Vísbending - 02.03.2001, Blaðsíða 3

ISBENDING
,,Umtalsverður árangur í stjóm ríkisfjármála
Sigurður Jóhannesson
hagfræðingur
Að meðaltali hækkuðu ríkisútgjöld
um 8 ‘A% á ári frá 1997 til 2000,5%
meira en vísitala neysluverðs.
Þjónustan jókst þó ekki sem þessu nam.
Samneyslan, sem er um 60% af útgjöld-
um hins opinbera, hefur hækkað mun
meira í verði en almennar neysluvörur
(sjá töflu). Hagur ríkissjóðs hefur
batnað, en ekki verður séð að það stafi
afaðhaldi í útgjöldum. Einkum eru menn
hirðulausir um lifeyrisskuldbindingar
ríkisins, sem hafa stórhækkað undan-
farin ár.
Langmest uxu ríkisútgjöld 1998, eða
um 20%, samkvæmt nýrri framsetningu
ríkisreiknings.' Mestöll hækkunin (um
4/5) kom til út af því að laun ríkisstarfs-
manna stórhækkuðu í byrjun ársins og
lífeyrisskuldbindingar ruku upp í kjöl-
farið. Þær fylgja dagvinnulaunum, en
þau hækkuðu mun meira en heildarlaun.
Hér á eftir eru færð rök að því að kostnað-
ur vegna skuldbindinganna sé vanmet-
inn í ríkisreikningi. Eföll hækkun þeirra
umfram verðbólgu er gjaldfærð hækka
ríkisútgjöld um nálægt 26% árið 1998.
Ríkissjóður tók mun minna á sig af
nýjum lífeyrisskuldbindingumárin 1999
og 2000, en útgjöld ríkisins jukust þó
enn á þessum árum. Þau farajafnan frarn
úr fjárlögum, eins og myndin sýnir. Þess
vegna er eðlilegast að bera fjárlög ársins
2001 saman við fjárlög fyrri ára, en ekki
endanleg útgjöld. Hækkunin 2000-2001
er 13%, nálægt 7%umfram spáÞjóðhags-
stofnunar um verðbólgu.
Mynd 1. Ríkisútgjöld 1995-2001
(milljardar króna á verólagi hvers árs)
Vanmetinn kostnaður
Frá nýjum lífeyrisskuldbindingum er
dregin eins konar verðbreytingar-
færsla í ríkisbókhaldi, þó að slík færsla
tíðkist þar yfirleitt ekki. Látið er nægja
að gjaldfæra það sem skuldbindingarnar
hækka umfram laun ríkisstarfsmanna og
bankamanna (samkvæmt launavísitölu
Hagstofunnar) - hitt er fært um höfuð-
stól. í bókhaldi einkafyrirtækja er aftur
á móti 1 itið svo á að öl I liækkun fram yfir
almennar verðhœkkanir sé kostnaður,
sem beri að færa til gjalda. I skýrslum
Ríkisendurskoðunar er því haldið fram
að þannig eigi ríkið líka að fara með
lífeyrisskuldbindingar sínar. 1 töflunni
má sjá hvað þær hækka umfram neyslu-
verðsvísitölu (Endurmat...(SJ)). Þarsem
laun ríkisstarfsmanna hafa hækkað mun
meira en verðlag undanfarin ár niunar
miklu um þessa breytingu. Lífeyris-
útgjöldinsveiflastlíkamikið.Samkvæmt
endurmatinu fara þau úr 2'/2% af ríkis-
útgjöldum árið 1997 í 15% 1998.
Að forðast kostnaðartölur
Ríkisendurskoðun kvartar undan því
að ekki sé greint frá áhrifum kjara-
samningaá lífeyrisskuldbindingar í ríkis-
reikningi. En meiri furðu vekur að samn-
ingamenn ríkisins virðast ekki gera sér
ljósa grein fýrir þessum kostnaði. Fjár-
málaráðherrann sagði í útvarpsviðtali
15. janúar, að lífeyrisskuldbindingar
ríkisins hefðu hækkað um „nokkra
milljarða“ þegar hann skrifaði undir
kjarasamningaviðframhaldsskólakenn-
ara nokkrum dögum áður. Annan kostn-
að rakti hann af mun meiri nákvæmni, en
hann nemur að hans sögn 600-800
milljónum króna
á samningstím-
'anum. Efhorft er
fram yfir samn-
ingstímann mun-
ar minna um líf-
eyrisskuldbindingarnar, en samt þarf
að slá betra mati á þær.
