Vísbending - 11.08.2000, Blaðsíða 3

ISBENDING
Evrópa mun rísa
Ásgeir Jónsson
hagfræðingur
Margir hafa gagnrýnt Evrópu-
sambandið fyrir fomeskju og
fremur dapra alþjóðlega sýn.
Gamlar pólitískar kreddur virðast lifa þar
góðu lífi á kostnað efnahagslegrar skyn-
semi og skattar og höft hafa skapað
atvinnuleysi og slævt hagvöxt. Þessir
pólitísku veikleikar endurspeglast m.a.
í slæmu gengi evrunnar á fjármálamörk-
uðum og almennri vantrú á efnahagslífi
álfunnar. Hins vegar standa breytingar
fyrir dyrum. Hagvöxtur er þegar farinn
að glæðast en því er spáð að á næsta ári
muni ESB vaxa hraðar en Bandaríkin í
fyrsta skipti síðan árið 1991. Framtíðar-
horfur em einnig bjartar. Evran hefur,
þrátt fyrir byrjunarörðugleika, sett af
stað keðjuverkandi atburðarás sem mun
breyta og bæta efnahagslíf allra aðilda-
landa. Enn fremur em mjög djúpir undir-
straumar að verki beggja vegna Atlants-
ála sem munu ýta ESB fram í heimsvið-
skiptum á meðan Bandaríkin daðra við
einangrunarhyggju. Hafi síðustu tíu ár
verið áratugur Ameríku og áratugurinn
þar á undan í eigu Japana er viðbúið að
nú sé komið að áratug Evrópu.
Umbætur í krafti evrunnar
að er vel kunn staðreynd að evran
hefur unnið bug á verðbólgu og
óráðsíu í ríkisfj ármálum sem var vemlegt
vandamál í suðurhluta ESB. En sam-
eiginlegt myntsvæði gerir einnig kröfur
um samkeppnishæfni og sveigjanleika
sem ekkert aðildarlanda getur hundsað.
Evran var aðaldriihrafturinn á bak við
miklar skattalækkanir í Þýskalandi sem
munu blása nýju lífi í efnahagslíf þar. En
eftir að breytingarnar taka gildi verða
tekjuskattar á einstaklinga og fýrirtæki
með því lægsta sem gerist í álfunni, og
reyndar lægri en í sjálfum Bandaríkjun-
um. Þess vegna mun sá þrýstingur nú
færast yfir á aðrar evmþjóðir að lækka
skatta til samræmis. Þetta sýnir að
efnahagsmál eru að hefjast upp yfír
flokkadrætti og hugmyndafræði að víkja
fyrir skynsemi. Jafnvel þótt stjómvöld
tali til „vinstri“, t.d. eins og í Frakklandi,
munu þau samt, bæði leynt og ljóst,
vinna að markaðsumbótum til þess að
skapa störf og bæta lífskjör. Ekki má
heldur gleyma því að mjög miklar
umbætur hafa þegar átt sér stað á eyjum
og útnesjum innan sambandsins, svo
sem á Bretlandi, írlandi, Hollandi eða í
Danmörku. Og þessi lönd hafa þegar
uppskorið mikinn hagvöxt sem einnig
getur fallið landrisunum ámeginlandinu
í skaut fylgi þeir sama fordæmi.
Rótað í bakgarðinum
Evran mun einnig þjappa Evrópu
saman sem einni heild og auka vægi
álfunnar í viðskiptum og stjórnmálum.
Síðastliðinn maí var haldinn fundur
Afríkuríkja í Kaíró og mánuði seinna
komu indverskir ráðamenn til fundar í
Portúgal. Eftil vill eiga margir af þessum
tilburðum eitthvað skylt við pólitíska
sviðsetningu þótt viðskipti og fjár-
festingar ESB-ríkja á Indlandi séu t.d.
mun meiri en Bandaríkjanna. En árangur
ESB í bakgarði Bandaríkjanna talar þó
sínu máli.
Nú í vor var undirritaður fríverslunar-
samningur á milli Mexíkó og ESB. A
næsta ári mun verða samið við Chile um
tollalækkanir. Enn fremur er áætlað að
Mercosur (Argentína, Brasilía, Paragvæ
og Urúgvæ) og ESB myndi fríverslunar-
bandalag árið 2005. Þessir samningar
eru staðfesting á staðreyndum.
Viðskipti Evrópu við Mercosur-löndin
eru t.d. mun meiri en Bandaríkjanna.
