á milli þeirra Evrópuþjóða
sem eru aðilar að því. í umfjöllun Fin-
ancial Times urn Mundell er sagt að
aldarfjórðungsreynsla af fljótandi gengi
sem einkennist af ringulreið hafi
sannfært Mundell um að heimur þar sem
gengi er fest á einhvern trúverðugan
hátt sé fýsilegri kostur en heimur nteð
fljótandi gengi.
í grundvallaratriðum snýst þátttaka
í myntbandalagi urn að ríki missa nokkuð
möguleika til að svara samhverfum
áföllum, glata getunni til þess að
bregðast við með því að breyta gengis-
skráningu en í staðinn getur akkurinn
verið lægri viðskiptakostnaður. I 13. tbl.
Vísbendingarárið 1998 fjallaði Sigurður
Jóhannesson hagfræðingur um hag af
myntbandalagi og benti á að sam-
eiginleg mynt greiði fyrir viðskiptum og
nefnir hann þrennt í því sambandi:
(Framhald á síðu 4)
ÍMynd 1. Gengi evru gagnvart Bandaríkjadollara frá nóvember 1998 til
l október 1999.
3