Vísbending - 23.03.2001, Blaðsíða 3

V
ISBENDING
Að segja upp starfsmanni
Ingrid Kuhlman
stjómunarráðgjafi
i '
Uppsögn er stórt áfall í lífi starfs-
manns. Hér er um að ræða
átakanlegan atburð sem kallar
fram mjög sterkar tilfmningar og raskar
þeirri mynd sem viðkomandi hefur af
veruleikanum: hvemig hlutirnir, fólkið
og hann sjálfur er og hvert sambandið
er milli þessa alls. Uppsagnarviðtal má
sjá sem flóðbylgju af upplýsingum sem
kemur heimsmynd starfsmannsins úr
jafnvægi; honum finnst sem margar
framtíðarvæntingar hans verði að engu.
Þessar eftirvæntingar varða ekki aðeins
starfíð sjálft heldur einnig þá mynd sem
hann hefur af sjálfum sér, t.d. sem foreldri.
Hvernig munu börnin sjá hann núna
þegar hann er orðinn atvinnulaus?
Sálífæðileg streita
Tveir bandarískir sálfræðingar, þeir
Cochrane og Robertson, hafa búið
til lista yfír atburði í lífí einstaklinga og
þeirri sálfræðilegu streitu sem þeim
fylgja. Stigafjöldi sem nemur hundrað á
þessum lista þýðir algjört andlegt niður-
brot, núll stendur fyrir atburð sem hefur
engin áhrif. Listinn sýnir að uppsögn er
afar átakamikill atburður (sjá töflu 1).
Viðbrögð einstaklinga við uppsögn
geta verið mismunandi. Sumum kemur
uppsögnin á óvart; aðrir hafa grun um
hvað sé í vændum. Sumir kenna sjálfúm
sér um; aðrir leita utanaðkomandi
orsaka; sumir eru mjög viðkvæmir fyrir
breytingum en aðrir láta sér fátt um
fínnast. Ekkert eitt uppsagnarviðtal er
eins og því er mikilvægt að sá sem flytur
uppsagnartíðindin sé meðvitaður um
það.
Afar mikilvægt er að undirbúa vel
hvenær, hvar og á hvaða hátt upp-
sagnartíðindi eru flutt. Það ræðst að
stórum hluta til af undirbúningnum
hvort uppsögn gangi vel fyrir sig. Hægt
er að koma í veg fyrir mörg vandamál
með því að taka sér tíma fyrirfram til að
hugsa vel um allt sem gæti farið
úrskeiðis.
Tilfinningastig
Ekki er til einhlítt svar við því hvernig
flytja eigi slæm tíðindi eins og upp-
sagnartíðindi. Þó er hægt að sjá ákveðið
mynstur í því hvemig fólk tekur slæmum
tíðindum. Geðlæknirinn Kubler-Ross
hefúr rannsakað reynslu og tilfmningar
fólks sem fékk að heyra að það væri með
ólæknandi sjúkdóm. Hún greindi mis-
munandi stig í sorgarferlinu sem einnig
má sjá í öðrum aðstæðum þar sem slæm
tíðindi eru flutt. Stigin sem Kubler-Ross
fann eru: afneitun, ytri reiði, innri reiði
og viðtaka.
Afneitun
Fyrstu viðbrögð þess er fær uppsagnar-
tíðindi eru í langflestum tilfellum að
afneita þeim og reyna að sanna með
rökum að sá sem flytur tíðindin hafí
rangt fyrir sér. Að afneita slæmum tíð-
indum eru oftast ómeðvituð viðbrögð.
Afneitunin kemur fram í athugasemdum
eins og „Nei, þetta getur ekki verið satt!“
eða„Þettahlýturaðvera misskilningur."
Starfsmaðurinn trúir einfaldlega ekki að
þetta skyldi koma fyrir hann.
Ytri reiði
Þegar viðkomandi áttar sig á að honum
verði raunverulega sagt upp sýnir hann
oft gremju og reiði, sem í fýrstu beinist
að stjórnandanum, fyrirtækinu eða hinu
ytra umhverfi. Beinskeyttar athuga-
semdir eru látnar falla, starfsmaðurinn
brýnir raustina, öskrar, blótar og tjáir
sig með áleitnum handahreyfíngum eða
kemur með hótanir. Vegna þess að
starfsmaðurinn er í uppnámi á hann til
að veita því sem stjórnandinn segir
minni athygli.