Þetta er að vísu að hluta til Fríverslunar-
bandalag N-Ameríku (NAFTA) að
kenna, en Mexíkó er fjölmennt ríki (90
milljónir) ognálægð ogtollfrjáls aðgang-
ur hefur orðið til þess að bandarísk
fýrirtæki hafa hópast þangað en látið S-
Ámeríku meira afskiptalausa. En einnig
skipta menningartengsl mjög miklu.
Fjölmargir Evrópubúar settust að í S-
Ameríku um síðustu aldamót og mun
meiri og gagnkvæmari skilningur ríkir
þar á milli en við Bandaríkin.
Risinn sefiir
AFTA er ein aðalástæða þess að
bandaríska hagkerfíð hefur getað
vaxið svo lengi án verðbólgu en Mexíkó
hefur verið uppspretta ódýrra vara og
vinnuafls. Samt sem áður hefur þessi
samningur vakið andúð almennings
vegna þess að verksmiðjustörf hafa
leitað suður yfir landamærin. í upphafi
forsetatíðar sinnar lýsti Clinton því yfir
að hann vildi láta víkka NAFTA út til
landa í S-Ameríku en það hefur reynst
ómögulegt vegna andstöðu hans eigin
flokksmanna og persónulegs haturs
repúblikana á þinginu. Andstaðan við
frjálsa verslun hefur jafnvel gengið svo
langt að Bandaríkjamenn hafa svikist
um að framkvæma nokkur þau ákvæði
sem samið var um í N AFTA, svo sem að
leyfa mexíkóskum vörubílum að keyra
yfir landamærin. Lokatilraun Clintons
til þess að efla heimsviðskipti á fundi
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar í
Seattle nú í janúar endaði, sem kunnugt
er, á fremur hrapalegan hátt. Það má
búast við því að Bandaríkjamenn reyni
að lífga upp á efnahagssamskiptin við
S-Ameríku efframbjóðandi repúblikana,
Georg W. Bush, verður næsti forseti
landsins. En þrátt fýrir að repúblikanar
séu alla jafna hlynntari frjálsri verslun
en andstæðingar þeirra demókratar mun
almenningsálit í Bandaríkjum setja við-
skiptasamningum þröngar skorður.
Hom í síðu
ýsna mörg ríki hafa horn í síðu
Bandaríkjanna sem hafa tekið að
sér það hlutverk að vera heimslögregla.
Þá gætir aukinnar tilhneigingar á Banda-
ríkjaþingi til þess að nota viðskipta-
samninga til pólitískra þvingana, svo
sem vegna kjarnorkuvopna, hryðju-
verka eða mannréttindabrota. Ef um-
hverfissamtök og verkalýðsfélög fá
sínu framgengt mun klásúlunum fjölga
enn frekar. Það er einnig einkenni
alþjóðastjórnmála að stórveldi skapa
ávallt bandalög til mótvægis. Þess
vegna er samningamönnum Evrópu
tekið fagnandi í öðrum heimsálfum. En
þótt forystumenn ESB séu stirfnir
gagnvart sínum eigin nágrönnum sem
viljakomast inn í Bandalagið þáeru þeir
mjúkmálli þegar komið er í aðrar
heimsálfur og vel sáttir við að sleppa
umræðuefnum sem gestgjöfunum þykja
óþægileg. Evrópusambandið er þó enn
hallt undir verndarstefnu en landbún-
aður nýtur t.d. nær algerrar viðskipta-
verndar. Það sem skiptir þó mestu er að
ESB stefnir í átt til meiri alþjóðahyggju
sem er öfugt við það sem gerist vestan-
hafs. Svo virðist sem löngunin til alþjóð-
legra áhrifa og óskir um að ryðja brautir
fýrir evrópsk fýrirtæki til annarra þjóða
séu smám saman að breyta hugsunar-
hætti innan ESB.
Evran sem alþjóðamynt
rátt fýrir gengisfall á fjármálamörk-
uðum hefur mikið verið sóst eftir
evrulánum. Það sést t.d. á því að á þessu
ári hefur 48% af nýútgefnum skulda-
bréfum til ríkisstjóma í þróunarlöndum
verið í evrum en sambærilegt hlutfall
var 39% árið á undan og 34% árið 1998.
Ástæðan er að hluta til sú að nú eru
vextir jafnir innan ESB. ítölsk ríkis-
skuldabréf bera nú 5-6% ávöxtun í stað
12-14% sem var áður en evran kom til
sögunnar. Fjárfestar sem vilja háa
ávöxtun (með nokkurri áhættu) hafa því
orðið að leita til annarra landa. Fyrirtæki,
(Framhald á síðu 4)
3