Það er ekkert einsdæmi að ráðamenn
forðist að nefna háar kostnaðartölur.
Ómar Kristjánsson, sem var til skamms
tíma forstjóri Flugstöðvarinnar á Kefla-
víkurflugvelli, sagði fyrir skömmu í
blaðagrein að rekja mætti þrjá af fjórum
milljörðum króna, sem fara í viðbyggingu
Flugstöðvarinnar, til aðildar íslendinga
að Schengensamkomulaginu. Rekstrar-
kostnað, sern að auki fylgdi samningn-
unt, taldi hann mörg hundruð milljónir
króna á ári (Mbl. 20. janúar 2001). Þegar
utanríkisráðherra lagði fram frumvarp
um Schengenaðild fyrir þrem árum
fylgdi því aðeins ein kostnaðartala. Hún
sneri að sameiginlegum rekstri sam-
starfsins (að tölvukerfi frátöldu). Talið
var að hann kostaði íslendinga tæpar 3
milljónir króna á ári.
En það viðhorf er líka lífseigt, að
loforð um lífeyri séu ekki eiginlegútgjöld
og lífeyrisskuldbindingar ekki alvöru-
skuldir. Fyrir hálfu öðru ári kallaði Geir
Haarde loforðin „reiknaða stærð ... sem
byggð [væri] á tryggingafræðilegum
líkum, en ekki eiginleg útgjöld ársins“
(Mbl. 3. september 1999). Um líkt leyti
birti Morgunblaðið forystugrein sem
nefndist Ríkisskuldir lækka. Með
nafninu er vísað til þess að samkvæmt
ríkisreikningi fyrir 1998 lækkuðu aðrar
skuldir ríkisins en lífeyrisskuldbind-
ingar frá árinu á undan (að þeim með-
töldumjukustskuldirnarum 14milljarða).
Blaðið talar um umtalsverðan árangur í
stjórn ríkisfjármála og hvetur ríkisstj órn-
ina til þess að halda áfram á sömu braut
(Mbl. 27. ágúst 1999). Eins og menn
muna var það einmitt árið 1998 sem
ríkisútgjöldin hækkuðu um 20-26%.
Æskilegurniðurskurður
á ríkissjóði dregur úr
hagkerfinu um þessar
(Framhald á síðu 4)
Afgangur
þenslu
Rikisútgjöld 1997-2000
(milljarðar króna á verðlagi livers árs)
Myndin sýnir útgjöld ríkisins á verölagi hvers árs, samkvœmt fjárlögum og
ríkisreikningi. Uppgjörsaðferd var breytt árið 1998. Á myndinni sést áœtlun
Ríkisbókhalds fyrir það ár samkvœmt fyrri aðferðinni og áœtlun Ríkisendur-
skoðunar fyrir 1997 samkvæmt nýju framsetningunni.
1997 1998 1999 2000
Ríkisútgjöld 158 190 199 201
Þar af laun - 50 52 60
Þar af nýjar lífeyrisskuldbindingar 4* 21 11 6
Endurmat á lífeyrisskuldbindingum (SJ) 4* 30 14 13
Ríkisútgjöld með endurmati (SJ) 158 199 202 207
Hækkun ríkisútgjalda frá fyrra ári (með endurmati SJ) - 26% 2% 3%
Hækkun neysluverðsvisitölu frá fýrra ári 2% 2% 3% 5%
Hækkun launa á almennum markaði** 9% 9% 5% 7?(o
Launavísitala opinberra starfsmanna 5% 13% 9% 8%
Veröhækkun samneyslu 4% W% 7%. 7%
*!MiAað við cldri fraiiistftniiigii ríkisrciknings.
**Lanslcg áætlun, rcist á töliini Kjararannsóknarncfmlar.
Hcimildir: Ríkisrcikningiir 1998 og 1999, Kiidurskoðuii ríkisrciknings 1998, Áirtlun
Fjárniálaráðuncytis (2000), Hagstofan, Kjararannsóknarncfnd, eigin iitrcikningar
3