Vísbending - 02.06.2000, Blaðsíða 3

ISBENDING
Framleiðni og lánsfé
r «e Þorvaldur Ciy.ll'ason prólessor
- --
Mynd 1. Skuldir útvegsfyrirtœkja 1980-1999
(inilljarðar króna á verðlagi 1999)
180
160-
Skuldir íslendinga hafa aukizt
hröðum skrefum síðustu ár,
einkumskuldirheimilanna. Skuldir
heimilanna við lánakerfið námu um 513
milljörðum króna í árslok 1999, eða um
140% af ráðstöfunartekjum heimilanna.
Þetta gerir um IVi milljón króna á hverja
fjögurra manna fjölskyldu í landinu.
Raunvextir af þessum skuldum eru taldir
nema um 25 milljörðum króna á ári eða
um 30.000 krónum á mánuði á hverja
fjölskyldu að jafnaði. Sum heimili bera
þyngri vaxtabyrði en þetta, önnur léttari.
Ymislegt bendir til þess, að eignir
heimilanna hafi ekki aukizt til jafns við
skuldir að undanfömu, svo sem vænta
má, þegar lánsfé er notað til að greiða
fyrir neyzlu.
Skuldir ríkisins
Skuldir ríkis og byggða hafa á hinn
bóginn lækkað síðan 1995 vegna
aukins aðhalds í fjármálum ríkisins og
aukinnar skattheimtu af hækkandi
tekjum í góðæri. Húsnæðiskerfið og
opinber fyrirtæki eins og t.a.m. Lands-
virkjun halda þó áfram að safna skuld-
um. í árslok 1999 námu heildarskuldir
hins opinbera, þ.e. ríkis og sveitarfélaga,
4 milljónum króna á hverja fjölskyldu í
landinu, eða milljón á mann. Heildar-
skuldir hins opinbera náðu hámarki árið
1995 og námu þá 59% af lands-
framleiðslu, en komust niður í 43% af
landsframleiðslu í árslok 1999 og stefna
í 37% í árslok 2000 skv. spá Þjóðhags-
stofnunar. Þetta eru umskipti frá fyrri
tíð. Til samanburðar náðu heildarskuldir
hins opinbera í Danmörku hámarki árið
1993 og námu þá 79% af landsfram-
leiðslu, en lækkuðu síðan niður í 58% í
árslok 1999. írar hafa gengið enn lengra:
þeim tókst að grynnka á heildarskuldum
hins opinbera úr 118% af landsfram-
leiðslu árið 1987 niður í 53% í fyrra.
Hversu góð tíðindi eru það, að skuldir
ríkisins skuli hafa minnkað um þriðjung?
— ef spá Þjóðhagsstofnunar rætist.
Harla góð, að minnsta kosti að því leyti,
að hallarekstur ríkisins er úr sögunni í
bili og kyndir því ekki lengur undir
verðbólgu. Það er gott. Hitt væri enn
betra, ef aukinn agi í ríkisfjármálum
héldist í hendur við sómasamlega þjón-
ustu ríkisins við þegnana, en því er þó
ekki að heilsa, eins og viðvarandi fjár-
skortur í menntakerfmu og heilbrigðis-
kerfinu vitnar um. Þessi vandi leysist
140
120
100
80
60-
40
20
n
s
OOOOOOOOOOOnOnOnOsOnOnOnOnOnOn
OnOnOnO\OnOsOnOnOnOnOnOnOnOnOn
varla, fyrr en veiðigjaldsmálið er komið
í höfn, sé vel á málum haldið.
Gott jafnvægi í fjármálum ríkisins —
afgangur í uppsveiílu, halli í illu árferði
— er góðra gjalda vert, en það er samt
ekki einhlíturmælikvarði áríkisfjármálin.
Nei, stjóm ríkisfjármálanna er því aðeins
í góðu hoifi, að (a) þjónusta ríkisins við
þegnana sé viðunandi, (b) tekjuöflun
ríkisins sé hagkvæm og (c) endar nái
saman. Allt þrennt þarf.
Skuldir útvegsfyrirtækj a
Skuldir útvegsins eru kapítuli út af
fyrir sig. Mynd 1 sýnir skuldir
útvegsfyrirtækja í milljörðum króna frá
1980 til 1999 (á verðlagi ársins 1999).
Skuldirnar námu um 170 milljörðum
króna í árslok 1999 skv. nýáætluðum
tölum frá Seðlabanka íslands og Þjóð-
hagsstofnun og hafa aldrei verið meiri.
Þetta gerir 12,5 milljónir króna á hvem
vinnandi mann í sjávarútvegi. Raun-
vextir af þessum skuldum námu um 8
milljörðum króna í fyrra. Takið eftir því,
að skuldirnar hafa aukizt um 63% að
raunvirði síðan 1995 eða um 13% á ári að
jafnaði. Kvótakerfinu var ætlað að
stuðla að hagræðingu og þá væntan-
lega einnig að endurgreiðslu skulda, en
það hefur leitt til þveröfugrar niður-
stöðu, skuldasöfnunar — og að vísu
einnig til eignamyndunar á móti að
einhverju leyti (meira um það á eftir), en
fiskveiðistjórnunarkerfinu var ekki
ætlað að greiða fyrir áframhaldandi fjár-
festingu í útvegi. Alagning veiðigjalds
í tæka tíð — með því að fara gjald-
heimtuleiðina, uppboðsleiðina eða af-
hendingarleiðina eða einhverja blöndu
af öllum þrem—hefði leitt til miklu meiri
og skjótari hagræðingar en átt hefur sér
stað og hefði dregið úr skuldum útvegs-
ins í stað þess að auka þær.
Skuldir útvegsfyrirtækja ættu að
réttu lagi ekki að vera þjóðhagslegt
viðfangs- og áhyggjuefni. Reynslan
sýnir samt, að útvegurinn stendur ekki
á eigin fótum og hefur nær aldrei gert
vegna beinna og óbeinna ríkisafskipta.
(Framhald á síðu 4)
Mynd 2. Aflamagn, eignir og skuldir útvegsfyrirtœkja
1980-1999 (1980 = 100)
----Vísitala skulda sjávarútvegsfyrirtækja á föstu verði
—Vísitala eigna sjávarútvegsfyrirtækja á föstu verði
Vísitala aflamagns á föstu innanlandsverði
50
3