Innri reiði
Eftir að starfsmanninum hefur runnið
reiðin og er farinn að átta sig á því sem
er að gerast beinast tilfinningarnar inn
á við og hann verður vonsvikinn og
niðurdreginn. Dæmi um viðbrögð á
þessu stigi eru að starfsmaðurinn fer að
endurtaka ákveðnar setningar: „Það er
alltaf ég sem lendi í þessu!“ eða „Það er
örugglega af því að ég er til einskis nýt-
ur!“. Stundum fínnur hann til með-
aumkunar með sjálfum sér, reynir að
koma sér í mjúkinn hjá stjórnandanum
eða byrjar að gráta.
Þessi innri reiði er tilfmningalegs
eðlis,líktogístiginuhéráundan.Munur-
inn er hins vegar sá að við ytri reiði
beinast tilfmningarnar gegn umhverf-
inu og sá sem færir skilaboðin fær oftast
að fínna fyrir þeim. V ið innri reiði beinast
tilfínningarnar inn á við og reiðin sést
því ekki eins augljóslega.
Viðtaka
Síðasta stig er þegar starfsmaður hefur
meðtekið skilaboðin og sætt sig við þau.
Það má greina með því að heyra hann
spyrja spurninga sem varða framtíðina,
eins og t.d.: „Hvað nú?“ eða „Hvað á ég
að segja heima hjá mér?“ Fyrst á þessunt
tímapunkti er hægt að leita lausna og
Tafla 1. Lífsatburðir og
sálfræðilcg strcita
Andlát maka 86
Skilnaður 75
Fangelsisdómur 75
Andlát fjölskyldumeðlims 69
Uppsögn 68
Framhjáhald maka 68
Launalækkun (25%) 62
Eigið framhjáhald 61
Eftirlaun 54
Brúðkaup 50
Valin meðganga 49
Nýtt starf 46
Launahækkun (25%) 35
Breyting á vinnutímum 31
eða vinnuaðstæðum
Jólin 12
100 = algjört andlegt niðurbrot
ræða framtíðina. Ef stjórnandinn er með
eitthvað í pokahorninu, eins og t.d starf
í annarri deild innan fyrirtækisins, er
best að bíða með að segja frá því þangað
til á þetta stig er komið. Hættan er sú að
góðu tíðindin verði hluti af slæmu
tíðindunum séu þau flutt fyrr í viðtalinu.
Sá sem flytur uppsagnartíðindin
fylgir starfsmanninum í tilfinninga-
legum hreyfmgum sínum. Hin ólíku stig,
afneitun, ytri og innri reiði og viðtaka,
birtast á afar mismunandi hátt hjá fólki.
Það er hlutverk þess sem flytur tíðindin
að meta tilfínningar viðkomandi starfs-
manns og bregðast við á viðunandi hátt.
Hverju stigi fylgir ákveðið tilfinninga-
mynstur sem kallar á viðeigandi við-
brögð. Það sem getur verið jákvætt á
einu stigi getur jafnvel haft alvarlegar
afleiðingar á öðru stigi.
Algengmistök
Tilfínningar gegna lykilhlutverki í
uppsagnarviðtali, ekki aðeins til-
finningar þess er fær slæmu tíðindin
heldur einnig þess er flytur þau. Vegna
þessara tilfmninga eru miklar líkur á að
flytjandi tíðindanna misstígi sig og
valdi erfíðleikum í viðtalinu. Algengustu
mistökin í uppsagnarviðtali eru að fresta
skilaboðunum, að afneita ábyrgð, að
fegra tíðindin og að forðast að flytja
tíðindin.
Að fresta skilaboðunum
Flestir flytjendur slæmra tíðinda hafa
tilhneigingu til að bíða lengi ineð að
flytjaþau í viðtalinu sjálfu. Fyrsterboðið
(Framhald á síðu 4)
3